سوریه با حدود ۱۸۵ هزار کیلومترمربع وسعت، یک‌نهم مساحت ایران بوده و کل جمعیت سوریه ۲۳ میلیون نفر و حدوداً یک‌چهارم جمعیت ایران را داراست. سوریه کنونی که در گذشته همراه با کشورهای اردن، لبنان، فلسطین، بخشی از سرزمین شام محسوب می‌شد و قدمت آن به حدود پنج هزار سال پیش می‌رسد. این کشور از سمت شمال با ترکیه، از شرق با عراق، از غرب با لبنان و از جنوب غربی با رژیم اشغالگر قدس و از غرب با دریای مدیترانه و از جنوب با اردن و همسایه است.
از نظر مذهبی حدود ۷۴٪ جمعیت سوریه را مسلمانان سنی، ۱۵٪ علویان، شیعیان دوازده‌امامی و اسماعیلیان، ۱۰٪ مسیحی هستند. از نظر قومیتی هم اعراب بیش از ۹۰٪ جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند در حالی که کردها حدود ۹٪ جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد سوریه بر سه‌پایه صنایع، کشاورزی و تجارت و همچنین صنعت نفت و گاز و صنعت گردشگری بنا شده است. با قرار گرفتن آن در نقطه اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا، نقش راهبردی به موقعیت ژئوپلیتیکی آن داده و همچنین جزء کشورهای دارای ذخایر نفت است.
در کل می توان گفت تاریخ کشور سوریه شامل دوره‌های زیر است:
• دوره پیش‌ازتاریخ
• دوران باستان شرق نزدیک: ابلا، میتانی، امپراتوری نوآشوری، ایالات سریانی هیتی
• دوران باستان کلاسیک: امپراتوری نوبابل، سوریه هخامنشی، سوریه هلنی، سوریه رومی، سوریه اشکانی، سوریه ساسانی
• پس از ظهور اسلام: تسخیر به دست مسلمانان، خلافت اموی، دوران سلجوقی، شهر ادسا، شهر انطاکیه، حملات مغولان، ایلخانیان، سلطنت مملوک (قاهره)
• اوایل دوره مدرن: سوریه عثمانی
• تاریخ مدرن سوریه: قیومیت فرانسه، جمهوری سوریه (۱۹۳۰–۱۹۵۸ م)، کودتای ۱۹۶۳ سوریه، کودتای حزب بعث، جنگ داخلی – جنگ داعش
پیشینه تهدیدات و شکل‌گیری حوادث سوریه
تاریخ پنج هزارساله سوریه پرفراز نشیب بوده است، در دوران‌هایی جزئی از قدرت‌های بزرگ (امپراطوری روم و ایران و عثمانی)، در سده‌های اخیر مستعمره غرب (فرانسه و انگلیس)، شاهد کودتا و درگیری و جنگ داخلی و آخرین آن جنگ نیابتی داعش است.
جنگ نیابتی سوریه (که غربی‌ها از آن به جنگ داخلی نام می‌برند) در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۱میلادی) با بالا گرفتن اعتراضات مردمی در جهان عرب (بهار عربی یا بیداری اسلامی)، دشمنان اسلام تعمیم این حرکت مردمی را به داخل کشور مردمی سوریه طراحی و اجرا کردند.
در آغاز با تظاهرات گسترده و آشوب داخلی توسط فتنه دشمنان خارجی شروع و در شهرهای مختلف سوریه نظیر حمات، جبله، دمشق، لاذقیه، درعا و حمص به وقوع پیوست که با سرکوب نیروهای دولت سوریه مواجه شد و سپس با درگیری‌ها و برخوردهای نظامی از ۱۲ بهمن ۱۳۸۹ (۲ ژانویه ۲۰۱۱) شروع شد که اغلب استان‌های این کشور از جمله پایتخت آن را با خود درگیر کرد.
در برخی شهرها به خصوص در شهر حمص قیام مسلحانه توسط ارتش آزاد سوریه علیه دولت رخ داد، این جنگ پیچیدهٔ فرامنطقه‌ای که با حضور قریب به ۱۰۰ هزار جنگجوی از ۸۳ کشور دنیا و نقش‌آفرینی قدرت‌های سلطه‌گر جهانی، با هدف سرنگونی دولت قانونی سوریه شکل‌گرفته است تاکنون منجر به ویرانی بخش اعظمی از زیرساخت‌های این کشور اسلامی شده است.
ارتش آزاد سوریه که در سال ۲۰۱۱ توسط نظامیان جداشده از ارتش سوریه تشکیل شد، جبهه نصرت قبلاً شاخه رسمی القاعده در سوریه بوده اما در سال ۲۰۱۶ نام خود را به جبهه فتح شام تغییر داد و از القاعده جدا شد و جبهه اسلامی ائتلافی از چندین گروه اسلام‌گرای سلفی، مهم‌ترین گروه‌های مخالف سوریه هستند که با پشتیبانی و حمایت کشورهای غربی عبری و عربی فعال شدند.
حکومت سوریه نیز از پشتیبانی و حضور نیروهای ایران، روسیه، شبه‌نظامیان شیعه عراقی و حزب‌الله لبنان برخوردار بوده است.
داعش نیز با نهایت وحشی‌گری و قتل‌عام و خون‌ریزی بر بخش‌های شرقی سوریه حکومت خود خوانده به راه انداخته بود و حدود دوسوم از خاک این کشور را در کنترل داشته بود ولی در نهایت از هم فرو پاشید.
چگونگی شکل‌گیری داعش و پایان حکومت سیاه داعش
حدود هشت سال پیش به دنبال فتنه سازمان‌دهی شده، اعتراض‌های عمومی در شهرها علیه دولت قانونی شکل گرفت و سپس به شورش درگیری‌های داخلی تبدیل شد. سپس با ورود سازمان‌دهی شده داعش، همراه با خیانت‌های داخلی اشغال شهرها و کشور سوریه صورت گرفت و کنترل اکثر سرزمین سوریه از دست دولت بشار خارج شد.
گروه وهابی داعش تشکیل دولت عراق و شام را اعلام کرد. با پیش‌بینی‌های از قبل تعیین‌شده، نقشه ولایات و حکام و وظایف و دیوان ادارات خود را بر این کشور و عراق حاکم کرد و بعد از کشتار وحشیانه مردم، شرایط به‌ظاهر آرامی را برقرار کرد که مشخصه‌های زیر را برای آن می‌توان برشمرد:
- طراح اصلی، هدایت و راهبری: رژیم جعلی اسراییل و آمریکای سلطه‌گر
- بنیه فکری: شاخه نظامی تفکر وهابیت
- حمایت‌های مالی: کشورهای منطقه
- حمایت‌های سیاسی و نظامی و غیره آمریکا و کشورهای غربی
- حمایت منابع انسانی: دشمنان اسلام
- حمایت ترابری زمینی و اردوهای آموزشی و اعزام گروه‌ها به داخل سوریه: کشور ترکیه با هم‌جواری مرز شمالی
- مجری عملیات: داعش تهاجم با شیوه‌های عجیب‌وغریب وحشیانه و رعب برانگیز
- شکل‌گیری اولین ائتلاف حق مدارانه: روسیه، ایران، حزب‌الله لبنان و مدافعان برخی کشورهای اسلامی
- سایر کشورهای جهان: تماشاچی صحنه‌های درگیری و جنایات
لکن با عنایت الهی و مقاومت مردم و دولت سوریه، بسیج مردمی با عنوان دفاع وطنی و دفاع محلی و به همراه کمک ایران و روسیه و برخی مدافعین حرم جریان معکوس از شکستن حلقه محاصره دمشق آغاز شد و کم‌کم موازنه قدرت برعکس شد و پس از پیشروی‌های مرحله‌ای منجر به آزادی شهرها و روستا شده و آخرین پایگاه رسمی داعش در بهمن ۱۳۹۶ در شهر بوکمال پایان‌حکومت خود خوانده داعش اعلام شد.
هم‌اکنون گرچه به‌طور غیرعلنی مورد حمایت و آموزش آمریکایی‌ها قرار دارد ولی به‌صورت پنهانی دست به شرارت می‌زند.
پیامدهای جنگ
به علت نابسامانی اوضاع آمار دقیقی از وضعیت جنگ وجود ندارد. ولی برآوردهایی وجود دارد در جریان جنگ اخیر بیش از ۳۰۰ هزار نفر سوریه کشته شده‌اند و حدود ۱۲ میلیون نفر آواره شده و از این میزان بیش از ۴ میلیون نفر به خارج از سوریه مجبور به مهاجرت شده‌اند که نیمی از آن به همسایه شمالی خود یعنی کشور ترکیه رفته‌اند.
اغلب زیرساخت‌های آب، فاضلاب و برق و راه‌آهن و مخابرات و صنایع و... به شدت نابود شده‌اند. اکثر شهرها (به‌جز سه شهر بزرگ لاذقیه – طرطوس – حما و چند شهرک) بخشی از شهر تخریب شده‌است، برخی از روستاها کاملاً ویران و بسیاری دیگر دچار خسارت‌های فراوان شده‌اند. کشاورزی و باغداری بشدت آسیب‌دیده شده است. زیرساخت‌های صنعت گردشگری و زیارتی آسیب و متوقف‌شده است. بحران اقتصادی، جابجایی جمعیتی، اشتغال، بهداشت و غیره به وجود آمده است و وضعیت مردم به دنبال جنگ نیابتی داعش به شدت وخیم و نگران‌کننده است.
هدف ایران از کمک به سوریه
حادثه بزرگ و سخت و غافلگیرانه سوریه دارای پیامدهای غم بار و ابعاد مختلفی بوده و روزهای آغازین مانند یک شوک به خصوص برای ملت مسلمان ایران در ظلم‌های وارده به مردم مسلمان سوریه بود. مهم‌ترین و اولویت دارترین ادله برای علل کمک به سوریه را می‌توان موارد ذیل برشمرد:
- نخست و مهم‌ترین دلیل کمک به مظلوم در برابر ظالم براساس تأکید دین مبین اسلام («مَنْ أَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِأُمورِ الْمُسْلمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ» - پیامبر اسلام (ص): «هر کسی که صبح کند و اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست» کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۱۶۳، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ ق - از امام صادق (ع): «هر مسلمانی که ندای مسلمانی را بشنود که از او کمک می‌خواهد و پاسخ او را ندهد مسلمان نیست» همان، ص ۱۶۴)
- مهم‌ترین دلیل دیگر، دفاع و حفاظت از حریم حرم مطهر خاندان اهل‌بیت (ع) که در معرض تهدید نابودی قرار داشت؛ بدین‌جهت رزمندگان، مدافعان حرم نامیده شدند و شهدا نیز شهدای مدافع حرم.
سایر دلایل و دستاوردهای زیر را چنین است:
- جلوگیری از سرایت تهدید داعش به داخل مرزهای کشور، با توجه به اینکه به پنجاه کیلومتری رسیده بودند و اگر کمک به نابودی داعش نمی‌شد، به‌عنوان همسایه ایران جا خوش می‌کرد و همواره با تهدیدات وی روبرو می‌شدیم.
- جلوگیری از توسعه متحد رژیم اشغالگر قدس و به عبارتی مانع توسعه حریم امنیتی اسراییل شدیم و موازنه هم‌اکنون برعکس شده و ما به پشت مرزهای سرزمین‌های اشغالی رسیده‌ایم.
- ایجاد اتحاد بین‌المللی با محوریت ایران در برابر دشمنان غربی و عربی برای اولین بار در طول تاریخ
- برهم زدن نقشه سلطه‌گران برای ترسیم آینده منطقه براساس منافع نامشروع خود و تغییر وضعیت آن براساس منافع اسلامی
- پیشینه کمک سوریه به ایران در جریان دفاع مقدس و در آن دورانی که بسیاری از کشورها از کمک به ایران امتناع می‌کردند؛ سوریه در جوانمردی کامل دست یاری داد و انصاف این بود که در شرایط سخت سوریه، مردم و دولت سوریه یاری رسانده شود.
- کشور سوریه سر پل کمک به حزب‌الله لبنان بوده و اگر از دست می‌رفت پشتیبانی از آن سخت می‌شد.
- حفظ متحد استراتژیک کشورمان در معادلات جهانی و منطقه‌ای
- افزایش عمق راهبردی ایران به فراسوی مرزهای کشورمان
- انتقال تجربه دفاع مقدس و بهره‌گیری از تجارب جنگ سوریه
- ظرفیت‌سازی در داخل کشور سوریه به خصوص در ایجاد بسیج ملی (دفاع ملی و دفاع محلی)
- زمینه‌سازی برای آزادی قدس عزیز از جداره مرزهای رژیم اشغالگر قدس
- و دلایل احتمالی دیگر
وضعیت خسارت‌های وارده به کشور سوریه
خسارت‌های به وجود آمده بر کشور سوریه برآیند وقایع رخ داده زیر است. به‌عبارت‌دیگر آنچه از خرابی‌ها و ویرانی‌ها دیده می‌شود ناشی از حوادث زیر است:
- در جریان آشوب‌های عمومی اولیه رخ داده
- در جریان درگیری‌های اولیه تصرف شهرها توسط هجوم داعش
- در هنگام اشغال شهرهای در تصرف داعش: توسط داعش و نیز درگیری مدافعین
- در هنگام درگیری برای آزادسازی شهرها و روستاها و...
- آسیب‌رسانی داعش، در هنگام عقب‌نشینی‌اش
- در ایام اولیه هنگام آزاد شدن برای ایجاد مواضع دفاعی
- سرقت لوازم و حتی تجهیزات ساختمان‌ها توسط افراد فرصت‌طلب و منفعت‌جو
- فرسایش در مرور زمان بر اثر رها بودن محیط
- خسارت‌های دیگر
معضلات فعلی و آینده سوریه
دولت و مردم سوریه در شرایط فعلی و حتی در آینده با معضلات زیر روبرو بوده و خواهد بود که بایستی تدابیر لازم صورت گیرد:
- در اشغال بودن جولان توسط رژیم اشغالگر قدس و حملات و صدمات از سوی مکرر از سوی وی
- در اشغال بودن مناطق نفتی در شمال شرق سوریه توسط آمریکای متجاوز و دزدیدن نفت آن کشور
- در اشغال بودن شهر مرزی و مهم التنف و مسدود بودن تردد در مسیر راهبردی عراق و سوریه
- در اشغال بودن بخش‌هایی از شمال سوریه توسط ترکیه و حمایت آن کشور از جدایی‌طلبی اکراد
- در کنترل دولت نبودن بخشی از شمال کشور توسط اکراد و مورد حمایت خارجی قرار داشتن
- در کنترل دولت نبودن بخشی از استان ادلب توسط معارضین داخلی و مورد حمایت خارجی
- و برخی ناامنی‌ها و ناآرامی‌ها توسط گروهک‌های داعش و معارضین پراکنده در میان مردم
مشکلات فعلی و آینده سوریه
کشور سوریه در شرایط فعلی با معضلات زیر روبرو بوده و تا سال‌های مدیدی با آن دست‌وپنجه نرم خواهند کرد و نیاز به وحدت ملی و همیاری دارند:
- آوارگان جنگ و به‌خصوص مهاجرین به خارج از کشور
- خانواده‌های بی‌سرپرست دو طرف (مدافعین و معارضین و بی‌طرفان درگیری) حاصل از جنگ
- بیکاری شدید
- افزایش معضلات فرهنگی و اجتماعی بخصوص ناشی از جابجایی جمعیت
- انبوه زیرساخت‌های ملی و شهری و روستایی ویران‌شده و نیاز شدید به بازسازی
- خانه‌های ویران و نیاز به تخریب و بازسازی و یا مرمت
- کمبود درآمد دولت و ناتوانی دولت در بازسازی زیرساخت‌ها و حتی تأمین مکفی حقوق کارکنان
- کمبود درآمد خانواده‌ها و ناتوانی در بازسازی خانه و محل کسب خود و ناتوانی دولت در حمایت از آنان
- ویرانی انبوه زیرساخت‌های آبیاری در حوزه کشاورزی و باغات
- ضعف عمده در وضعیت کاهش سطح بهداشت عمومی و فردی
- رها بودن خیلی از حوزه‌ها و عدم تسلط دولت بر امور جاری کشور
- و سایر مشکلاتی که به‌مرور بروز و ظهور پیدا می‌کند
نقاط قوت کشور سوریه
کشور سوریه دارای قابلیت‌های زیر است که می‌بایستی حداکثر بهره‌مندی از آن در رفع معضلات کشور گرفته شود:
- تجربه تلخ گذشته و سرخوردگی مردم از بی‌توجهی‌شان به منافع ملی
- قناعت و صبوری مردم در تحمل مشکلات
- وجود کانون معنوی و متبرک حرم مطهر حضرت زینب (س) و حضرت رقیه (س) و سایر امکان مقدسه و امکان احیای بهره‌مندی زوار
- وجود آثار باستانی بسیار و امکان احیای صنعت گردشگری
- وجود آب‌وهوای مناسب در تیمی از کشور و امکان احیای محصولات کشاورزی و باغی
- حمایت قوی کشورهای محور مقاومت و در رأس آن ایران و روسیه و حزب‌الله لبنان و...
- و برخی نقاط قوت دیگر پراکنده
عبرت‌ها و درس آموخته‌های حوادث سوریه
جنگ هشت‌ساله سوریه دارای فراز و نشیب‌های فراوان و تجارب تلخ و شیرینی بوده برای همگان بوده که لازم است حداکثر بهره‌مندی از آن‌ها صورت گیرد:
- شاید مشابه تهدید داعش رخ ندهد ولی نوع درگیری‌ها و تخریب‌ها می‌تواند تکرار شود
- نوع آسیب‌هایی که می‌تواند به وجود آید، قابلیت پیشگیری دارد.
- در احداث زیرساخت‌ها و توسعه آن‌ها بایستی الزامات پیشگیرانه صورت گیرد.
- اعمال تمهیدات پیشگیرانه در قبل وقوع حادثه –می‌تواند هم بهره‌وری بیشتر و هم خسارت کمتر- هم بازسازی کمتری را داشته باشد
- حفظ اتحاد و وحدت ملی سرمایه گران‌قدری است که می‌تواند توطئه دشمنان خارجی را در نفوذ به کشور مسدود سازد.
- فقدان رهبری مقتدر در کشور، سبب خدشه در وحدت ملی و ضعف در برابر تهدیدات خارجی و داخلی خواهد گردید.
- آمادگی کشور، موجب عدم غافلگیری در برابر توطئه دشمنان خارجی و داخلی خواهد گردید.
- و درس آموخته‌های گوناگون برای متخصصین حوزه‌های مختلف
وضعیت امنیت سوریه و محور مقاومت پس از حمله ترکیه به سوریه
وضعیت امنیت در بخش اعظم کشور سوریه که به برکت خون شهدای مدافع حرم و ارتش و دفاع وطنی و دفاع محلی آزاد شده است بسیار خوب ارزیابی می‌شود. ولی پیکره آن کشور در برخی نقاط اشغالی توسط آمریکا و ترکیه و معارضین هنوز جریحه‌دار است.
گرچه آمریکا رفتارهای به‌ظاهر متناقضی (در خارج کردن نیروهایشان) در قبال سوریه دارد، ولی مطلقاً از این کشور دست نخواهد کشید و برای سیطره بر نفت عراق، تأمین امنیت مرزهای اسراییل و کنترل صحنه براساس منافع نامشروع آمریکا و اقدامات مستقیم و غیرعلنی خواهد داشت و به‌عنوان کانون فتنه علیه ملت سوریه باقی خواهد ماند ولی اکراد که با فتنه غربی‌ها به دنبال خودمختاری بوده‌اند، هم‌اکنون خود را در مقابل تجاوز نظامی ترکیه به کردستان سوریه بی‌پناه دیده‌اند و زمینه برگشت به مام وطن و همراهی آنان با دولت مرکزی سوریه فراهم شده است و ان‌شاءالله بخش‌های دیگر شمالی تیز به کشور ملحق شده و این کشور روی آرامش را باز یابد.
جمع‌بندی و پیشنهادها
هم‌اکنون حمایت از مردم سوریه جزئی از تاریخ کشورمان مبدل شده است و به سبب خون شهدای مدافع حرم، در کمال افتخار موجب ترد تهدید داعشی که به جداره حرم‌های مطهر رسیده بود و همچنین آزادسازی کشور سوریه از یک حکومت وحشی دست‌نشانده شد. لذا بایستی موارد زیر در نظر گرفته شود:
- تداوم حمایت‌های دفاعی از نیروهای نظامی سوریه تا برقراری امنیت کامل در سرتاسر آن کشور
- بی‌پاسخ نماندن هرگونه تجاوزی از سوی رژیم اشغالگر قدس و آمریکا و... به قلمروی کشور سوریه
- حمایت و کمک همه‌جانبه در بازسازی زیرساخت‌های سوریه و نیز اقدام عملی و پرسرعت دولت ایران و خارج شدن از حرکت دیپلمات وار و لاک‌پشتی و ترس از عکس‌العمل دولت‌های غربی در مذاکرات بی‌فرجام برجام
- بسترسازی و حمایت‌های لازم دولت ایران جهت مشارکت بخش خصوصی در بازسازی سوریه
- کمک به بازسازی زیرساخت‌های دفاعی با استحکام در برابر تهدیدات آتی اسرائیل
- تسهیل اعزام زوار جهت زیارت حرم‌های مطهر
- فعال‌سازی گردشگری مناطق آسیب‌دیده سوریه جهت انتقال تجربیات و عبرت‌آموزی (هنوز انبوهی از ویرانی وجود دارد که قابل تجربه‌آموزی هستند)
- انتقال تجربیات بازسازی ایران به سوریه
- صدور خدمات فنی و مهندسی در بازسازی زیرساخت‌ها
- صدور کالا و تجهیزات تولید ملی به سوریه جهت تأمین نیازمندی‌های آن کشور
- ایجاد کانال مالی بین دو کشور و حذف ارز واسط در مبادلات اقتصادی
- ارتقاء تبادل فرهنگی میان دو کشور
- تبادل استاد و دانشجو
- استمرار حمایت ملت ایران از مردم مسلمان و مظلوم سوریه و عدم توجه به برخی شایعه‌سازی‌ها
- و سایر موارد دیگر برحسب ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها
- و نکته آخر اینکه تداوم حمایت‌های همه‌جانبه از ملت مسلمان و کشور سوریه، بایستی تثبیت و تداوم راه مدافعین و شهدای مدافع حرم تلقی شود.
انتهای پیام