در روزهای اخیر، عملیات عمرانی محور میانی پیاده‌راه چهارباغ عباسی آغاز شده و باز هم حاشیه‌سازی کرده است. چهارباغ عباسی همیشه حاشیه داشته و در آینده نیز خواهد داشت! حاشیه‌هایی که ناشی از حساسیت عمومی و رنگ تعلق شهروندان نسبت به این محور یادمانی و تاریخی است.
گرچه هنوز عمده اختلاف‌نظر، میان معماران و شهرسازان از یک طرف و کارشناسان میراث فرهنگی از سوی دیگر وجود دارد، اما تاریخ تأیید خواهد کرد که اقدامات اخیر شهرداری اصفهان در دو پیاده‌رو شرقی و غربی اقدامات درستی بود. به خصوص تغییر کد ارتفاعی چهارباغ و همخوانی آن با کد ارتفاعی فعلی، اقدام قابل دفاعی است. کاربری‌های قدرتمندی که در چهارباغ عباسی تعریف شده نیز می‌تواند جریان سرمایه را در چهارباغ تغییر دهد.
به همین دلیل است که در ماه‌های اخیر شاهد احیا و نفوذ حیات در فضاهای فراموش شده و رو به تخریب حاشیه چهارباغ بودیم و بسیاری از واحدهای متروکه، دوباره توسط صاحبانشان در حال بازسازی و استفاده هستند. این فرایند، نخستین گام‌های چهارباغ برای تجربه رونقی دوباره است.
محور میانی چهارباغ عباسی، شاهرگ این پیاده‌راه خواهد بود و طراحی و کیفیت اجرای آن نقشی تعیین کننده در زیبایی آتی چهارباغ خواهد داشت. از طرفی باید در نظر داشت که کیفیت اجرا نیز علاوه بر طراحی، بسیار حائز اهمیت است. اما آیا اجرای دو محور شرقی و غربی چهارباغ قابل دفاع است؟
اجرای سازمان بهسازی و نوسازی خوب نیست
متأسفانه کیفیت اجرا قابل قبول نیست. در دو محور طرفین، تراز خوبی انجام نشده، عایق درستی وجود ندارد و حتی بندکشی‌های بسیار نامنظم و ضعیف است. علت این موضوع، شیوه قراردادهای سازمان بهسازی و نوسازی با پیمانکاران است. حقیقت این است که در بافت‌های این چنینی، «پیمانکاری»، شیوه مناسبی نیست.
از معماران تجربی اصفهان استفاده کنید
انتقاداتی نیز به استفاده از سیمان در محور میانی شنیده شده است، اما باید پذیرفت پیمانکاران چهارباغ، علم و مهارت استفاده از دیگر مواد و مصالح سنتی اصفهان را ندارند. اصولاً چهارباغ عباسی جایی نیست که شیوه‌های نو معماری به سادگی در آن قابل اجرا باشد و معمار، برای تلفیق مصالح نو با بافت تاریخی چهارباغ باید بسیار هنرمندانه و ظریف عمل کند.
اما اگر سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری اصفهان، شیوه عقد قرارداد خود را از پیمانکاری به شیوه‌های مشارکتی و فعال تغییر داده و برای اجرا از معماران تجربی و استادکاران اصفهانی استفاده کند، موضوع تغییر خواهد کرد. برای توسعه صحیح چهارباغ عباسی باید سناریویی کلی به تصویب رسیده و اقدام، توسط مشارکت جمعی از استادکاران در فرایند پروژه رخ بدهد. در غیر این صورت موفقیت این طرح، مشروط و قدری دور از انتظار خواهد بود.
سیاسی بازی نکنید
چهارباغ عباسی یک محور تاریخی و عمومی، متعلق به همه گروه‌ها و آحاد جامعه است. اینکه برخی از این فضا، به جای هم‌اندیشی و مشارکت، استفاده‌های سیاسی می‌کنند، به جز آسیب، نتیجه دیگر نخواهد داشت. برخی افراد به نام فعال و کارشناس در روزهای اخیر اظهاراتی کرده‌اند که کاملاً رنگ و بوی جدال‌های سیاسی دارد. افرادی تلاش دارند عقبه این اقدامات و تاریخ تصویب رویکردها را پنهان کرده و همه خطاها را به امروز نسبت دهند. نقد در این فضا باید «علمی» انجام شود. نه به صورت سیاسی و در تلاش برای جذب سرمایه و انعقاد قرارداد نظارت از شهرداری اصفهان به کمک فشار رسانه‌ای.
رفتار شهرداری، مدنی نیست
این بخش بسیار مهم است. گرچه اقدامات شهرداری اصفهان در چهارباغ عباسی، اقداماتی خاکستری محسوب می‌شود، بخش‌هایی روشن و قابل دفاع و بخش‌هایی نیز ضعیف و غیر قابل تأیید دارد، اما رفتار سازمان توسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در قبال این پروژه به هیچ عنوان مدنی و صحیح نیست.
پیش از این مسابقه‌ای برای طراحی محور میانی در شهرداری اصفهان ترتیب داده شد. مسابقه‌ای با شرکت‌کننده‌های محدود که همه از اساتید و صاحب نظران بودند. اما این مسابقه نه تنها به سرانجام نرسید، بلکه طرح‌های ارسال شده به آن مسابقه نیز مشخص نشد چه سرانجامی داشتند.
حالا به یکباره بخشی از محور میانی، محصور و مسدود شده و انجام عملیات عمرانی در آن آغاز شده است. نخستین پله از نردبان مشارکت، که شورای پنجم و شهرداری اصفهان برای آن تلاش می‌کنند «دانستن» است. همه تلاش سازمان نوسازی و بهسازی برای تحقق دانستن، رندردهای کامپیوتری است که بر دیواره‌های کارگاه عمرانی نصب شده است. این همه هنر این سازمان در ابتدایی‌ترین سطح مشارکت است.
حال از مراجل بعدی در مسیر مشارکت، شامل «حضور»، «نظر دادن»، «عضویت»، «مشارکت» و در نهایت «همکاری در اقدام» چه انتظاری می‌توان از شهرداری اصفهان در این پروژه مهم و حیاتی داشت؟ حقیقت این است که سازمان بهسازی و نوسازی باید طرح‌های تهیه شده را در یک آتلیه در معرض نمایش عموم می‌گذاشت و از همه کارشناسان، متخصصان و حتی شهروندان در خواست می‌کرد با حضور در آتلیه، سخنان کارشناسان و دفاع طراحان را شنیده و سپس نظرات خود را ارائه کنند.
با این فرایند، شهرداری اصفهان بعد از اقدام، می‌توانست مدعی باشد که هرگونه انتقاد به جز در موارد خاص، مردود است و اگر کسی انتقادی داشت می‌توانست به صورت سازنده در آتیله حضور یافته و نظرات خود را ارائه کند. اما اینکه چرا اصفهان، فرایندهای مدنی و دموکراتیک جلب مشارکت را بلد نیست، جای سوال دارد.
یادداشت از: نیما آتش- عضو گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی طرح تجدید حیات، بهسازی و نوسازی چهارباغ عباسی
انتهای پیام