به گزارش ایسنا، روز ملی فناوری فضایی روزی است که در آن ایران با پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره "امید" در روز ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷، به جمع کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست. امسال اما در حالی روز ملی فضا را به جشن می‌نشینیم که برای اولین بار پرتاب ناموفق ماهواره "پیام" از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر شد.
به گفته دکتر سید مصطفی صفوی، مجری پروژه ماهواره پیام دانشگاه امیرکبیر، این ماهواره با ۳۰۰ ثانیه‌ای که فعال شده بود، GPS ساخت محققان ایرانی اطلاعات و دیتاهای لازم را ارسال کرد و از طریق داده‌های ارسال‌شده تیم تحقیقاتی متوجه شد ماهواره تا چه ارتفاعی پرتاب و در کجا متوقف شده است. همچنین اعلام شد در صورتی‌که ماهواره‌بر به مدت ۲۰ ثانیه به فعالیت‌های خود ادامه می‌داد، این ماهواره می‌توانست در مدار آرام بگیرد.
دکتر مجتبی سرادقی، مدیرکل توسعه فناوری سازمان فضایی در گفت‌وگو با ایسنا، قرار گرفتن در مدار ۵۰۰ کیلومتری را از اهداف پرتاب ماهواره "پیام" دانست و افزود: در صورتی که "پیام" در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار می‌گرفت، به مدت دو سال بدون اعمال نیروی جدیدی در مدار باقی می‌ماند. برای قرار گرفتن "پیام" در مدار، این ماهواره باید به سرعت لازم ۸ کیلومتر در ساعت می‌رسید و این سرعت را ماهواره‌بر به ماهواره اعمال می‌کند و از آنجایی که جوی در این مدار وجود ندارد، ماهواره با سرعت اولیه به دور مدار می‌گردد، ولی "پیام" به این سرعت نرسید؛ از این رو این ماهواره آماده تزریق به مدار نشد.
مدیر کل توسعه فناوری فضایی سازمان فضایی خاطرنشان کرد: اگر ماهواره‌ای به سرعت مورد نظر نرسد، سقوط کرده و به زمین برخورد می‌کند و اگر به بیش از سرعت لازم برسد، از مدار خارج شده و به سمت سایر سیارات می‌رود.
سرادقی در خصوص موتورها و پیش‌رانش‌های "پیام"، گفت: در برخی ماهواره‌ها زمانی که مأموریت‌های بیشتری هدف‌گذاری می‌شود و یا می‌خواهیم مدار را تغییر دهیم، موتورهایی که شبیه پرتابگرهای کوچک هستند، نصب می‌شوند.
به گفته وی، این موتورها هم تنظیمات مداری را انجام و هم وضعیت ماهواره‌ها را در وضعیت قابل انتظار قرار می‌دهند.
سرادقی اضافه کرد: زمانی که ارتفاع مداری ماهواره افزایش می‌یابد، طول عمر ماهواره نیز از ۲ به ۵ سال افزایش می‌یابد و زمانی از این موتورها استفاده می‌شود که ماهواره در مدار قرار گرفته باشد و می‌خواهیم ماهواره را حفظ کنیم؛ ولی در پروژه "پیام" تصحیح مداری تعریف نشده بود.
سرادقی ادامه داد: در پرتاب ماهواره مشکل فنی در ماهواره‌بر برای رساندن ماهواره به مدار ایجاد شد.
بعد از یک پرتاب ناموفق با توجه به توانمندی‌هایی که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ایجاد شده، بر اساس برنامه‌ریزی سازمان فضایی، ساخت ماهواره "پیام ۲" نیز در دستور کار این دانشگاه قرار گرفته است.
اکنون پرتاب ماهواره "دوستی" دانشگاه صنعتی شریف در دستور کار است؛ ماهواره‌ای که به گفته مدیر کل توسعه فناوری فضایی ایران با ماهواره‌بر بومی "سفیر" به مدار تا ۳۵۰ کیلومتری پرتاب خواهد شد. مدار حضیض این ماهواره ۲۵۰ کیلومتر و اوج مداری آن ۳۵۰ کیلومتری خواهد بود.
توسعه فضایی که بیش از ۴۰ سال سابقه مطالعاتی دارد
ماهواره "مصباح" اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. پروژه این ماهواره در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران آغاز شد و در آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و یک شرکت ایتالیایی مشارکت داشتند. موافقت‌نامه ساخت ماهواره "مصباح" در سال ۱۳۷۶ میان وزارتخانه‌های علوم و ارتباطات به امضا رسید و ساخت نمونه آزمایشگاهی این ماهواره طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ با همکاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات و ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره با همکاری شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شد.
ماهواره "مصباح" از نوع ماهواره‌های مدار پایین بود که قرار بود از آن برای فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و آموزشی استفاده شود؛ از این رو "مصباح" در ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ طی مراسمی با حضور سید احمد معتمدی، وزیر اسبق ارتباطات رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده خواهد شد. اما این ماهواره در کشور ایتالیا بلوکه شد.
بعد از آن پرتاب ماهواره "امید" و قرار گرفتن آن در مدار، امیدهای تازه‌ای را برای توسعه این فناوری در کشور ایجاد کرد، به گونه‌ای که تاکنون ماهواره‌های متعددی طراحی و ساخته شده است و کشور ایران نهمین کشور دنیا پس از روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، انگلستان، هند و رژیم اشغالگر قدس است که مستقلاً موفق به پرتاب ماهواره شده است.
سیر تکامل ایران در طراحی و ساخت ماهواره به این شرح است:
| ردیف | نام ماهواره | سازنده | مأموریت | زمان پرتاب | آخرین وضعیت | عمر مداری | وزن‌به کیلوگرم |
| ۱ | مصباح | سازمان پژوهش‌های صنعتی ایران | سنجش از دور | - | بلوکه شده در کشور ایتالیا | - | |
| ۲ | امید | سازمان فضایی | مخابراتی | ۱۵ بهمن ۱۳۸۷ | پرتاب شده | ۸۲ روز | ۲۷ |
| ۳ | نوید | دانشگاه علم‌وصنعت | سنجش‌از دور | ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ | پرتاب شده | ۶۰ روزه | ۵۰ |
| ۴ | رصد | دانشگاه مالک‌اشتر | تصویربرداری | ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ | پرتاب شده | سه‌هفته | ۱۵.۳ |
| ۵ | فجر | سازمان صنایع‌هوافضای وزارت دفاع | تصویربرداری | ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ | پرتاب شده | - | ۶۰ |
| ۶ | سینا | به سفارش وزارت علوم و ساخته شده | سنجش از دور | ۶ آبان ۱۳۸۶ | پرتاب شده | - | - |
| ۷ | پیام | دانشگاه امیرکبیر | سنجش از دور | ۲۵ دی ۱۳۹۷ | پرتاب ناموفق | - | ۱۰۰ |
| ۸ | ظفر | دانشگاه علم و صنعت | سنجش از راه دور | تحول تا شهریور ۹۸ | مراحل پایان ساخت | ۲.۵ تا ۳ سال | ۹۰ |
| ۹ | تدبیر | دانشگاه علم و صنعت | سنجشی | - | تحوبل به پرتابگر | - | ۵۰ |
| ۱۰ | طلوع | صنایع الکترونیک وزارت دفاع | سنجش از دور | - | آماده پرتاب | ۲ تا ۳ سال | ۱۰۰ |
| ۱۱ | ناهید ۱ | پژوهشگاه فضایی ایران | زمین‌آهنگ- مخابراتی | - | آماده سازی برای پرتاب | - | ۵۰ |
| ۱۲ | ناهید ۲ | پژوهشگاه فضایی | مخابراتی | - | در حال ساخت | ۲ سال | ۱۰۰ |
| ۱۳ | پارس۱ | مشارکت دانشگاه‌ها | سنجش از دور | - | ساخت نمونه مهندسی | - | ۱۴۰ |
| ۱۴ | پارس ۲ | پژوهشگاه فضایی | سنجشی | ۱۴۰۰ | - | - | ۱۰۰ |
| ۱۵ | سها | پژوهشگاه‌فضایی | سنجش از دور |
۳ سال | ۱۵۰ | ||
| ۱۶ | دوستی | دانشگاه شریف | سنجش از دور | آماده پرتاب | ۲.۵ تا ۳ سال | ۵۲ | |
| ۱۷ | خلیج‌فارس | دانشگاه مالک اشتر | مخابراتی | - | - | - | - |
اقتصاد فضاپایه با بومی‌سازی فناوری‌ها
بر اساس آمارهای جهانی، اقتصاد فضا در یک دهه گذشته رشدی ۱۳۹ درصدی داشته، در حالی که متوسط رشد اقتصاد جهانی ۱۹.۴ درصد بوده است و در عین حال ۷۶ درصد از اقتصاد فضا توسط بخش خصوصی مدیریت شده است. در این بین صنعت اطلاعات مکانی که بخشی از اقتصاد نوظهور فضایی است، طبق آمارهای منتشر شده از سوی سازمان فضایی ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی با چرخش مالی مستقیم ۲۹۰ میلیارد دلار مواجه بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ به ۴۳۹ میلیارد دلار برسد.
این در حالی است که بر اساس اعلام سازمان فضایی ایران، رشد سالانه ۱۳.۶ درصد در جهان و ۱۷.۶ درصد در خاورمیانه برای این صنعت وجود دارد. طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان فضایی ایران در سال ۲۰۱۷ اقتصاد صنعت ماهواره سنجش از دور در جهان ۴۰ میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی شده این صنعت در ۲۰ سال آینده رشدی یک هزار و ۳۰۰ درصدی داشته باشد، بنابراین اقتصاد نوظهور فضا یک ظرفیت و فرصت مهم برای خلق ثروت است که باید از آن به بهترین صورت ممکن استفاده کرد.
بر اساس برآورد کارشناسان، اقتصاد جهانی فضا تا سال ۲۰۴۰ به بیش از ۱.۱ تریلیون دلار خواهد رسید. در حال حاضر سهم اقتصاد ایران در فضا یک دهم درصد است که طبق سند چشم‌انداز باید به ۶ درصد رشد یابد که با توجه به ۳۰ هزار نیروی تحصیل‌کرده متخصص در حوزه صنعت هوا فضا، پتانسیل بسیار بالایی برای نقش‌آفرینی در این صنعت وجود دارد.
دکتر شبنم یزدانی، دستیار رئیس سازمان فضایی، توسعه کسب‌وکارهای فضاپایه را یکی از برنامه‌های این سازمان بعد از دستیابی به چرخه کامل ایران به فناوری فضایی می‌داند و یادآور می‌شود: در راستای تحقق سیاست‌های دولت برای توسعه کسب و کارها و اشتغالزایی، سازمان فضایی ایران تصمیم به برگزاری رویداد شناسایی و توانمندسازی کسب و کارهای فضاپایه گرفته است.
وی افزود: در توسعه کسب و کارهای فضاپایه، داده‌های ماهواره‌ای و همچنین فناوری فضایی موجود در کشور، این قابلیت را دارند تا توسط نوآوران و متخصصان مورد استفاده قرار گرفته و به یک کسب و کار با انواع مشتریان دولتی، خصوصی و عمومی تبدیل شوند.
آزادسازی داده‌های فضایی، گام سوم ایران در فضا
به منظور تحقق این هدف بنا بر تأکیدات دکتر مرتضی برابری، رئیس سازمان فضایی داده‌های فضایی آزادسازی خواهند شد تا شرکت‌ها و استارتاپ‌های این حوزه بتوانند کسب و کارهای فضا پایه خود را توسعه دهند.
گام چهارم بهره‌برداری از ایستگاه تصاویر ماهواره‌ای توسط بخش خصوصی
علاوه بر آن سازمان فضایی ایران با اعلام فراخوانی از بخش خصوصی برای کسب مجوز بهره‌برداری از ایستگاه اخذ تصاویر ماهواره‌ای، دعوت کرده است. یکی از روش‌های دسترسی به تصاویر ماهواره‌ای، احداث ایستگاه اخذ مستقیم همراه با حق امتیاز دریافت تصاویر از مالک ماهواره (اپراتور) است. بر این اساس به منظور ایجاد بستر قانونی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه و نیز ارائه خدمات ارزش افزوده سنجش از دور مبتنی بر داده‌های اخذ شده، سازمان فضایی ایران اقدام به تدوین مجوز بهره‌برداری از ایستگاه اخذ داده‌های ماهواره‌ای کرده است.
بر همین اساس از تمام شرکت‌های علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در زمینه احداث و بهره‌برداری از ایستگاه اخذ داده‌های ماهواره‌ای به منظور کسب مجوز و نیز مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط در نهایی‌سازی و تصویب مجوز فوق، دعوت شد.
گام پنجم صدور پروانه اپراتوری ماهواره‌ای برای بخش خصوصی
براری، رئیس سازمان فضایی ایران از تلاش این سازمان برای تدوین پروانه اپراتوری ماهواره‌های سنجشی و تدوین پروانه اپراتور مخابراتی برای بخش خصوصی خبر داد و گفت: این اقدام، سرآغاز سهم‌گیری کشور از اقتصاد فضایی جهانی خواهد بود.
وی اضافه کرد: تدوین این پروانه تسهیل‌کننده حضور بیشتر بخش خصوصی در این عرصه خواهد بود، ضمن آنکه تلاشی برای کاهش تصدی‌گری دولت در این عرصه به شمار می‌رود.
براری با بیان اینکه تدوین پروانه اپراتوری خصوصی مخابراتی از ماه‌ها قبل توسط این سازمان آغاز شده است، یادآور شد: این امر گام مهم دیگری برای حضور هرچه بیشتر بخش خصوصی در صنعت فضایی است که بر این اساس به‌زودی نخستین اپراتور خصوصی نیز معرفی خواهد شد و آغاز به کار خواهد کرد.
انتهای پیام