محمد مونسان عنوان کرد: آسیب‌شناسی و نقدپذیری هر فرآیندی، تضمین‌کننده سلامتی و نتیجه‌بخش بودن آن است لذا باید کاملاً مراقب بود که شاخص‌های اصلی علم و فناوری در کشور به ابتذال کشیده نشود و فعالیت‌های فناورانه و عالمانه واقعی در هیاهوی ایجادشده در حوزه خدمات محو نشوند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر با بیان اینکه در توسعه علم و فناوری و شاخص بودن در بین شرکت‌های دانش‌بنیان، نباید ارائه خدمات در حوزه IT و ICT را خیلی بیش‌ازحد پررنگ کرد، تصریح کرد: بسیاری از فعالیت‌هایی که در این حوزه معرفی می‌شوند، صرفاً ارائه یک نوع خدمات نوین هستند که عموماً خدمات جدیدی هستند که بر پایه «اپلیکیشن نویسی» بنا شده‌اند، بنابراین قطعاً نمی‌توان این‌ها را به‌عنوان رشدی در زمینه فناوری محسوب کرد هرچند ایده‌های جدید در کسب‌وکار هستند.

ایجاد تحول اقتصادی بر مبنای خدمات موبایلی، صرفاً یک سراب است

وی اضافه کرد: از طرفی‌ بسیاری از این فعالیت‌ها که در حوزه ICT معرفی می‌شوند، وقتی از دید کلان و بالاتر به جامعه نگاه می‌کنیم نه‌تنها باعث اشتغال نمی‌شوند بلکه باعث کاهش آن نیز می‌شوند. به‌طور مثال وقتی یک نرم‌افزاری یا یک اپلیکیشنی ارائه می‌شود که خدمات خریدوفروش را در سطح شهر تسهیل می‌کند، رونق چنین کارکردهایی در ازای از بین رفتن صدها یا هزاران فرصت شغلی در داخل کشور است. چراکه افراد کمتری برای خرید به فروشگاه‌ها و مغازه‌ها و پاساژها مراجعه کرده یا کمتر مراجعه می‌کنند.

مونسان ادامه داد: همچنین به‌طور مثال در مورد اپلیکیشین‌هایی که در مورد خدمات حمل‌ونقل شهری ارائه‌شده‌اند نیز مصداق دارد چراکه وقتی یک اپلیکیشن، خدمات تاکسیرانی انجام می‌دهد فرصت‌های شغلی از ده‌ها آژانس داخل شهر گرفته می‌شود یا حداقل این است که این اشتغال از آژانس‌ها به اپلیکیشن­‌ها‌(شرکت‌ها) منتقل‌شده و ایجاد اشتغال جدید انجام‌ نشده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه درآمدی که برای این نوع استارت آپ‌ها در نظر گرفته می‌شود ایجادکننده ارزش‌افزوده و افزایش درآمد در کشور نیست بلکه درآمدی است که قبلاً در کشور موجود بوده و به نحو دیگری ارائه می‌شده را به سمت خود جذب کرده است، اظهار کرد: این به‌هیچ‌وجه به این معنی نیست که ما توانسته‌ایم درآمد کشور را افزایش دهیم یا ارزش‌افزوده ایجاد کنیم و از طرفی از دید عدالت اقتصادی، درآمد هزاران نفر در جیب یک نفر سرازیر می‌شود، لذا بزرگنمایی و تبلیغات در مورد ایجاد تحول اقتصادی بر مبنای این خدمات موبایلی (اپلیکیشنی)، صرفاً یک سراب است که نباید به‌عنوان شاخص و الگوی شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح شوند.

وی تصریح کرد: نکته بعدی این است که وقتی ما از حوزه ICT صحبت می‌کنیم، اگر منظورمان طراحی و ساخت تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی مدرن باشد، می‌تواند پیشرفت مناسبی در حوزه علم و فناوری و ایجاد اشتغال جدید و ایجاد ارزش‌افزوده در کشور باشد ولی صرفاً ارائه خدمات بر پایه‌ ICT نمی‌تواند با مفاهیم شناخته‌شده توسعه علم و فناوری و وظایف شرکت‌های دانش‌بنیان مطابقت داشته باشد.

مونسان با اشاره به ‌اعداد و ارقامی که در مورد ایجاد اشتغال و درآمد این شرکت‌ها بیان می‌شود، خاطرنشان کرد: این‌ها می‌تواند باعث انحراف در برنامه‌های توسعه علم و فناوری در کشور شود. بنابراین ICT در صورتی موفق است که مجموعه کاملی از قابلیت‌های مهندسی را در سایر رشته‌های مهندسی در پشتوانه خود داشته باشد، چراکه اصولاً شرکت‌های موفق‌ ICT  در کشورهایی موفق خواهند بود که در سایر رشته‌های مهندسی و صنعتی به بلوغ کافی رسیده باشند وگرنه همین تکنولوژی باعث وابسته‌تر شدن تکنولوژی در کشور به سایر کشورها خواهد شد.

در آینده به بیراهه‌هایی خواهیم رفت که جبران آن ممکن نیست

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر با ذکر مثالی بیان کرد: یکی از ابزارهای ضروری این حوزه، تولید گوشی‌های هوشمند است. آیا ایران توانسته قدمی در راه توسعه فناوری گوشی‌های هوشمند یا تبلت یا نوتبوک بردارد یا تبدیل‌ شده‌ایم به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای واردات این وسایل؟ !!

مونسان اضافه کرد: در بقیه حوزه‌های‌ ICT هم همین وضع برقرار خواهد بود، مگر اینکه بجای حوزه خدمات، روی فناوری تجهیزات و ابزارآلات الکترونیکی و مخابراتی مدرن که ابزار‌ IT هستند، تمرکز کنیم.

این استاد دانشگاه با اظهار تأسف از وضعیت کنونی گفت: متأسفانه هم‌اکنون این‌طور نیست و اعلام می‌شود که 40 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌ ICT هستند و همه شرکت‌های برتر دانش‌بنیان کشور همگی از حوزه خدماتی‌ ICT  هستند. این نشان می‌دهد که اگر مسیر را اصلاح نکنیم قطعاً در آینده به بیراهه‌هایی خواهیم رفت که جبران آن ممکن نیست.

وی با بیان اینکه باید اولویت‌های دانش و فناوری در کشور متناسب با نیازهای واقعی صنعت و کاهش واردات و خروج ارز باشد، عنوان کرد: تمرکز شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ‌ها را باید به سمت‌وسویی سوق داد که ایجاد ارزش‌افزوده واقعی و اشتغال‌زایی جدید و ایجاد درآمد مضاعف کند.

مونسان تصریح کرد: مثلاً می‌دانیم که 80 درصد مساحت کشور ما خشک و نیمه‌خشک است و توسعه بیابان‌ها‌(بیابان‌زایی) به‌سرعت در حال گسترش است و به گفته خود مسئولین بلندپایه ایران، حیات و تمدن ایرانیان در معرض خطر است.

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: در چنین شرایطی باید تمام حیثیت و آبروی پژوهشی و تمام سرمایه‌های دانش و فناوری کشور را صرف «بیابان‌زدایی» کرد، چراکه اگر بتوانیم فناوری‌های جدید مانند فناوری هسته‌ای، بیوفناوری و نانو فناوری را به سمت بیابان‌زدایی در کشور هدایت کنیم، به‌گونه‌ای که با تحقیقات روی سه ضلع آب، خاک و گیاه بتوانیم زمینه‌هایی را فراهم کنیم که بخشی از بیابان‌های وسیع کشور، سرسبز شوند بدیهی است که ارزشمندترین خدمت را به‌کل نسل ایرانیان در حال و آینده کرده‌ایم و میلیاردها دلار، سرمایه جدید تولید کرده و هزاران اشتغال مولد ایجاد کرده‌ایم.

قرار نیست با همان گیاهان هزار سال قبل زراعت کنیم

وی با بیان اینکه معضلات حاد روزمره و رایج در کشور مانند معضل ریزگردها هم حل می‌شوند، اظهار کرد: بعضاً شنیده می‌شود که ما نباید با روش‌های کهنه و قدیمی هزار سال قبل زراعت کنیم. این درست است ولی بنده معتقدم که علاوه بر آن "قرار نیست با همان گیاهان هزار سال قبل زراعت کنیم."

مونسان خاطرنشان کرد: در چنین مواردی فوراً صحبت از مباحث جنجالی گیاهان خوراکی ترا ریخته می‌شود. در اینجا باید گفت که اصلاً بحث خوراکی یا غیرخوراکی بودن مطرح نیست بلکه گیاهانی است که ممکن است خوراکی هم نباشند ولی بتوانند در شرایط بیابانی دوام آورده یا گیاهان شورزی که از آب‌شور تغذیه کنند و به‌مرورزمان، طبیعت ایران را عوض کنند.

این استاد دانشگاه با بیان  این‌یک نمونه افتخارآفرین از قله توسعه علم و فناوری در یک کشور بیابانی مانند ایران می‌تواند باشد، گفت: نگاه مدیران ارشد حوزه علم و فناوری به میزان زیادی می‌تواند در جهت‌دهی کردن فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان مؤثر باشد.

وی اضافه کرد: موضوع کشاورزی مدرن و بیابان‌زدایی مدرن (تغییرات ژنتیکی گیاهان و خاک و آب) باید به محور کل برنامه‌های تحقیقاتی کشور تبدیل شود و ایران باید به مرکز اصلی "بیابان‌زدایی مدرن" در دنیا تبدیل شود، همان‌طور که ژاپن به مرکز طراحی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله در دنیا تبدیل‌شده چراکه دائماً با زلزله مواجه است.

باید صاحب معتبرترین شرکت‌های طراح و سازنده تجهیزات نفت و گاز در جهان باشیم

مونسان با تأکید بر اینکه نیازهای حیاتی کشورها، آن‌ها را به سمت‌وسوی تحقیقات خاص می‌کشاند، تصریح کرد: ایران هم بالاجبار باید تمام توان علمی و تحقیقاتی خود را معطوف به "کشاورزی مدرن و بیابان‌زدایی مدرن" کند و حتی یک جایزه بین‌المللی مانند جایزه نوبل در این زمینه تعریف کند تا محققان برتر دنیا را به سمت خود جذب کرده و از دستاوردهای آن‌ها استفاده کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر با اشاره به ذخایر نفت و گاز کشور عنوان کرد: وقتی ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان است ولی سالیانه بین 2-5 میلیارد دلار واردات فرآورده‌های پتروشیمی دارد! و بسیاری از قطعات و تجهیزات موردنیاز صنایع پتروشیمی وارداتی هستند باید شرکت‌های بنیان را به این‌سو سوق داد تا این حجم عظیم واردات را متعلق به خودکرده و از این سفره پردرآمد آماده داخلی بهره‌مند شوند.

وی اضافه کرد: ایران با توجه به ذخایر نفت و گاز و قدمتی که در این صنعت دارد باید الآن صاحب معتبرترین شرکت‌های طراح و سازنده تجهیزات صنعت نفت و گاز در جهان باشد و میلیاردها دلار صادرات به کشورهای دیگر داشته باشد. آیا الآن این‌طور هست؟! چرا هنوز هم تمرکز کافی روی این مهم نداریم؟

مونسان با بیان اینکه باید بتوان نیازهای واقعی کشور را به شرکت‌های دانش‌بنیان و علاقه‌مندان به تأسیس این شرکت‌ها معرفی کرد، اظهار کرد: هم‌اکنون انبوهی از فارغ‌التحصیلان بیکار رشته‌های مهندسی در کشور وجود دارند که علاقه‌مند به راه‌اندازی کسب‌وکار دانش‌بنیان هستند ولی عملاً نمی‌دانند که در چه زمینه‌ای می‌توانند فعالیت کنند.

شرکت‌های دانش‌بنیان نباید به سمت رفع نیازهای بدون اولویت و لوکس بروند

وی تصریح کرد: راه‌اندازی یک «سایت اینترنتی» برای ارائه نیازهای صنعتی دانش‌بنیان کشور که نیازمند سرمایه دانشی و نوین می‌باشند می‌تواند به جهت‌دهی شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند. از طرفی با توجه به وجود نیازهای صنعتی در کشور، بازار فروش و درآمد شرکت‌ها نیز تضمین‌شده است. در واقع با راه‌اندازی این سایت اینترنتی از سوق یافتن شرکت‌های دانش‌بنیان به سمت رفع نیازهای غیرضروری و بدون اولویت و لوکس در کشور جلوگیری می‌شود.

‌این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه باید توجه داشت که سرمایه‌های انسانی و افراد نخبه و کارآفرین در کشور ما بی‌نهایت نیستند بلکه این ظرفیت‌ها محدود است، خاطرنشان کرد: باید سازوکاری اندیشید که از «نخبه‌ترین استعدادها» در جهت پوشش دادن «واقعی‌ترین نیازها» استفاده شود.

وی در ادامه افزود: البته باید دقت نمود که راه‌اندازی چنین سایتی به معنی محدود کردن خلاقیت در حوزه کارآفرینی خلاق و دانش‌بنیان نیست، بلکه صرفاً یک سری از اولویت‌های صنعتی کشور معرفی می‌شوند تا اگر افرادی علاقه‌مند هستند، در این زمینه‌ها وارد شوند.

مونسان با بیان اینکه راه‌اندازی چنین سایتی برای کشوری که می‌خواهد عقب‌افتادگی ده‌ها سال قبل را جبران کند از اوجب واجبات است، اضافه کرد: در این سایت اینترنتی، نیازهای صنعتی دانش‌بنیان از تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و صنایع فراخوان می‌شوند و در مورد هر یک از نیازها مواردی از قبیل موارد ذیل معرفی می‌شوند تا شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند با دید وسیع‌تری تصمیم‌گیری و انتخاب کنند.

وی با ارائه پیشنهاد‌هایی در خصوص این سایت، تصریح کرد : تشریح کلی نیاز، سیستم‌ها و زیرسیستم‌های آن، سابقه فعالیت موجود در کشور، حوزه‌های علم و فناوری که باید در این راستا به کار گرفته شوند به همراه گلوگاه‌های  احتمالی که این تکنولوژی بدان وابسته است و میزان بازار فروش این تجهیز در ایران، در منطقه و در دنیا به همراه ارزیابی از میزان درآمدی که می‌تواند عاید آن شرکت کند.

شرکت‌های دانش‌بنیان جهت‌دهی شوند

مونسان ادامه داد: این موارد از جمله  پیشنهادهایی هستند که اگر در یک سایت اینترنتی به نمایش گذاشته شوند و به‌طور روزانه یا هفتگی تجدید شوند نه‌تنها می‌توانند شرکت‌های دانش‌بنیان را جهت‌دهی کنند بلکه ماقبل آن یعنی محیط دانشگاه و پروژه‌های کارشناسی ارشد و دکتری و حتی لیسانس را جهت‌دهی کرده و هدفمند کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر در ادامه افزود: این به معنی است که اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان برای وارد شدن در حوزه‌هایی که می‌بینند هم نیاز کشور است و هم درآمد مناسبی می‌تواند عاید کند؛ فعالیت می‌کنند و خیلی از تزهای غیرواقعی و بدون اولویت در کشور با نیازهای واقعی جایگزین خواهند شد، به‌گونه‌ای که دانشجویان بتوانند پس از پایان تحصیل به‌سرعت وارد فضای کسب‌وکار و تأسیس شرکت دانش‌بنیان شوند.

مونسان با بیان اینکه  وضعیت کنونی، یک وضعیت کاملاً نابسامان است، عنوان کرد: اوضاع به‌گونه‌ای است که دانشجویان و حتی اساتید، نه‌تنها در حین تحصیل نمی‌دانند اولویت‌ها چیست بلکه پس از پایان تحصیل هم سرگردان بوده و نمی‌دانند که حوزه‌های اولویت‌دار و دارای بازار واقعی کدام حوزه‌ها هستند و همین عامل باعث شکست بسیاری از استارت آپ‌ها می‌شود.

وی اضافه کرد: البته بدیهی است که نیازهای محرمانه و دفاعی کشور را نمی‌توان در چنین سایتی منعکس کرد و باید برای آن راهکار مجزایی اندیشیده شود.

نیازها اولویت‌دار مشخص شوند

این استاد دانشگاه با اشاره به معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری اظهار کرد: یکی از کارهای بسیار ارزنده و بی‌نظیری که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در نقش یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری می‌تواند انجام دهد؛ این است که برای اطلاع از نیازهای فناورانه وزارت خانه‌ها و سازمان‌های مختلف در وهله اول لیست هزینه‌های ارزی آن‌ها را که مربوط به خرید تجهیزات خارجی یا دریافت خدمات مهندسی است طلب کند و بر اساس آن‌ها، بررسی‌های کارشناسی گسترده‌ای انجام شود.

مونسان در پایان خاطرنشان کرد: برای انجام این بررسی‌ها باید کارگروه‌های خبره‌ای با مشارکت معاونت علمی و فناوری و کارشناسان خود وزارتخانه‌ها تشکیل شود به‌گونه‌ای که این کارگروه‌ها بتوانند تشخیص دهند کدام‌یک از نیازها دارای اولویت هستند، همچنین در داخل کشور قابلیت تأمین دارند و بازار فروش خوبی هم دارند.

گفت و گو از: محمد محمدی، خبرنگار ایسنا، منطقه خلیج‌فارس