دکتر سعید بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به حادثه پلاسکو، اظهار کرد: این حادثه کل جامعه را متاثر کرد و مسوولان را بیش از پیش متوجه کرد که چه میزان ایمنی و حفاظت در برابر آتش مهم است و در ایران که در دهه‌های اخیر مراحل توسعه را در پیش گرفته است، باید موضوع ایمنی سازه‌ها در برابر آتش را نسبت به گذشته جدی‌تر مورد توجه قرار داد.

وی با ابراز تاسف از اینکه در حادثه پلاسکو نقاط ضعف‌هایی وجود داشت، اظهار کرد: ما انتظار داریم در ساختمان‌ها سیستم‌های محافظت در برابر آتش در جنبه‌های مختلف وجود داشته باشد ولی در ساختمان پلاسکو هیچ کدام از سیستم‌های ایمنی در برابر آتش وجود نداشت و تنها موردی که در این ساختمان وجود داشت سیستم "استند پایپ" (لوله‌های آماده به کار آتش‌نشانی) بود که بر اساس اطلاعاتی که ما به دست آوردیم، به دلیل عدم تعمیر و نگهداری مناسب، در زمان آتش‌سوزی قابل بهره‌برداری نبود، به گونه‌ای که در برخی از طبقات مشکلات وصل کردن شلنگ‌های آتش‌نشانی وجود داشت.

بختیاری ادامه داد: به همین دلیل در طبقات نزدیک به آتش که باید از سیستم استند پایپ استفاده می‌شد، این سیستم زیاد به کمک آتش‌نشان‌ها نیامده بود و حتی اگر این سیستم هم آماده به کار بود، سایر سیستم‌های اطفای حریق در ساختمان وجود نداشت.

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات راه،‌ مسکن و شهرسازی، سیستم کشف و اعلام حریق و اسپرینکلر (شبکه بارنده خودکار) را از جمله سیستم‌هایی دانست که در ساختمان پلاسکو در زمان آتش‌سوزی وجود نداشت و ادامه داد: شبکه بارنده خودکار سیستمی است که در آن لوله‌هایی قرار دارد و هدهای این سیستم نسبت به دما حساس هستند و زمانی که دما به طور غیر طبیعی بالا برود، به صورت اتوماتیک فعال می‌شود و اقدام به پاشش آب به اطراف خود می‌کنند.

وی با بیان اینکه این سیستم قادر است حریق‌های کوچک را کنترل و از گسترش آن و تبدیل شدن به آتش‌سوزی بزرگ جلوگیری کند، یادآور شد: تجربیات جهانی نشان داده است که سیستم‌های اسپرینکلر سیستم‌های موثری در زمان وقوع آتش‌سوزی هستند.

سناریویی که منجر به حادثه پلاسکو شد

بختیاری، مناسب نبودن پلکان را از دیگر نقاط ضعف ساختمان پلاسکو نام برد و اظهار کرد: ما انتظار داریم پلکان ساختمان‌ها محافظت شده باشند، به گونه‌ای که هم افراد بتوانند از پلکان خود را نجات دهند و هم آتش‌نشان‌ها بتوانند از پلکان محافظت شده، خود را به محل حادثه برسانند و عملیات اطفا و امداد را انجام دهند.

وی با تاکید بر اینکه در سازه‌ها باید پلکان به ظرفیت و تعداد کافی وجود داشته باشد، خاطر نشان کرد: پلکان پلاسکو از این ویژگی‌ها برخوردار نبود و تنها یک راه پله بود که به صورت غیر اصولی و غیر منطبق بر مقررات روز ایمنی در برابر آتش ساخته شده بود و به راحتی محصولات آتش‌سوزی را که شامل "حرارت"، "دود" و "گازهای سمی" است، به طبقات دیگر منتقل می‌کرد و افراد داخل ساختمان نمی‌توانستند به طریق ایمن خود را نجات دهند.

تلاش آتش‌نشان برای نجات ساکنان پلاسکو

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات مسکن، انباشت مقادیر زیاد پارچه و منسوجات در پلاسکو را از دیگر نقاط ضعف این ساختمان عنوان کرد و یادآور شد: این امر عاملی شده بود که عملیات اطفای حریق با دشواری بسیار زیادی مواجه شود، به گونه‌ای که علاوه بر آنکه در مغازه‌ها و راه پله‌ها پارچه و منسوجات بود، مغازه‌داران از تمام فضاها به صورت غیر اصولی به عنوان انباری استفاده کرده بودند.

این محقق حوزه آتش سازه‌ها، با بیان اینکه در داخل مغازه‌ها، مغازه‌داران در سقف‌های کاذبی که ایجاد کرده بودند، پارچه‌هایی را انباشته بودند، ادامه داد: بر اساس گزارش‌های هیات ویژه ریاست جمهوری و سازمان آتش نشانی، گروه امداد در چندین مرحله تصور کرده بودند آتش سوزی را کنترل کرده‌اند و آتش تحت کنترل است، ولی در برخی از نواحی، "نهان سوزی" ایجاد شده بود؛ به این معنی که آتش پارچه‌ها به دور از چشم و در فضاهای کاذب در سقف گسترش می‌یافته است.

وی اضافه کرد: از آنجایی که سقف‌های کاذب در تمام مغازه‌ها و کریدورها به یکدیگر متصل بودند، از این رو ادامه آتش‌سوزی در هر یک از این سقف‌ها می‌توانست به سایر مناطق سرایت کند، ضمن آنکه "شفت‌"های موجود در این سقف‌ها نیز شفت‌های محافظت شده‌ای نبودند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مسکن در این باره توضیح داد: در ساختمانی مانند پلاسکو که تاسیسات مکانیکی و الکتریکی از طبقات عبور می‌کند، باید به مدت 2 ساعت مقاومت در برابر آتش داشته باشند که در پلاسکو این مقاومت وجود نداشت.

بختیاری با بیان اینکه در برخی از طبقات پلاسکو از مصالح قدیمی مانند مصالح ساخته شده با "نی" استفاده شده بود، یادآور شد: این امر موجب شده بود که آتش از طریق شفت‌ها و پلکان به راحتی به سایر طبقات سرایت کند، در حالی که در تمام طبقات انبوهی از پارچه و مواد قابل اشتعال وجود داشت و شاهد بودیم که در طبقه 10 که آتش‌سوزی آغاز شده بود، آتش به تمام طبقات سرایت کرد.

اشتعال‌پذیری پارچه نسبت به سایر مواد

معاون فناوری و تحقیقات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به انجام تست‌های اشتعال‌پذیری پارچه در این مرکز تحقیقات، گفت: در این تست‌ مقدار و شدت حرارت آزاد شده از پارچه را اندازه‌گیری کردیم و نتایج نشان داد اشتعال‌پذیری پارچه از تمام مصالح ساختمانی که آزمایش کردیم، بسیار خطرناک‌تر و شدیدتر بوده است.

وی دلیل این امر را نازک بودن پارچه دانست و خاطر نشان کرد: به عنوان مثال گسترش آتش در MDF در مقایسه با پارچه که ضخامت کمتری دارد، نیازمند زمان بیشتری است. پارچه هم به سرعت می‌سوزد و هم به سرعت آتش را گسترش می‌دهد. از این رو شاهدیم که در حادثه پلاسکو هم به صورت افقی و هم به صورت قائم گسترش آتش‌سوزی را در همه بخش‌های این سازه داشتیم و با توجه به اینکه بیشتر گسترش آتش‌سوزی‌ها از طریق سقف‌های کاذب انجام می‌شده، قطعا آتش‌نشان‌ها برای اطفای حریق با مشکلات زیادی مواجه بودند و آتش آنها را غافل‌گیر کرده است.

بختیاری ادامه داد: این مسایل، پلاسکو را تبدیل به محلی کرد که دارای نقاط ضعف متعدد و عدم تطابق سازه با مقررات ملی ساختمان بوده است و چنین حادثه تلخی را رقم زد.

وی با تاکید بر اینکه این سازه همچنین در برابر آتش محافظت نشده بود، اظهار کرد: بر اساس مقررات ملی ساختمان یک سازه فولادی با این تعداد طبقات پلاسکو باید 3 ساعت مقاومت در برابر آتش داشته باشد ولی مشاهده شده پوشش‌های ضد حریق بر روی سازه فولادی پلاسکو وجود نداشت.

بختیاری با بیان اینکه برخی از نواحی این سازه فولادی پلاستر شده بود و برخی از نواحی اسکلت فولادی در معرض آتش بوده است، ادامه داد: پوشش‌هایی که بر روی سازه فولادی پلاسکو بوده، پوشش‌های طراحی شده مطابق با مقررات ملی ساختمان برای محافظت کردن سازه فولادی در برابر آتش نبوده، بلکه با پوشش "پلاستری"، یک محافظت حداقلی در برابر آتش ایجاد شده بود که این پوشش کافی نبوده و مشاهده کردیم ساختمان در مدت چند ساعت دچار ریزش کامل شد.

غفلت از ارتقای مقاومت سازه‌های قدیمی در برابر بحران‌ها

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه پلاسکو یک ساختمان قدیمی بود، خاطر نشان کرد: این سازه در زمانی ساخته شد که مقررات ملی ساختمان در کشور نداشتیم و توسعه شهرها به معنای امروزی به تازگی شروع به شکل‌گیری بود و ما سال‌ها در زمینه تدوین مقررات و آیین‌نامه‌های حفاظت سازه غفلت کردیم.

وی با تاکید بر اینکه در دنیا موضوع توسعه در تضاد با موضوعات مرتبط با ایمنی در برابر آتش است، در این باره توضیح داد: توسعه شهری به همراه ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه، افزایش جمعیت شهرنشین، سخت‌تر شدن دسترسی آتش‌نشان‌ها به ساختمان‌های بلند مرتبه، استفاده از مصالح پلیمری و پلاستیکی در ساختمان‌ها همراه است.

بختیاری اضافه کرد: در حالی در سازه‌ها از جنبه‌های مختلفی عایق‌بندی حرارتی و صوتی و یا برای سبک‌سازی از مقادیر زیادی فوم و مواد پلاستیکی استفاده می‌شود که اکثر این مواد قابلیت اشتعال بالایی دارند، به این صورت که آتش‌سوزی که در 40 سال پیش در یک سازه مسکونی یک تا دو طبقه رخ می‌داد و هیچ مصالح ساختمانی قابل اشتعال نبود، ولی الان بسیاری از اجزای ساختمان از پلاستیک فوم پلی استایرن و پلی یورتان و پنجره‌های پلاستیکی و انواع و اقسام نازک کاری‌های قابل اشتعال است.

وی با اشاره به استفاده از مواد قابل اشتعال در مبلمان شهری، صنایع و انبارها، خاطر نشان کرد: هر چه ابعاد شهرنشینی و صنعتی توسعه یابد، خطرات آتش‌سوزی افزایش می‌یابد، باید تمهیدات ایمنی در برابر آتش افزایش یابد؛ از این رو باید آیین‌نامه‌ها و مقررات ایمنی سازه‌ها مورد بازنگری قرار گیرد.

بختیاری با بیان اینکه در سال‌های گذشته ارائه مقررات ملی ساختمان با کندی انجام می‌شد، ادامه داد: گاهی اوقات برنامه‌ریزی خوب می‌تواند به حل چالش‌ها کمک کند، ولی از سوی دیگر به ارتقای فرهنگ پذیرش جامعه و آماده شدن فناوری‌ها برای ایمنی جامعه در برابر آتش نیاز دارد، در غیر این صورت برنامه‌ریزی‌ها کارآمد نخواهد بود؛ ولی در عین حال اگر آیین‌نامه‌های ساختمان سریع‌تر معرفی می‌شد، به نظر می‌رسد که توسعه سایر زیر ساخت‌ها سرعت بیشتری به خود می‌گرفت.

نقش مرکز تحقیقات مسکن در ارتقای ایمنی شهرها

این فعال حوزه ایمنی در برابر آتش با بیان اینکه از سال 1393 ماموریت ویرایش جدید آیین‌نامه جدید مبحث سوم ساختمان به مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی محول شد، گفت: در این راستا در کنار مطالعات وسیعی که در مرکز انجام شد، 3 سال کار جدی در زمینه ویرایش این آیین‌نامه صورت گرفت ضمن آنکه نظرات کلیه سازمان‌های درگیر در این حوزه مانند آتش‌نشانی و نظام مهندسی و اساتید دانشگاه و وزارت بهداشت دریافت و ویرایش این آیین‌نامه در سال 1395 ابلاغ شد.

وی این آیین‌نامه را نسبت به آیین‌نامه‌های قبلی جامع‌تر دانست که ابعاد مختلف محافظت در برابر آتش را در بر می‌گیرد، ادامه داد: به عنوان مثال سال‌ها نگران مصالح ساختمانی، نازک کاری و نما بودیم، برای این منظور در سال 1387 تعداد 11 نمونه مصالح نازک کاری مختلف که در خیابان شیراز و از سوی برخی کارخانجات ارائه می‌شد را نمونه‌برداری کرده و مورد آزمایش قرار دادیم. 

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآور شد: از این تعداد نمونه 10 مورد آن کاملا خطرناک بود به این معنا که 10 نمونه  آیین‌نامه‌های ایمنی ساختمان در برابر آتش در دنیا را پاس نمی‌کردند، از این رو مقررات کنترل مصالح در برابر آتش را در فصل هفتم مبحث جدید وارد کردیم، اگرچه این اتفاق باید زودتر رخ می‌داد.

بختیاری اضافه کرد: ما سال‌ها برای مصالح به کار رفته در نما نگران بودیم، ضمن آنکه اتفاقاتی که در "انزلی"، "مشهد" و "عسلویه" رخ داد، به ما نشان داد که مصالح به کار رفته در نما بسیار مهم است و باید سریع‌تر در این زمینه اقدام شود و این مصالح بر اساس اینکه در چه ساختمانی مصرف می‌شود، باید کنترل‌های خاصی بر روی آنها انجام می‌شد که ما ابلاغیه آن را اعلام کردیم و در مبحث جدید فصل جداگانه‌ای برای نازک کاری ساختمانی در نظر گرفتیم.

اهمیت نازک کاری برای افزایش ایمنی ساختمان‌ها در برابر آتش

بختیاری در خصوص اهمیت مصالح به کار رفته در نازک کاری گفت: فرض کنید در یک اتاق و یا سالن اجتماع آتش‌سوزی از یک نقطه آغاز می‌شود و زمانی که آتش گسترش می‌یابد، به دیوار و سقف سرایت می‌کند. حال اگر نازک‌کاری‌های سقف و دیوار در برابر آتش ایمن باشد، آتش به راحتی گسترش نمی‌یابد، ولی اگر نازک‌کاری‌ها ایمنی لازم در برابر آتش را نداشته باشد، به راحتی آتش از طریق دیوار و سقف گسترش می‌یابد و با توجه به اینکه گازهای قابل اشتعال هم فضا را پر می‌کند، به یک باره کل ساختمان مشتعل می‌شود.

وی ادامه داد: اگر محصولات استفاده شده در نما ایمنی لازم در برابر آتش را داشته باشد، آتش‌سوزی از طریق نما نمی‌تواند به طبقات بالاتر سرایت کند؛ ولی وقتی انواع مواد پلیمری مانند انواع FRP ها، ترمو وود،‌ کامپوزیت آلومینیوم و مصالح پلی استایرن در نما استفاده شود و مشخصات مناسب در برابر آتش را نیز نداشته باشند، آتش به راحتی گسترش می‌یابد.

این محقق تاکید کرد: زمانی که آتش به نمای ساختمان‌های بلند مرتبه سرایت می‌کند، انتظار این است که آتش تنها به سمت بالا برود و به سمت پایین پیشروی کندتری داشته باشد، ولی از آنجایی که در نما از مواد قابل اشتعال استفاده می‌شود، این مواد در زمان آتش‌سوزی ذوب شده و به سمت پایین فرو می‌ریزد، از این رو پیشروی آتش در طبقات پایین نیز به راحتی صورت می‌گیرد. این همان پدیده‌ای است که در بسیاری از اتفاقات مشاهده می‌کنیم.

به گفته وی، استفاده از این مواد علاوه بر آنکه موجب گسترش آتش به طبقات بالایی و پایینی می‌شود، امداد، اطفای حریق و فرار افراد را دشوارتر می‌کند، خطر بدتری وجود دارد و آن این است که در زمان وقوع زلزله، آتش سوزی‌ها می‌توانند از طریق نما گسترش یابند. در چنین شرایطی که راه‌ها مسدود شده باشد، به راحتی امداد و نجات نیز صورت نمی‌گیرد.

معاون مرکز تحقیقات مسکن با بیان اینکه کتاب آیین‌نامه ایمنی در برابر آتش در زمان زلزله را در سال 1385 عرضه کردیم، گفت: در این کتاب روش‌های پیشگیری از چنین حوادثی آورده شده است، به عنوان مثال نیروی انتظامی باید آماده باشد تا در زمان وقوع حوادثی مانند پلاسکو و یا زلزله، بتواند نظم را برقرار کند. اینکه در کنار ساختمان حادثه دیده‌ای چند صد نفر تجمع کنند و با ایجاد ترافیک اجازه ندهند نیروهای امداد فعالیت خود را انجام دهند، یک نوع بی نظمی است و نیروی انسانی باید برای چنین شرایطی برنامه داشته باشد.

بختیاری اضافه کرد: در این کتاب همچنین در خصوص نماهای قابل اشتعال نکاتی آورده شده است و امروزه اهمیت مساله مصالح به کار رفته در نماها خود را نشان می‌دهد.

توقف برخی رویکردهای خطرناک شهری

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه امروزه با تدوین آیین‌نامه‌ها شاهد توقف برخی رویکردهای اشتباه در مواجهه با آتش هستیم، افزود: زمانی‌که از مصالحی مانند پلی استایرن و PVC صحبت می‌شود، اینها اسامی ژنریک است و هر کدام دارای فرمولاسیون و مواد مختلفی هستند و زمانی که مقررات ایمنی در برابر آتش داشته باشیم، تولیدکننده می‌داند باید بر اساس ضوابط و مقررات محصولات خود را تولید کند.

وی با بیان اینکه وقتی مقررات وجود نداشته باشد، آگاهی وجود نخواهد داشت، ادامه داد: این امر در مورد واردات نیز صادق است. برخی از مواد وارداتی ساختمانی که می‌خواستند گواهی فنی از ما دریافت کنند، ما بر اساس آیین نامه‌ها اعلام کردیم از لحاظ ایمنی در برابر آتش مورد تایید نیست و به آنها گواهینامه در  زمینه آتش داده نشد.

بختیاری با بیان اینکه بسیاری از کشورها قوانین مترقی در زمینه ایمنی در برابر آتش دارند، گفت: وارد کننده باید نسبت به آیین نامه‌های ایمنی در برابر آتش کشور مقصد و مبدا اطلاعات لازم را داشته باشد، بر این اساس ما این آیین‌نامه‌ها را در فرآیند تدریجی و منطقی توسعه می‌دهیم و سختگیری آن را افزایش می‌دهیم تا بتوانیم جلوی حوادث را بگیریم.

وی در خصوص اینکه علی‌رغم وضع آیین‌نامه حفاظت نما در برابر آتش چرا همچنان از برخی مواد مانند ترو وود و پلی استایرن در نما استفاده می‌شود، پاسخ داد: بله این مواد همچنان استفاده می‌شود، ولی این مواد همانند مواد قابل اشتعال قبلی نیست، بلکه محصولات ارتقا یافته است. ولی سیستم نظارت، مهندسان و مردم نیز باید آگاه باشند. مهندسان باید بدانند که کاری که امروز انجام می‌دهند، ممکن است 20 سال آینده خانواده‌ای را عزادار کند.

این محقق با بیان اینکه خرید مصالح ارزان قیمت از سوی مالکان ممکن است در آینده جان ساکنان خانه را خطر بیندازد، ادامه داد: اینها مسایلی است که جامعه باید با آن آشنا باشند، ضمن آنکه سیستم نظارتی کشور نیز باید زمینه ترویج این فرهنگ را فراهم کند.

تفاوت‌های ایران با سایر کشورها در انتخاب مبلمان

معاون تحقیقات و فناوری مرکز تحقیقات راه با اشاره به ورود برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید مواد اطفای حریق در کشور، گفت: محصولات این شرکت‌ها باید مورد آزمایش قرار گیرد؛ ولی ما تاکنون در زمینه مواد اطفای حریق کار خاصی انجام ندادیم، ولی تحقیقات و کنترل کیفی این مواد را می‌توانیم با همکاری سایر سازمان‌ها در این مرکز دنبال کنیم.

وی با اشاره به راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مواد و مصالح، واکنش در برابر آتش، مقاومت در برابر آتش در این مرکز، از اجرای طرح جامع آزمایشگاه آتش در مرکز تحقیقات خبر داد و اظهار کرد: این طرح شامل آزمایشگاه‌های کنترل کیفی دتکتورها، سیستم‌های اطفای حریق خودکار و کابل‌های برق می‌شود.

بختیاری با بیان اینکه در آیین‌نامه‌های ایمنی ساختمان بیشتر تمرکز بر روی ساختمان است، افزود: ولی ساختمان تنها جایی نیست که موضوع ایمنی در برابر آتش دچار مشکل است، بلکه باید به سایر بخش‌های آن مانند نوع مبلمان استفاده شده در ساختمان نیز توجه شود.

به گفته وی در هتل‌ها نباید اجازه داده شود که از هر موکت و پرده‌ای استفاده شود و باید از لحاظ ایمنی در برابر آتش مورد ارزیابی قرار گیرند.

وی ادامه داد: بر این اساس راه‌اندازی آزمایشگاه بزرگ مقیاس برای مبلمان از دیگر برنامه‌های ما به شمار می‌رود.

بختیاری یادآور شد: کیس کامپیوتر و تلویزیون در آمریکا باید دیرسوز باشد و این مقررات برای سایر کشورها نیست، از این رو برندهای تولیدکننده تلویزیون کالایی که به آمریکا صادر می‌کنند، کالایی نیست که به ایران و یا حتی اروپا ارسال می‌کنند.

انتهای پیام