به گزارش ایسنا، گردوغبار یکی از مهم‌ترین مخاطرات طبیعی در نواحی خشک و بیابانی کشور است، به طوری که هر ساله هزینه‌های جانی و مالی و مشکلات زیست محیطی فراوانی را برای ساکنان این نواحی در پی دارد. بنا بر بررسی‌های صورت گرفته، وسعت زیادی از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در جنوب  شرق ایران واقع شده‌اند، که حوضه جازموریان از این نظر حائز اهمیت است و سهم بالایی در تولید گردوغبار داخلی کشور را به خود اختصاص داده است.

البته باید تصریح کرد که بین طوفان گردوغبار و طوفان ماسه تفاوت است، به طوری که طوفان ماسه از ذراتی در ابعاد ماسه تشکیل شده است که در ارتفاع و وسعت کمتری رخ می‌دهد، درحالی که طوفان‌های گردوغبار عمدتا از ذرات سیلت و رس تشکیل شده و تا هزاران کیلومتر قابلیت جابجایی دارند.

در پاسخ به این‌که ذرات گردوغبار ازکجا می‌آیند، و آیا برای تثبیت آنها می توان از مالچ استفاده کرد دکتر مجتبی سلیمانی ساردو عضو هیئت علمی  علوم و مهندسی محیط زیست دانشگاه جیرفت در گفت و گو با خبرنگار ایسنا گفت: منابع مختلفی برای بروز ریزگردها در نقاطی همچون جنوب استان کرمان وجود دارد، به عنوان نمونه در شهر جیرفت به سبب وجود شرایط اقلیمی خشک و فقر پوشش گیاهی، پس از هر بارندگی، رواناب و سیلاب‌هایی ایجاد شده که ذرات خاک سطحی را به پایین دست می‌شوید و پس از طی مسافتی به سبب کاهش سرعت آب، فرایند رسوبگذاری آغاز شده و پس از مدتی با تبخیر آب، رسوبات برجا مانده در مسیر آبراهه‌ها، از مهم‌ترین منابع تولید گرد و غبار به شمار می‌روند، یا زمین‌های کشاورزی رها شده که در تابستان فاقد پوشش گیاهی می‌باشند، از مناطق مستعدی برای تولید گردوغبار محلی است.

این متخصص تخریب اراضی و بیابانزدایی، تصریح کرد: پلایاها یا بقایای دریاچه‌های قدیمی، که از ذرات ریزدانه پوشیده شده‌اند، از دیگر منابع اصلی تولید گردوغبار در این منطقه هستند به عنوان نمونه پلایای جازموریان با بستری پوشیده از لای و رس، یکی کانون‌های مهم تولید گردوغبار در منطقه است.

سلیمانی وجود تپه‌های ماسه‌ای و ارگ‌هایی که در حاشیه تالاب جازموریان و بویژه در نواحی جنوبی آن متمرکز شده‌اند، را برای ایجاد طوفان‌های ماسه‌ای مناسب دانست و بیان کرد: در حال حاضر برای حل مشکل فرسایش در بخش‌هایی از نواحی جازموریان، مالچ پاشی‌هایی صورت گرفته است که در نظر گرفتن ملاحظات اکولوژیک در این گونه طرح‌ها از اهمیت فراوانی برخوردار است.

این عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه جیرفت تصریح کرد: به طور کلی به هر ماده طبیعی و مصنوعی که بتواند یک پوشش محافظ در مقابل باد و آب بر روی سطح خاک ایجاد نماید "مالچ" گفته می‌شود که بر فرسایش‌پذیری خاک تاثیرگذار است. قریب 50 سال است که استفاده از مالچ های نفتی به منظور تثبیت ماسه‌های روان در کشور، مورد نظر دستگاه‌های متولی بوده است.

وی با بیان این مطلب که استفاده از این نوع مالچ‌ها، با مزایا و معایبی همراه است، خاطرنشان کرد: تصمیم‌گیری در خصوص کاربرد آنها به همین لحاظ دشوار شده است زیرا بعنوان نمونه بعضی مطالعات نشان داده که مالچ‌های نفتی تاثیرات بیشتر نگهداشت رطوبت را نسبت به خاک مالچ پاشی نشده در پی داشته‌اند، و تاثیرات مثبت آنها در کنترل بیابان‌زایی بیان شده است.

سلیمانی ادامه داد: در مطالعات جدیدتر، استفاده ترکیبی از این نوع مالچ ها همراه با عملیات بیولوژیک بر استقرار پوشش گیاهی در تپه‌های ماسه‌ای، موفقیت‌آمیز گزارش شده است. لذا برخلاف گزارشات مزبور، بسیاری از محققین و کارشناسان در سوء اثر مالچ‌های نفتی بر اکوسیستم‌های بیابانی و فون و فلور این مناطق اتفاق نظر داشته که علی‌رغم تخریب محیط زیست، از نظر اقتصادی نیز هزینه بردارند.

وی افزود: از طرفی باید در نظر داشت که مالچ نباید درجه حرارت خاک را بیش از حد افزایش دهد، زیرا که امکان جوانه‌زنی گیاهان و استقرار نهال‌ها را با مشکل مواجه می‌نماید، از این رو، مالچ‌های نفتی به سبب رنگ سیاه و جذب آفتاب، افزایش ضریب حرارتی خاک را در پی داشته، که از مهم‌ترین مشکلات آنها به شمار می‌رود

این عضو هیئت علمی دانشکده مناطبع طبیعی گروه محیط زیست دانشگاه جیرفت با بیان این مطلب که در بحث مالچ پاشی سلامت انسان ها و دام های موجود در مناطق نباید مورد آسیب قرار گیرد گفت: از جنبه آلودگی، مالچ بایستی برای سلامت انسان، دام، گیاهان و دیگر موجودات زنده بی‌ضرر باشد و طول عمر موثری را نیز داشته باشد، که از این حیث، مالچ های نفتی، مورد نظر بسیاری از متخصصان نبوده، زیراکه اساس مالچ نفتی انواعی از هیدروکربن‌های سنگین نفتی است که می‌تواند آلودگی خاک را به دنبال داشته باشد.

سلیمانی ادامه داد: با توجه به افزایش نگرانی ها در خصوص کاربرد مالچ‌های نفتی، گرایش به سمت جایگزینی و استفاده از مالچ‌های بیولوژیک و غیرنفتی در حال شکل‌گیری است، به طوری که انواع متعددی از مالچ‌های آلی و سلولزی، بیوپلیمری، رسی-آهکی و... پیشنهاد شده‌اند. به عنوان نمونه استفاده از مالچ گراول یا سنگریزه‌ای نتایج مثبتی را در اراضی حساس به فرسایش نشان داده است یا با استفاده از کاه و کلش و بقایای گیاهان، می‌توان با ایجاد موانع و افزایش زبری سطح خاک نتایج مثبتی را انتظار داشت.

وی بیان کرد: بدون شک پیش از اجرای هر پروژه مالچ پاشی، لازم است تا خصوصیات مالچ مورد نظر و تاثیرات آن بر انسان و محیط مورد بررسی قرار گیرد و اغلب پیشنهاد می‌شود که مالچ پاشی به همراه دیگر روش‌های حفاظت خاک مانند بذرپاشی و نهال کاری و یا ایجاد بادشکن‌ها همراه شود، چرا که نتایج مطلوب‌تری را در بحث حفاظت خاک در پی خواهد داشت. البته یادآور می شود که گیاهانی انتخاب شوند که از حیث محدودیت های اصلی مناطق بیابانی یعنی "خشکی" و "شوری" سازگار باشند و حتی الامکان در انتخاب آنها بر گونه‌های بومی هر منطقه تاکید شود، چراکه گونه‌های بومی در طی هزاران سال، بهترین سازگاری را با شرایط  اکولوژیک هر منطقه کسب نموده اند.

این استادیار دانشگاه جیرفت با بیان این مطلب که مسبب گردو غبارها تنها بیابان‌ها نیستند، افزود: بخش زیادی از گردوغبار ایجاد شده به سبب کاهش رطوبت خاک است، که این امر با خشکسالی و مصرف بی رویه منابع آب در ارتباط نزدیک است. لذا مدیریت بهینه منابع آب بویژه در بخش کشاورزی که بیشترین سهم را در مصرف آب دارد، می‌تواند تاثیرگذاری بالایی داشته باشد.

سلیمانی با اشاره به وجود چاهای آب در جنوب کرمان گفت: متاسفانه وجود هزاران چاه در آبخوان جازموریان و برداشت بی رویه از آنها و بیلان منفی این دشت، منطقه را از جنبه منابع آب در طبقه بحرانی بیابان‌زایی قرار داده که با گذر زمان، مشکلاتی نظیر کاهش پوشش گیاهی را در پی خواهد داشت که متعاقبا سبب افزایش فرسایش خاک می‌شود. لذا مدیریت بهینه منابع آب و توجه به الگوی کشت و راندمان آب در بخش کشاورزی، می تواند در کاهش پیامدهای بیابان‌زایی نقش مهمی را ایفا نماید که نیازمند توجه بیشتر متولیان امر و مدیران به اهمیت مسئله آب در تصمیم‌گیری هایی محلی و منطقه‌ای است.

انتهای پیام