دکتر علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با ایسنا، حفظ آثار تاریخی را یکی از مهمترین مسئولیت‌های کشورها در زمینه کاهش خطر پذیری مخاطرات طبیعی یا انسان ساخت دانست و گفت: رویکردهای ما در محافظت آثار ارزشمند فرهنگی نباید غیر فعال و مقابله‌ای باشد بلکه با اقدامات بسیار ساده و کم هزینه می‌توان در این زمینه اقدام کرد تا این آثار گرانبها در مقابل مخاطرات، حداقل آسیب پذیری را داشته باشند.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات، زلزله و لغزش لایه‌های زمین با اشاره به آتش‌سوزی بازار بزرگ تبریز اظهار کرد: این حادثه در روز ۱۸ اردیبهشت ماه در بخشی از این بازار رخ داد و این رویداد از آنجا مهم به نظر می‌رسد که می‌توانست منجر به از بین رفتن بخش عظیمی از این نماد معماری ارزشمند تاریخ کشور شود.
این محقق حوزه مخاطرات این آتش سوزی را در "سرای ایکی‌قاپیلی" (دو دری) یا راسته ایکی‌قاپیلی تبریز دانست و یادآور شد: در این آتش سوزی ۲۹ نفر دچار جراحت شدند که ۱۹ نفر آنها از آتش نشانان بودند. بیش از ۱۳۰ باب مغازه دچار حریق شدند و به طور کامل اجناس داخل آنها از بین رفت ضمن آنکه سقف شیروانی تیمچه نیز آسیب دید و در نهایت ضعف عمده‌ای که نظیر آن را در ساختمان پلاسکو مشاهده کردیم، در این حادثه نیز مشاهده کردیم.
وی با تاکید بر اینکه چنین پتانسیل آسیب پذیری قطعاً در مورد بازار تهران نیز وجود دارد، با طرح این سوال که چرا اقدامات پیشگیرانه و ابتدایی برای محافظت آثار ارزشمند فرهنگی انجام نمی‌شود، خاطر نشان کرد: حادثه پلاسکو یک نمونه بارز از نوع عملکرد نادرست در حفاظت از ابنیه و ساختمان و کل دارایی‌هایی است که در اختیار داریم. حادثه پلاسکو نشان داد که اگر اقدامات بسیار ساده و کم هزینه را قبل از وقوع حادثه انجام می‌دادیم هرگز ساختمان پلاسکو که نماد مدرنیته تهران بود، فرو نمی‌ریخت، همین قیاس را در مورد بازار تبریز نیز می‌توان داشت.
جزئیات تجربه تکراری آتش سوزی
دبیر کارگروه ملی مخاطرات، زلزله و لغزش لایه‌های زمین گفت: این آتش‌سوزی تا ساعات اولیه روز ۱۹ اردیبهشت ادامه یافته و در نهایت با تلاش مأموران آتش نشانی مهار شد. بازار تبریز مهمترین بازار تاریخی سرپوشیده دنیا است و صیانت از آن بسیار ضرورت دارد. جا دارد که ارزیابی آسیب پذیری این مجموعه ملی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به تجربیات مخاطرات، نظیر سیل‌های فروردین ماه سال جاری، افزود: بررسی این حوادث نشان می‌دهد در مجموعه‌های اجرایی و تصمیم‌گیر به اقدامات پیشگیرانه بها کمتری داده می‌شود و این در حالی است که محدوده بازار تبریز از قدیمی‌ترین محلات تبریز است و در مرکز شهر با معابر تنگ و پر تراکم جای گرفته است.
موقعیت و محدوده بازار تبریز
به گفته وی محل رخداد حریق، سرای ایکی قاپیلی بازار لوازم آرایشی بوده است که این نقطه از شمال به "تیمچه میرزا علی"، از جنوب به بازار "کیف چیلر"، از شرق به "تیمچه‌خان" و از غرب به بازار "صادقیه" متصل می‌شود.
مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به تشریح دلایل رخداد این آتش سوزی اشاره کرد و یادآور شد: بنا به گفته مسئولان محلی، حوالی ساعت ۲۲ و ۱۵ دقیقه ۱۸ اردیبهشت با گزارش مشاهده دود و آتش از بام بازار تبریز از سوی شهروندان به سامانه ۱۲۵، تیم‌های عملیاتی آتش‌نشانی تبریز به محل اعزام شده و پس از حضور در محل حادثه و مشاهده حادثه ضمن تقسیم بندی گروه‌های عملیاتی به تیم‌های آتش نشانی به مهار، کنترل و اطفا حریق پرداختند.
وی با تاکید بر اینکه در محل آتش‌سوزی ۱۵۰ تا ۲۰۰ مغازه قرار دارد، اظهار کرد: محل حریق، راسته فروش لوازم آرایشی و بهداشتی بود و مغازه‌های این راسته به دلیل نوع کار خود با مواد با قابلیت اشتعال بالا سروکار داشتند که این امر در گسترش آتش سوزی بی تأثیر نبوده است ولی اقدامات مقابله‌ای آتش نشانان تبریز مانع از تداوم و گسترش حریق در بازار بزرگ تبریز شد که در غیر این صورت می‌توانست خسارت‌های به مراتب بیشتری را بار آورد.
بیت‌اللهی با بیان اینکه این آتش سوزی در کمتر از پنج ساعت مهار شد، ادامه داد: این آتش سوزی در حالی رخ داد که در ۱۳ آبان ماه سال ۱۳۸۸ در حوالی ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه در همین راسته "ایکی‌قاپیلی" بازار تبریز آتش سوزی رخ داد که مدت زمان بیشتری برای اطفا آتش طول کشید. بنابراین محل رخداد حریق، پیشتر سابقه آتش سوزی را داشته است.
دلایل بروز آتش سوزی بازار تاریخی تبریز
وی با اشاره به انجام مطالعات میدانی در محل آتش سوزی بازار تبریز توضیح داد: کارشناسان همکار این مطالعه به محل حادثه اعزام شدند و ضمن بازدید منطقه و مصاحبه با مردم و کسبه، دریافتند وقوع اتصال در پست ترانس برق واقع در محوطه سرا، علت حریق بوده است.
بیت‌اللهی با بیان اینکه در محل وقوع آتش سوزی حدود ۱۳۰ باب مغازه طعمه حریق شدند، خاطر نشان کرد: عمده‌ترین دلیل گسترش آتش به واحدهای مجاور وجود مواد قابل اشتعال مانند انواع اسپری‌ها، مواد آلی و شیمیایی بوده است و علاوه بر آن طبق گفته تعدادی از اهالی، انفجار کپسول‌های موجود در مغازه‌ها از دیگر دلایل بروز این آتش سوزی بوده است.
به گفته وی بازدیدهای میدانی این محققان عمده‌ترین دلایل حریق و گسترش این آتش سوزی به این شرح است:
-اتصال برق
-وجود مواد با قابلیت اشتعال بالا
-زمان رخداد که مصادف با تعطیلی بازار بوده است
-اطلاع با تأخیر حادثه به آتش نشانی
-دسترسی سخت به محل حادثه برای ماشین‌های آتش نشانی
-عدم وجود پرسنل حفاظتی در محدوده وقوع حریق
-عدم وجود سامانه هشدار اتوماتیک حریق
-عدم وجود سامانه اطفا حریق در محل رخداد
بیت‌اللهی با تاکید بر ضرورت انجام بازدیدهای دوره‌ای و نوسازی سامانه برق در مجموعه‌های قدیمی، خاطر نشان کرد: سیم کشی برق در بازار تبریز نظیر بازار تهران، فاقد کیفیت مناسب است. انشعابات متعدد، بارکشی بیش از حد، سیم کشی بدون محاسبه، مصرف بیش از اندازه برق، موجب از بین رفتن تدریجی کیفیت عایق‌های روکش کابل‌ها و منجر به اتصالات متعدد خواهد شد.
به گفته وی مواد با قابلیت اشتعال بالا مانند اسپری‌ها در مجاورت کانون جرقه و اتصال برق، زمینه را برای شروع و گسترش آتش آماده می‌کند.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی دسترسی مشکل، وجود معابر تنگ به دلیل ریزدانه بودن بافت منطقه را از دیگر چالش‌های این منطقه ذکر کرد که مشکلات زیادی را برای ورود به موقع مأموران آتش نشانی و مقابله آنها با حریق فراهم کرده است و یادآور شد: در برخی از نقاط منطقه آتش سوزی طول شیلنگ‌های انتقال آب و اطفا آتش ماشین‌ها به بیش از ۱۰۰ متر نیز می‌رسید ضمن آنکه طبق گفته حاضرین در زمان و دقایق و ساعت شروع حادثه، نیروهای نگهبانی در محل نبودند و درهای ورودی به بازار قفل و دسترسی به داخل برای عموم نیز امکان پذیر نبوده است.
وی با بیان اینکه مجموعه بازار در محل راسته"ایکی‌قاپیلی" فاقد سیستم هشدار و اطفا حریق بوده است، گفت: عکس‌های منتشره در بعد حادثه نشان می‌دهد کپسول‌های نصب شده در بازار، داخل جعبه‌های فلزی بودند که قفل داشتند. اینکه این کپسول‌ها آماده به کار بوده یا نه، امری است که باید به طور جزئی تحقیق شود. با بررسی‌های میدانی و ارزیابی‌های به عمل آمده می‌توان گفت متأسفانه مجموعه ارزشمند بازار تبریز به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده جهان و یکی از آثار ملی و میراث جهانی کشور، فاقد زیرساخت‌های مناسب ایمنی و اطفا حریق بوده و با توجه به سابقه وقوع حریق در این مجموعه و برخورداری از ضریب آسیب پذیری بالا در برابر انواع مخاطرات انسانی و طبیعی اهتمام و توجه بیش از پیش مسؤولان را در این زمینه می‌طلبد.
پیشنهاداتی که می‌تواند در حفظ ابنیه‌های ارزشمند ما را یاری کند
دبیر کارگروه ملی مخاطرات با بیان اینکه بازار تبریز با ۶۵۰۰ حجره، ۴۰ نوع شغل و صنف، ۲۰ راسته، ۳۵ سرا، ۲۵ تیمچه، ۱۱ دالان و چندین مدرسه، مسجد، کاروانسرا و حمام در کنار هم، کامل‌ترین سازمان اجتماعی را در میان بازارهای ایران به وجود آورده است، خاطر نشان کرد: این بازار به دلیل ویژگی‌های مهم معماری و تجاری بزرگترین اثر ثبت جهانی شده ایران محسوب می‌شود از این رو با هدف کاهش ریسک آتش و مخاطرات ثانویه ناشی از رخداد حوادث طبیعی ضرورت دارد تا به طور جدی، اقدامات زیر در بازار تهران به مرحله اجرا درآید.
به گفته وی اجرای اقدامات ذیل در مجموعه‌های تجاری تاریخی چون بازار تهران و تبریز مهم است:
-بررسی خطوط و تأسیسات برق و گاز و تعیین نقاط آسیب پذیر
-نگهداری ایمن مواد قابل اشتعال توسط کسبه
-راه اندازی سامانه‌های هشدار حریق
-تجهیز محدوده به سامانه‌های اطفا حریق چون سیستم اطفا با آب و سایر روش‌های خاموش کردن آتش
-انجام مطالعات و تحلیل ریسک مخاطرات طبیعی و انسان ساخت برای کل مجموعه بازارها
به گزارش ایسنا، بازار تبریز که قدمت آن به قرن چهارم هجری قمری می‌رسد، به عنوان یکی از زیباترین و بزرگترین بازارهای به هم پیوسته و گواهی زنده بر اصالت تجارت و معماری در مشرق زمین است. این بازار حدود سه سده پیش و پس از وقوع زمین‌لرزه تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط "نجفقلی خان دنبلی" حاکم وقت تبریز بازسازی شد. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهان‌گردانی که طی سده چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، درباره آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.
نت‌های پیام