به گزارش ایسنا، «مسجد - مدرسه» دارالاحسان ترکیبی از مسجد و مدرسه است، یک حیاط و شبستان ستون‌دار با دو دیوان که یکی روی به شرق و دیگری روی به سمت قبله است، حجره‌ها، مدرس‌ها، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده‌شوی خانه و دو مناره بر روی ایوان روی به شرق تشکیل شده است.
در پیرامون حیاط مدرسه، حجره با ایوانچه‌هایی در مقابل آنها قرار دارد، در وسط این حیاط حوض آبی تعبیه شده که آب آن از قنات معروف به مسجد دارالاحسان تأمین می‌شود، ایوان مسجد که در حیاط مدرسه قرار دارد، علاوه بر عملکرد یک ایوان باشکوه، مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است.
آنچه که به عنوان تزئینات در این بنا جلوه‌گر است، کاشیکاری گسترده هفت رنگ است که در نماهای داخلی و خارجی بنا، به ویژه در ایوان‌های جنوبی، شرقی، دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجره‌ها به صورت وسیعی استفاده شده است.
به عنوان نمونه، از مهم‌ترین تزئینات یکی از بخش‌های شاخصی که رو به خیابان و فضای خارجی مسجد است کاشیکاری وسیع سینه اسپر ایوان جنوبی است که با طرح مثلثی و کادرهای مستطیلی در نوع خود حائز اهمیت است، در حاشیه و پیرامون این کادر مثلثی آیه الکرسی به خط ثلث و در پایان آیه‌های قرآنی عبارت «اشهد ان لااله‌الله محمد رسول الله (ص)» آورده شده است.
اسعد ساعدپناه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، درباره تاریخچه کاشیکاری هفت رنگ مورد استفاده در مسجد، اظهار کرد: کاشی کاری هفت رنگ سبکی است که در آن از کاشی‌هایی در شکل و ابعاد مختلف بنابر سفارشات و تفکرات استاد کار و ویژگی‌های محل اجرای پروژه و اصولاً به ابعاد ۲۰×۲۰ یا ۱۰×۱۰ سانتیمتر درست می‌شود.
وی بیان کرد: کاشیکاری های مورد استفاده در مسجد در دوره صفوی شامل کاشی‌های نقوش سنتی هفت رنگ و معقلی است که در سطوح وسیعی از نماهای بیرونی و کتیبه‌ها به کار گرفته شده و بخش عظیمی از رنگ‌های روشن و گرمی است که از ترکیب رنگ‌های آبی، فیروزه‌ای، آبی فیروزه‌ای سبز، اوکر، نخودی، لاکی و قرمز رنگ استفاده شده است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، عنوان کرد: کاشی هفت رنگ با لعاب چند رنگ، یک طرح سنتی است که در قالب نقاشی ایرانی در مسجد و جاهای مختلف از این تزئینات معماری استفاده می‌کنند، در واقع مشخصه کاشی‌های دوره قاجار و پهلوی رنگ‌های گرم و روشن بوده که در این دوره نقش گل و مرغ و شخصیت‌های مختلف در کاشی هفت رنگ به آن اضافه شده است.
ساعد پناه افزود: به واسطه ارتباط با استادان و صنعت‌گران آن دوره کاشیکاری این مسجد، کار هنرمندان اهل اصفهان بودند در واقع خود کاشی‌ها نیز در کوره‌های اصفهان پخت شده است.
وی در خصوص هنر کاشی سنتی و هفت رنگ، عنوان کرد: این هنر با استفاده از ایجاد نقوش در اشکال مختلف هندسی و اسلیمی در انواع مختلف آن بر روی کاشی ایجاد می‌شود، نقوش بر روی کاشی بیانگر مفاهیم، تفکرات و اهداف مشخصی از جمله فرهنگی، هنری و مذهبی است.
معاون صنایع دستی استان کردستان، ذکر کرد: ا ز آجر هم در تزئین و هم در ساخت بنا استفاده شده است، آجر تراشی یکی از روش‌های تزئین در معماری است که با ابزارهای ساده و نوک تیز مانند سوهان و تیشه انجام می‌شود، به این ترتیب که قسمتی از آجر برای ایجاد نقش و حجم تراشیده شده که بیشتر از آجرهای نرم با بافت متخلخل برای آجر تراشی استفاده شده و در طاق‌های جناغی و رومی مسجد از این آجر تراشی به کار رفته است.
ساعدپناه گفت: بیشتر درها و پنجره‌های حجره‌های مدرسه در مسجد از گره چینی چوبی استفاده شده که از چوب گردو و طرح آنها هندسی، هشت و دوازده است، معمولاً تعدادی از پنجره‌های رو به بیرون از آجر تراشی به صورت مشبک استفاده شده که دارای نقش‌های چهار ضلعی، ستاره کند و شمسه است.
وی بیان کرد: ستون‌های این مسجد، سنگی هندسه‌ای است که بدنه این ستون‌های سنگی به طور قابل توجهی با تزئینات طنابی شکل حجاری شده و در روی پایه آنها طرح گل و بوته نقش بسته و در بخش فوقانی آنها از آیات و سوره‌های مختلف استفاده شده است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، گفت: سجاده‌های مورد استفاده در این مسجد از نخ‌های طبیعی و سنتی درست شده که بسیار محکم است.
اکثر فرش‌های موجود در بنای قدیمی مسجد جامع سنندج دستبافت هستند، اطلاعاتی درباره بافنده فرش‌ها وجود ندارد زیرا برخی از آنها را خود بافنده‌ها اهدا کرده‌اند و برخی دیگر هم خریداری و سپس اهدا شده است.
فرش تک پود سنندج، جز گران‌ترین فرش‌های ایران است که نمونه‌هایی از آن در مسجد جامع سنندج نیز وجود دارد، این فرش‌ها در انواع طرح‌ها از جمله طرح‌های واگیره‌ای (تکرار شونده)، یک چهارم، سراسری، هندسی، گردان و ذهنی بافت روستایی و نقشه دار موجود بودند. اندازه قالی‌ها نیز از سایز پشتی تا ۱۲ متر بوده‌اند.
در کتاب تحفه ناصری نوشته میرزا شکرالله سنندجی، به قالیچه‌های نفیس و با ارزشی که به سفارش امرا و رؤسای ایلات و عشایر و به قصد هدیه و پیشکش به مقامات، و برای وقف به مساجد و اماکن متبرکه بافته می‌شده، اشاره شده است.
به گزارش ایسنا، روزهای جمعه در این مسجد نماز را به طریقه مذهب اهل تسنن (امام شافعی محمد بن ادریس رضوان‌الله تعالی) می‌خوانند، دو ساعت قبل از اقامه نماز جمعه، مردان و زنان سنندجی با لباس‌های زیبایی کُردی در مسجد حضور پیدا می‌کنند.
دعا، نیایش، قرائت قرآن و مولودنامه پیامبر گرامی (ص) قبل از آئین نماز جمعه شروع می‌شود، نمازگزاران تسبیح دست، رو به آسمان کرده و برای سلامتی، شکر نعمت و آروزهای در سینه دعا می‌کنند.
در پایان نماز و رفتن مردم به خانه‌هایشان، صدای دلنواز قصیده خوانی و مولودی خوانی در وصف پیامبر اکرم (ص) در فضا مسجد شنیدنی است.
مسجد دارالاحسان سنندج میعادگاه موحدان و خداپرستان، مؤمن، پاکان و مخلصانی است که خالصانه‌ترین رازها و نیازهایشان را با معبود مطرح می‌کنند، این نمازگزاران هر هفته برای نماز جماعت در مسجد حضور می‌یابند.
هر ساله به مناسبت ولادت پیامبر گرامی اسلام (ص)، هفته وحدت و یادواره عارف نامی کرد، مرحوم سید بهاءالدین شمس قریشی؛ بزرگ‌ترین مراسم مولودی خوانی با حضور پرشور گروه‌های مولودنامه خوان و مردم سنندج در مسجد جامع برگزار می‌شود.
همچنین هر ساله در ماه رمضان، آئین جز خوانی قرآن کریم برای شهروندان سنندجی برگزار شده که این مراسم از شبکه استانی کردستان نیز به صورت زنده پخش می‌شود.
برگزاری کلاس‌های قرآنی شامل حفظ، قرائت و تفسیر قرآن برای علاقه‌مندان به علوم قرآنی توسط اساتید مجرب این حوزه نیز برگزار می‌شود.
انتهای پیام