دکتر علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به آتش‌سوزی بخشی از بازار تبریز، این رخداد را تلنگری بر توجه به ریسک‌های بازار تهران و مدیریت بحران در این زون بسیار مهم برای اقتصاد کشور دانست و افزود: ارزیابی‌ها و برداشت‌های میدانی ما از وضعیت بازار، کیفیت ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها نشان می‌دهد این منطقه در مقابل مخاطرات طبیعی و انسان ساخت به شدت آسیب‌پذیری بالایی دارد و ضرورت دارد تا اقدامات اساسی پیشگیرانه با هدف کاهش ریسک مخاطرات و کاهش آسیب‌پذیری‌ها انجام گیرد.
وی با اشاره به نحوه توسعه منطقه بازار یادآور شد: بازار تهران خود در چنبره بافت ریزدانه، نفوذناپذیر و تاریخی منطقه ۱۲ کنونی تهران و محدوده اصلی شکل‌گیری تهران قدیم است؛ منطقه‌ای که مساحتی حدود ۱۶.۹۱ کیلومتر دارد و بسیاری از نهادهای دولتی و سفارتخانه‌ها در این منطقه قرار گرفته‌اند. این منطقه دارای ۶ ناحیه و ۳۱ محله است.
محدوده بازار و شکل نامنظم آن در دل منطقه مرکزی و تاریخی تهران
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، مساحت بازار بزرگ تهران را حدود ۱۰۵ هکتار ذکر کرد و ادامه داد: این بازار در میان خیابان‌های "مولوی" در جنوب، "مصطفی‌خمینی" در شرق، "پانزده خرداد" در شمال و "خیام" در غرب قرار گرفته است.
نقشه بازار تهران
ریسک‌های بازار تهران
دبیر کارگروه مخاطرات، وجود ساختمان‌های فرسوده و خطر زلزله را از جمله ریسک‌های بازار قدیمی تهران نام برد و یادآور شد: ساختمان‌های موجود در بازار دارای قدمتی طولانی بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال قبل است و فرسوده بودن ساختمان‌های آن از جمله ریسک‌های آن به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه ساختمان مدرن در بازار بسیار اندک است و اکثر آنها بافتی فرسوده و سازه بنایی دارند، اضافه کرد: در محدوده بازار تهران تقریباً بیش از ۹۰ درصد ساختمان‌ها فرسوده و مخروبه بوده و تنها حدود ۱۰ درصد آنها نوسازی شده‌اند، ضمن آنکه در این منطقه ساختمان‌های مقاوم‌سازی شده وجود ندارد و سازه‌هایی که مقاوم‌سازی شده‌اند نیز به بافت سنتی و تاریخی بازار لطمه فراوانی وارد کرده‌اند.
بیت‌اللهی تعداد بلوک ساختمانی موجود در بازار را بر اساس نقشه GIS حدود ۴ هزار بلوک عنوان کرد و گفت: امکان اینکه هر بلوک جداگانه بررسی شود، وجود ندارد؛ چرا که بلوک‌ها به صورت کاملاً پیوسته هستند و در هر بلوک بین ۵۰۰ تا ۵۰۰۰ غرفه و مغازه کوچک و بزرگ وجود دارد که به لحاظ سازه‌ای قابل تفکیک نیستند.
نمونه‌ای از بلوک‌های بازار
وی همچنین به مخاطره دیگر این منطقه اشاره کرد و توضیح داد: در بسیاری از نقاط بازار و سراهای آن، پیمانکاران سقف‌های مناسب با معماری بازار را احداث کرده‌اند یا این سقف‌ها در حال احداث است که این سقف‌ها بر روی سازه‌های زیرین آنها که همان ساختمان‌های بنایی قدیمی هستند، نیرو وارد می‌کنند و در کنار آن ساختمان‌های فراوانی وجود دارد که فرسودگی واضحی دارند، ولی به طور مستمر در حال استفاده است.
سقف‌هایی که بر روی دیوارها و ساختمان‌های قدیمی بنا شده‌اند
نمونه‌ای از ساختمان‌های فرسوده در حال استفاده
بیت‌اللهی با ابراز تأسف از اینکه اکثر ساختمان‌های بازار دارای سقف "طاق‌ضربی" هستند که مقاومت پایینی در برابر زلزله دارند، خاطرنشان کرد: بسیاری از این سقف‌ها، محل انبار مصالح و اجناس هستند که وزن بالایی را به آنها وارد می‌کند. البته در بین ساختمان‌های فرسوده، ساختمان‌های نوساز نیز به چشم می‌خورد که بر اساس آئین‌نامه‌های جدید ساختمانی طراحی و ساخته شده‌اند.
نمونه‌ای از ساختمان‌های نوساز در بازار تهران (پلاکارد شکل متضمن این عبارت است: کسبه محترم پاساژ قائم، طبق دستورالعمل سازمان آتش -
نشانی تمامی متصرفین و کاسبین پاساژها بایستی دوره آموزش اصول اولیه اطفای حریق را طی نمایند.)
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی معابر تنگ را از دیگر چالش‌های این منطقه نام برد و اظهار کرد: در رخداد حوادث، دسترسی آسان به محل حادثه امر بسیار مهم است و این در حالی است که بازار تهران دارای معابر بسیار صعب‌العبور و تنگ است، به نحوی که در صورت تخریب ساختمان‌ها امکان تردد به هیچ عنوان وجود ندارد و می‌توان گفت کل منطقه غیر قابل دسترس می‌شود و حتی ساختمان‌های باقی مانده نیز بلا استفاده خواهد بود.
وی، نفوذناپذیری منطقه بازار و اطراف آن را از عوامل اصلی بالا بودن میزان ریسک مخاطرات دانست.
معابر تنگ در مجاورت ساختمان‌های فرسوده
تأسیسات برقی، مواد قابل اشتعال خطر دیگر بازار
بیت‌اللهی با اشاره به وجود تأسیسات برقی در بازار تهران، گفت: در صورت تخریب ساختمان‌ها، فروریزش زمین و یا اتصال برق و مواردی مانند آن، این تأسیسات به خاطر نداشتن ایمنی کافی باعث بروز آتش‌سوزی خواهند شد.
کابل برق که محل آویختن لباس شده است
تأسیسات برقی و کابل‌های نامطمئن در بازار و انبوه مواد قابل اشتعال
دبیر کارگروه ملی مخاطرات، با تاکید بر اینکه بار حریق بازار تهران، به دلیل وجود مواد قابل اشتعال نظیر آنچه در آتش‌سوزی بازار تبریز مشاهده شد، بالا است، گفت: از طرفی دیگر بازدیدهای میدانی ما نشان می‌دهد که سیم‌کشی برق، بارگیری از آن و سیستم‌های ایمنی آن در سطح نازلی قرار دارد. علاوه بر آن استفاده بسیار غلط و خطرناک از کابل‌های برق، تماس مستقیم البسه با سیستم برق و مواردی نظیر آنکه توسط کسبه مورد توجه قرار نمی‌گیرد، دامنه خطر و به‌ویژه خطر آتش‌سوزی را بالا می‌برد.
وی نمونه این نوع بی‌توجهی‌ها به اقدامات احتیاطی و ایمنی را در ساختمان پلاسکو و بازار تبریز دانست و ادامه داد: این نمونه‌ها برای همه، جای تردیدی نباید باقی بگذارد که باید حداقل، حداقل‌ها رعایت شود.
قنات‌ها و فروریزش زمین
بیت‌اللهی با بیان اینکه اغلب رشته قنات‌های شهر تهران به سمت مرکز شهر، محدوده منطقه ۱۲ و بازار تهران مجانب می‌شوند، اظهار کرد: دلیل این امر وجود اراضی و باغات تهران قدیم است که در همین ناحیه مرکزی و به سوی جنوب آن یعنی شهر ری و اراضی اطراف آن گسترش داشتند و آبیاری آنها هم از طریق قنوات انجام می‌شد. عمده آن اراضی و باغات در حال حاضر تبدیل به ساختمان شده‌اند و رشته‌های قنوات رها شده و فاقد برنامه استحکام‌بخشی هستند.
نقشه قنات‌های شهر تهران
به گفته وی، سامانه قنوات در محدوده مرکزی تهران، مجراهای انتقال آب‌های زیرسطی هستند که گاه و بیگاه با ریزش تونل‌ها و میله‌های آنها، فروریزش کرده و فروچاله‌های بزرگی در سطح شهر تهران و به‌ویژه در امتداد خیابان مولوی رخ می‌دهد که البته اثر خط مترو را هم نباید نادیده انگاشت.
وجود خاک نرم چالش دیگر منطقه بازار
بیت‌اللهی ادامه داد: با استفاده از اطلاعات گمانه‌های ژئوتکنیکی مشخص شده است که خاک محدوده بازار در اغلب نقاط از نوع خاک نرم با قابلیت بزرگنمایی امواج زلزله است، به گونه‌ای که نتایج تحقیقی که توسط ما در محدوده بازار تهران انجام شد، نشان داد که نوع خاک منطقه بازار به گونه‌ای است که در اثر وقوع زلزله، شتاب ناشی از زلزله در سطح زمین نسبت به سنگ کف، در بعضی از نقاط آن، حدود ۵۰ درصد بالاتر خواهد رفت که واضح است چنین امری موجبات تخریب بیشتری را فراهم خواهد کرد.
وی اضافه کرد: با توجه به سطح کیفی پایین ساختمان‌ها، تنگی معابر، جمعیت شناور بسیار بالا، خطر اتصال برق و آتش‌سوزی، احتمال رخداد فروریزش زمین و اثر خاک نرم، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ریسک‌های بازار تهران و بحران‌های ناشی از آنها بسیار حائز اهمیت بوده و ضرورت دارد تا قبل از رخداد حادثه‌ای، با هدف کاهش ریسک، اقدامات پیشگیرانه‌ای در دستور کار شهرداری تهران و به‌ویژه شهرداری منطقه ۱۲ قرار گیرد.
انتهای پیام