داود نعمتی انارکی ـ عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما ـ در گفت‌وگویی با ایسنا درباره‌ی وضعیت این روزهای ادبیات فارسی به عنوان زبان مرجع در رسانه‌ها، با اعتقاد بر اینکه در این سال‌های اخیر هم در دانشگاه‌ها و مدارس و هم در رسانه‌ها با نوع خاصی از بی توجهی به زبان فارسی مواجه بوده‌ایم، اظهار کرد: به اعتقاد من در وضعیت به وجود آمده همه به نوعی مقصرند، دنبال مقصر خاص و واحد نباید باشیم، اگر به اصل موضوع توجه کنیم، متوجه می‌شویم که سهم همه نهادها از نظام آموزشی گرفته تا نظام خانواده، نظام اداری و نهاد رسانه در وضعیت پیش آمده نسبت به زبان فارسی آشکار است و باید پذیرفت که در این ارتباط کوتاهی کرده‌ایم.

وی در عین حال یادآور شد: به اعتقاد من حتی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی نیز کوتاهی کرده است و بی‌شک بهتر از این‌ها می‌توانست در مقابله با وضعیت پیش‌آمده اثرگذار باشد.

بی‌توجهی رسانه‌ها اثرات نامطلوب خود را گذاشته

نعمتی انارکی با اعتقاد بر اینکه رسانه‌ها سهم زیادی در پدید آمدن این وضعیت دارند، اظهار کرد: یکی از عوامل اصلی وضعیت این روزهای زبان فارسی، رسانه‌ها بوده‌اند و سهم مهمی داشته‌اند. چه رسانه‌های مکتوب و چه رادیو و تلویزیون راهبردهایی برای نحوه نگارش و بیان زبان فارسی نداشته‌اند و به ضرورت تدوین معیارهای شاخص برای درست‌نویسی و بیان کلمات و واژگان نرسیده‌اند. اخیرا در صداوسیما رییس ستاد حفظ و ترویج زبان و ادب فارسی منصوب شده است که این اتفاق نشان می‌دهد رسانه ملی نیز به تازگی به اهمیت این موضوع پی برده است. هرچند که بی‌توجهی رسانه‌ها اثرات نامطلوب خود را گذاشته است؛ اما هر اقدامی برای حفظ کیان زبان و ادبیات فارسی می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌ها شود.

اشتباهات فاحش در متن‌های رسانه‌ای و گویندگان تلویزیون و رادیو

این عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما سپس چنین گفت: من معتقدم چندگانگی که در استفاده نادرست از زبان فارسی در رسانه‌ها وجود دارد، بر پدید آمدن این وضعیت نابهنجار اثرگذار بوده است. آنچه که ملموس است اینکه رسانه‌های مکتوب، دیداری و شنیداری هر یک روشی خاص برای نگارش زبان فارسی دارند و همین چندگانگی نگارش باعث شده که اشتباهات فاحش در متن‌های رسانه‌ای که یا در رسانه‌های مکتوب به چاپ می‌رسند و یا توسط گویندگان و مجریان برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی خوانده می‌شوند، وجود داشته باشد. علت چنین وضعیتی را باید در کم‌اطلاعی یا کم‌توجهی نویسنده و یا رسانه در صحیح نوشتن و صحیح گفتن دید.  

متن‌های خبری که پاره می‌شدند و سر از سطل آشغال درمی‌آورند

نعمتی انارکی با بیان اینکه اگر نگاه حرفه‌ای در نگارش متون رسانه‌ای مورد توجه باشد، هر متنی قابلیت انتشار پیدا نخواهد کرد، از دوران خبرنگاری‌ و خبر روایتی داشت و در این زمینه گفت: خاطرم هست که در دوران دانشجویی وقتی با مطبوعات همکاری می‌کردم و خبر و گزارش تهیه می‌کردم تا منتشر شود، بارها شاهد بودم که متن تهیه شده من و بسیاری دیگر از روزنامه‌نگاران مبتدی توسط سردبیران باتجربه و خبره پاره می‌شد و به قول معروف سر از سطل آشغال درمی‌آورد و ما مجبور بودیم که در نوشتن متن با توجه به اصول نگارش توجه بیشتری کنیم تا به دوباره‌کاری مجبور نشویم، آیا اکنون این سخت‌گیری‌ها وجود دارد؟ ظاهرا در حال حاضر بنا به دلایل مختلف خبرنگاران،   گزارشگران، دبیران، سردبیران و نویسندگان کمتر مشتاق و علاقه‌مند رعایت اصول نگارش هستند؛ البته امیدوارم این حرف من موجب ناراحتی نشود، اما به نظر می‌رسد که چندان هم از واقعیت دور نیست.

وی کم‌اطلاعی نسبت به اصول نگارش و ویرایش متن، دقت را فدای سرعت کردن و کم دقتی در نگارش را دلیل ادبیات نادرست در رسانه‌ها عنوان کرد و گفت: باید بپذیریم کسی که وارد حرفه تولید پیام در رسانه می‌شود باید از تسلط کافی به زبان فارسی برخوردار باشد، مسأله‌ای که در رسانه‌های ما توجه چندانی به آن نشده است.

نعمتی انارکی با بیان اینکه رسانه‌های مختلف در به‌ وجود آوردن این وضعیت نامطلوب نقش داشته‌اند، گفت: با این وجود نقش و تاثیر رادیو و تلویزیون در اصلاح این وضعیت بیشتر از رسانه‌های دیگر است. در واقع اثرگذاری این دو رسانه بر زبان گفتاری مردم است. نویسندگان برنامه‌های مختلف این دو رسانه، مجریان، گویندگان و کارشناسان آن باید در حفظ ساختار زبان گفتاری دقت لازم را انجام دهند. زبان فارسی اگر در متن و کلام ما اصلاح نشود و همین روند را طی کند به وضعیتی می‌رسد که دیگر نمی‌توان انتظار داشت زبان فارسی همانی باشد که در شاهکارهای ادبی ما استفاده شده است و کم‌کم زبان رسمی کشور دچار تغییراتی خواهد شد که با زبان اصلی فارسی فاصله‌ای عمیق دارد.

در دیگر کشورها نیز زبان و ادبیات آن‌ها دچار آسیب‌هایی شده است اما نکته‌ای که اهمیت دارد، این است که مدیران رسانه‌ای آن‌ها اجازه ورود تغییرات محاوره‌ای را به زبان رسانه‌ نمی‌دهند. تحقیقی که چند سال پیش در ارتباط با زبان رسانه و نزدیکی آن با زبان معیارشان درخصوص برخی از کشورها از جمله انگلیس و آمریکا انجام دادم، نشان داد که آن‌ها اجازه ورود زبان کوچه و بازاری را به رسانه چه در زبان گفتاری و چه در متن نمی دهند، یعنی تلاش می‌کنند که زبان جامعه را از آسیب‌های تغییرات کوچه بازاری دور نگه دارند. یکی از سردبیران ارشد BBC که در اواخر دهه ۸۰ برای یک دوره آموزشی در دانشگاه صداوسیما حضور داشت، عنوان می کرد که سردبیران و خبرنگاران  BBC موظف هستند تا نسبت به نگارش متون خود بر اساس دستورالعمل زبان معیارشان عمل کنند و حتی باید با ویراستاری متن نیز به‌خوبی آشنا باشند تا بتوانند متن خود را ویرایش کنند تا از خطای کمتری برخوردار باشد. چنین اعمال سیاستی تا چه اندازه در رسانه‌های ما جایگاه دارد؟ همه افرادی که در رسانه‌ها کار می‌کنند باید دستی در ادبیات داشته باشند، آیین نگارش و دستور زبان فارسی بدانند و با سبک‌های نگارشی آشنا باشند.

نقش روزنامه‌نگاری آنلاین و رسانه‌های اجتماعی

وی در پاسخ به اینکه نقش روزنامه‌نگاری آنلاین و رسانه‌های اجتماعی را در پدید آمدن این وضعیت با توجه به این که عمر زیادی از فعالیت آن‌ها نگذشته، تا چه اندازه می‌دانید؟ اظهار کرد: روزنامه‌نگاری آنلاین و به ویژه رسانه‌های اجتماعی از وضعیتی نامناسب‌تر در ارتباط با رعایت اصول زبان فارسی برخوردارند، در روزنامه‌نگاری آنلاین می‌گویند که پایین‌تر از سطح سواد خواننده بنویسید و یا اینکه متن باید به گفتار نزدیک باشد، با این وجود باید گفت که تمام این موارد به این معنی نیست که اصول نگارش زبان رعایت نشود. در فضای مجازی شاهدیم که زبان پالایش ‌شده‌ای وجود ندارد و هرکس با توجه به شناخت محدود خود از زبان فارسی اقدام به نگارش متن می‌کند که اکثرا با اشتباهات فاحش همراه هستند.

این مدرس دانشگاه صداوسیما در پایان در پاسخ به اینکه آیا بهتر نیست رسم‌الخط واحدی برای رسانه ها در خصوص زبان فارسی تهیه و ابلاغ شود تا از آسیب بیشتر به زبان فارسی جلوگیری شود؟ گفت: برای زبان معیار با توجه به نظم و نثر بودنش و با توجه با اصول نگارش و گفتار باید دستورالعمل مشخصی تهیه و به رسانه‌ها ابلاغ شود تا ملاک قرار گیرد، در غیر این صورت و استمرار وضعیت موجود آسیب‌های زیادی را در حوزه زبان شاهد خواهیم بود.

انتهای پیام