قصه تخریب بافت تاریخی یزد حالا برای خود پرونده قطور و البته قانونی شده است و این بار متهم اصلی این تخریب‌ها مدیریت ناکارآمد و سازهای ناهماهنگ با این بافت ارزشمند است.
دستگاه‌های مرتبط با مدیریت شهری در زمان ثبت جهانی بافت تاریخی یزد متعهد شدند تا همگی از اصالت بافت تاریخی دفاع کنند ولی متأسفانه امروز با ساخت سازه‌های بتنی و پارکینگ‌های متعدد، ایجاد پیاده‌روهایی با مصالح نامتناسب و تأسیسات غیرمنطقی برای این عرصه تاریخی، نه تنها تعهداتشان اجرایی نشده بلکه وجود و ماهیت این میراث جهانی به شدت تهدید شده است.
اگر چه برخی از افراد و نهادها سعی دارند طبق وظیفه ذاتی خود، همواره در صیانت و پاسداری از این بافت ارزشمند تلاش کنند ولی نبود قانون محکم در حراست از بافت جهانی یزد و جلوگیری نشدن از برخی سوء مدیریت‌ها، مسیر نگهداری از این مهم را با چالش‌های جدی مواجه کرده است و این در حالی است که پاسداری از این مجموعه ارزشمند نیازمند همکاری و همیاری همه دستگاه‌ها، سازمان‌ها و مدیریت شهری است.
لزوم توجه جدی به جسم و روح بافت تاریخی یزد
«رسول وطن‌دوست» عضو هیأت نمایندگان ایران در کمیته میراث جهانی یونسکو در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به این‌که برای رسیدن به نقطه ثبت جهانی یک مسیر طولانی را طی کردیم، اظهار کرد: در دنیا وقتی ثبتی اتفاق می‌افتد کارها تازه شروع و فعالیت‌ها از ابتدا آغاز می‌شود تا به یک برنامه چندین ساله برسند و از ظرفیت بوجود آمده به بهترین شکل استفاده کنند.
وی افزود: ما در موضوع ثبت جهانی یزد به اقداماتی که باید بعد از ثبت انجام دهیم کمتر توجه کردیم تا کارهایی که باید در زمان ثبت انجام دهیم.
وطن‌دوست با بیان این‌که شهر تاریخی یزد، گنجینه و ذخیره‌ای برای داخل و بیرون از ایران است، گفت: بهره استفاده از بافت تاریخی باید در حوزه‌های مختلف کشور مانند توسعه فرهنگی، توسعه اجتماعی، توسعه زیر ساخت‌ها و حفاظت خود بافت مورد استفاده قرار گیرد.
این مقام مسئول اهمیت حفاظت از آثار تاریخی را اولین ثمره ثبت عنوان کرد و افزود: در دنیا هنگامی که یک بافت تاریخی به ثبت می‌رسد، مقصد گردشگری، فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و اقتصادی می‌شود.
عضو هیأت نمایندگان ایران در کمیته میراث جهانی یونسکو با اشاره به این‌که باید شهر تاریخی به یک دغدغه برای مردم تبدیل شود، اظهار کرد: باید خود مردم به کمک دولتمردان بروند به سمت حفاظت از بافت، اگر بافت از نظر اقتصادی ارزش افزوده پیدا کند خود مردم به سمت حفاظت از آن می‌روند زیرا احساس می‌کنند اگر در بافت زندگی کنند بهتر است.
وطن‌دوست در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که آثار تاریخی از دو بخش مهم یکی جسم و دیگری روح آن اثر تشکیل شدند، خاطرنشان کرد: برای زنده نگه داشتن یک اثر تاریخی باید همراه با جسم به روح اثر که بخش عمده و اصلی آن بوده، نیز توجه کرد.
وی نبود ارتباط منظم میان پژوهش، مرمت و معرفی را از مشکلات درون سازمان (میراث فرهنگی) عنوان کرد و گفت: پایگاه میراث فرهنگی باید بتواند کار پژوهش، مرمت و معرفی را با یک نظم از پیش تعیین شده انجام دهد.
عضو هیأت نمایندگان ایران در کمیته میراث جهانی یونسکو با اشاره به این‌که پایگاه میراث فرهنگی نمی‌تواند در همه مسائل ورود پیدا کند، اظهار کرد: بافت تاریخی علاوه بر سلسله مراتب مدیریت شهری و خدمات رسانی، دارای اقشار مختلف مردم با دیدگاه‌های خیلی متفاوتی است که کار را برای ما سخت می‌کند.
هماهنگی مدیران برای رشد مدیریت بافت ضروری است
«استرکیش لاروش» رییس دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران به خبرنگار ایسنا با بیان این‌که حفظ ثبت جهانی با پلان مدیریتی یکی از ضرورت‌های اجرایی در این حوزه است، تأکید کرد: سرمایه‌گذاری با مشارکت مستمر بخش خصوصی لازم و ضروری است.
وی افزود: اگر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی در زمینه استفاده از متخصصین بین المللی برای پلان مدیریت جهانشهر یزد از یونسکو درخواست داشته باشد، سازمان جهانی یونسکو با اعزام متخصصین بین‌المللی برای همراهی در زمینه اجرای پلان مدیریت شهری با ایران همکاری لازم را انجام می‌دهد.
رییس دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران، کمک‌های روش‌شناسی را مهمترین کمک یونسکو به مدیران استان یزد در راستای اجرای پلان مدیریتی دانست و گفت: روش شناسی متناسب با کلیات روش‌های مدیریتی و اجرایی یکی از برنامه‌های در دستور کار برای استفاده از متخصصین بین‌المللی است.
این مقام مسئول ادامه داد: مدیران استان یزد با تهیه پلان مدیریت شهر جهانی یزد ثابت کردند که به اندازه کافی توان مدیریت صحیح و کارآمد جهانشهر یزد را دارند.
لاروش، هماهنگی بیش از پیش بین مدیران مختلف استانی و شهری را ضروری دانست و افزود: این مهم عامل اصلی تغییرات و رشد مدیریت شهری بافت تاریخی در یزد است.
وی تصریح کرد: من احساس می‌کنم استانداری، شهرداری و میراث فرهنگی تمام توان خود را در راستای مدیریت، بازسازی و حفاظت از بافت تاریخی یزد به کار گرفته‌اند و این یکی از نقاط قوت شهر و استان یزد است.
این مقام مسئول، برنامه‌ریزی برای بهره‌مندی بیشتر افراد جوامع محلی از جهانی شدن بافت تاریخی یزد را یکی دیگر از اقدامات ضروری در این حوزه دانست و بیان کرد: اگر افراد محلی در بحث گردشگری و جهانی شدن بافت ذینفع باشند مشارکت بیشتر و مستمری در برنامه‌های مدیریتی میراث فرهنگی خواهند داشت.
به هیچ وجه سازه بتنی در محدود 200 هکتاری عرصه جهانی قابل توجیه نیست
نجمه نادری، مسئول دفتر فنی پرونده ثبت جهانی یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان این‌که خوشبختانه بعد از طی کردن فراز و نشیب‌های متعدد و مستمر، یزد توانست با ایجاد همدلی لازم وارد فرآیند ثبت جهانی شود، اظهار کرد: در آبان ماه 1393 با احیای پایگاه میراث فرهنگی مراحل اجرایی تهیه و تدوین پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد با حضور بیش از 20 نیروی متخصص و جوان،در دستور کار قرار گرفت.
وی افزود: بعد از جمع‌بندی و تهیه بانک اطلاعاتی لازم از اردیبهشت سال 94، تیم اجرایی ثبت جهانی با حضور ثابت 12 نفر از متخصصین حوزه‌های مرتبط فعالیت جدی و رسمی خود را در پایگاه میراث فرهنگی یزد آغاز کرد.
مسئول دفتر فنی پرونده ثبت جهانی یزد در ادامه با بیان این‌که پرونده ثبت جهانی شهر یزد در بهمن 1394 تکمیل و برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شد، گفت: ارزیاب سازمان جهانی یونسکو به دنبال ارسال پرونده تهیه شده در شهریور ماه 1395 برای بررسی‌های دقیق‌تر به استان یزد سفر و بعد از ارزیابی‌های انجام شده نهایتاً بافت تاریخی شهر یزد در تیرماه 1396 در اجلاس کراکوف به ثبت جهانی رسید.
نادری محدوده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد را حدود 195 هکتار به عنوان عرصه به هم‌پیوسته و 680 هکتار را به عنوان محدوده حریم بافت جهانی یزد دانست و بیان کرد: بعد از تلاش‌های انجام شده جمعاً 900 هکتار به عنوان بافت تاریخی به ثبت جهانی رسیده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که در فرآیند ثبت جهانی یزد یک سری تعهدات نگهداری از بافت توسط ایران داده شده است، گفت: تمام دست‌اندرکاران ایران برای نگهداری بافت تاریخی یزد مسئول بوده و اگر به هر دلیلی این بافت ارزشمند در لیست خطر خارج از ثبت جهانی قرار گیرد انگشت اتهام به تمام مسئولان و دست‌اندرکاران در داخل و خارج استان کشیده می‌شود.
این مسئول با بیان این که به هیچ وجه سازه بتنی در محدود 200 هکتاری عرصه جهانی قابل توجیه نیست، افزود: در پلان مدیریت بافت جهانی یزد آمده، هرکاری که به موجب برهم زدن اصالت بافت تاریخی شود خلاف قانون بوده و این در حالی است که متأسفانه به دلیل برخی سوء مدیریت ها و وجود سازه های بتنی، پارکینگ‌های نامتعارف با سازه های خشتی بافت و وجود تأسیسات غیرمنطقی بافت تاریخی و جهانی یزد را در معرض خطر تخریب قرار داده است.
لزوم کنترل ساخت و ساز در محدوده بافت جهانی یزد
مسئول دفتر فنی پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد با اشاره به این‌که «کنترل ساخت و سازهای شهری در محدوده بافت جهانی» و «حراست از خط آسمان بافت تاریخی»، از جمله تعهدات ایران به سازمان جهانی یونسکو برای نگهداری از بافت تاریخی یزد است، اظهار کرد: حفظ ارزش‌های بافت تاریخی به منظور زنده نگه داشتن اصالت و یکپارچگی کالبد بافت تاریخی و تقویت صلح و همزیستی تاریخی ادیان، مهمترین تعهدات ایران و مدیران ارشد استان یزد به یونسکو در قابل بافت جهانی این شهر است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: هر اقدامی که منجر به حذف اصالت و سابقه ارزشمند بافت تاریخی یزد را تهدید کند خلاف تعهدات ایران در قبال این بافت تاریخی و جهانی است.
استفاده از مصالحی به جز خشت و گل در بافت تاریخی اصالت بافت را تهدید و آن را در معرض تخریب قرار می‌دهد.
وی استفاده از سازهای بتنی و غیر همسو با بافت خشتی را از جمله اقدامات نادرست در راستای تهدید اصالت بافت جهانی یزد دانست و بیان کرد: نوع سازه خشتی ایجاب می‌کند که به هم گسسته و پشت به پشت هم باشد و هر جایی که پیوند این بافت گسسته شود، محل قطع اتصال راه نفوذ تخریب بوده و در نهایت منجر به تخریب‌های سلسله‌وار در زیرساخت بافت جهانی یزد می‌شود.
این کارشناس ارشد معماری با بیان این‌که تغییر نوع سازه‌های در نقاط مختلف بافت خشتی همان حذف لکه سازهای بافت است، عنوان کرد: استفاده از مصالحی به جز خشت و گل در بافت تاریخی و جهانی یزد اصالت بافت را از بین برده و این میراث جهانی را در معرض زلزله و ریختن قرار می‌دهد.
نادری با اشاره به ضرورت حراست از ارزش‌های کالبدی بافت خشتی یزد، تأکید کرد: سیستم‌های تأسیساتی نظیر آب،گاز، برق و تلفن باید به ارزش‌های بافت تاریخی احترام گذاشته و با ایجاد راهکارهای فنی متناسب با سازهای خشتی نسبت به حراست از این مهم اقدام کنند.
مسئول فنی پرونده ثبت جهانی یزد حراست از خط آسمان بافت تاریخی را از دیگر ضرورت‌های اجرایی در قابل ثبت جهانی بافت تاریخی یزد دانست و خاطرنشان کرد: منظر شهر تاریخی از دو زاویه داخل بافت و خارج بافت قابل مشاهده است، بر این اساس تمام ساخت و سازهای شهر و حومه یزد به نوعی خط آسمان بافت جهانی یزد محسوب می‌شود.
وی با بیان این که شروع ثبت جهانی آغاز کننده حرکتی مثبت در شهر یزد بود، افزود: این حرکت زمانی برای دارالعباده بد است که نتایج و اثرات تعیین شده آن طور که باید و شاید محقق نشوند.
این استاد دانشگاه، قانونمدار شدن به منظور تدوین وجود قوانین سیستم ساخت سنتی در بافت تاریخی، وجود الزامات اجرایی و تأمین امکانات لازم را از جمله بایدهای اجرایی در راستای رسیدن به نتایج مثبت ثبت جهانی عنوان کرد و ادامه داد: اگر ما نرویم به سمت تربیت نیروی متخصص نظیر کارشناس و استادکار در بحث پلان مدیریت بافت تاریخی و جهانی یزد ضربه خواهیم خورد.
نادری خاطرنشان کرد: مردم در ابتدا ارزش مدار شدن را می‌پذیرند به شرط آن که ابزار ارزش مدار شدن در دست آنها باشد و تسهیلات لازم برای تأمین زیرساخت‌های تأسیساتی متناسب با بافت تاریخی تأمین شود.
لزوم توجه به لایه‌بندی حریم عرصه جهانی یزد
وی با اشاره به این‌که متأسفانه روند فعالیت حراست از بافت تاریخی یزد در برخی از حوزه‌ها کاملاً متوقف و یا با سرعتی بسیار کم و کند در حال اجراست، گفت: بحث لایه‌بندی حریم میراث جهانی یکی دیگر از ضرورت‌های اجرایی مدیریت بافت تاریخی و جهانی یزد است که پیش از این در پایگاه میراث فرهنگی انجام می‌شد.
این مسول با بیان این که به هیچ وجه سازه بتنی در محدود 200 هکتاری عرصه جهانی قابل توجیه نیست، افزود: در پلان مدیریت بافت جهانی یزد آمده، هر کاری که به موجب برهم زدن اصالت بافت تاریخی شود خلاف قانون است.
مسئول دفتر فنی پرونده ثبت جهانی یزد با بیان این که هر نوع کاربری که جاذبه جمعیتی فراتر از ظرفیت بافت تاریخی را به دنبال داشته باشد، خلاف ضوابط پلان مدیریت بافت جهانی است، تصریح کرد: ساخت پارکینگ که علاوه بر انسان‌ها ماشین‌های زیادی را نیز به محدود بافت جهانی می‌کشاند تهدیدی جدی برای عرصه جهانی یزد است.
بافت تاریخی شهر یزد با مساحتی بالغ بر 900 هکتار شامل 730 هکتار بافت به هم پیوسته مرکزی و برخی از هسته‌های محلات تاریخی در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۵۰۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و حریم استحفاظی مشخصی برای آن در نظر گرفته شد.
این بافت تاریخی در ادامه و با پیگیری‌های فراوان با توجه به معماری تاریخی ارزشمند و دست نخورده و منحصربفردش در ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
گزارش از رضازاده، خبرنگار ایسنای یزد
انتهای پیام