دکتر حبیب خسروشاهی مجری طرح رصدخانه ملی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا پروژه رصدخانه ملی را طرحی دانست که علم و صنعت کشور از آن منتفع می‌شوند و گفت: منابع مالی محدود است، بنابراین راهبرد هزینه این منابع باید بگونه‌ای باشد که با وضعیت کشور در این خصوص سازگار شود. راهبرد رصدخانه ملی ایران منتفع شدن جامعه علمی از رصدخانه در دوره بهره‌برداری و منتفع شدن صنعت کشور از این رویداد در جریان ساخت است. این شیوه‌ای است که برخی کشورها در دوره توسعه از آن بهره برده‌اند. به عبارت دیگر اگر تلسکوپ و سایر تجهیزات از خارج تامین می‌شد، زودتر به تولید علمی می‌رسیدیم؛ اما سودی برای صنعت ما نداشت.

وی ادامه داد: کشور اسپانیا میزبان تعداد زیادی تلسکوپ اروپایی است. اما بزرگترین تلسکوپ فعال دنیا با قطر آینه 4.10 متر با سرمایه‌گذاری صنعت آن کشور ساخته شده است. در واقع اسپانیا برای ارتقای صنعت، ساخت این تلسکوپ را کلید زده است و در نتیجه صنعت و علم آن کشور همزمان از این سرمایه‌گذاری بهره‌مند شده‌اند. رصدخانه ملی نیز پروژه علمی است که از صنعت حمایت می‌کند، با وجود اینکه بودجه تحقیقات نحیف است! متاسفانه صنعت عریض و طویل کشور حضور جدی در نقش سرمایه‌گذار در این پروژه منحصر به فرد که راه را برای ارتقای آن باز می‌کند، احساس نکرده است!

خسروشاهی با تاکید بر اینکه در حوزه تجهیزات نجوم دقت‌ها حداقل 10 برابری نسبت به دقت‌های رایج در صنعت مورد نیاز است، خاطر نشان کرد: هرچه سازه‌ها از نظر ابعاد و اندازه بزرگتر می‌شوند، دقت‌ها در اندازه‌ها یا صافی سطوح کاهش می‌یابد و این طبیعی است. دقت حرکت یا چرخش بخش‌های یک لنز دوربین مانند یک جرثقیل نیست! البته من از عبارت‌های عمومی و نه فنی استفاده می‌کنم و به این موضوع آگاهم. اما حقیقتا در تلسکوپ باید یک جرثقیل را با دقت یک لنز حرکت داده و کنترل می‌کنیم. گویی می‌خواهیم از دقت‌های یک میلی‌متری به 10 میکرون برسانیم. صنعت ما زمانی می‌تواند در این زمینه رقابت کند و محصولی با کیفیت ارائه کند که در کسب این مهارت سرمایه‌گذاری کند.

وی ادامه داد: اگر صنعت کشور با الفبای زبان روز پروژه‌های صنعتی دنیا آشنا شود و خود را سازگار کند؛ عملا راه شرکت در رقابت‌های جهانی نیز هموار خواهد شد. از این رو در صورتی که صنایع در این مسیر با ما همراه شوند، برای آنها بسیار پرسودتر از انجام پروژه برای رصدخانه ملی خواهد بود.

اجرای یک طرح ملی در یک استان و سایه سنگین بی‌توجهی‌ها

مجری طرح رصدخانه ملی با اشاره به جایگاه پروژه کلان رصدخانه ملی در کشور با تاکید بر اینکه این طرح در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) در اولویت قرار گرفته است، ادامه داد: علاوه بر آن دولت با اختصاص اعتباراتی در قالب جدول 14 نشان داد که این طرح جزء طرح‌های اولویت‌دار است ضمن آنکه معاونت علمی‌وفناوری ریاست جمهوری نیز از این طرح به عنوان طرح اولویت‌دار حمایت کرده است.

وی با تاکید بر اینکه علی‌رغم این رویکرد هنوز حمایت‌های عملی از این طرح کافی نیست، یادآور شد: انتظار ما این است که وقتی پروژه‌ای جزو طرح‌های اولویت‌دار قرار می‌گیرد، از آن حمایت شود؛ در غیر این صورت کمکی به پیشرفت پروژه نخواهد کرد.

خسروشاهی اظهار کرد: این طرح ملی با این درصد پیشرفت در استان اصفهان انجام می‌شود و انتظار می‌رود که صنایع استان و بودجه‌های استانی از این طرح حمایت کنند. ما قطعا این موضوع را در اولویت کاری سال ۹۷ قرار خواهیم داد.

وی اجرای این طرح را فراسازمانی توصیف کرد و گفت: ملی بودن این طرح به این معنی است که سود و بهره آن ملی است؛ یعنی هم بخش علمی و صنعت و هم توریسم علمی منتفع می‌شوند و همکاری‌های جدیدی بین سازمان‌ها شکل می‌گیرد. اما این امر مستلزم حضور ملی است. بطور مشخص وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه و شهرسازی، صنایع و همچنین استانداری اصفهان، فرمانداری کاشان و بخشداری "قمصر" و شهرداری "کامو" و "چوگان"، سازمان هواشناسی، محیط زیست و دانشگاه‌های منطقه بطور مستقیم در اجرای این طرح موثرند و از این رو انتظار می‌رود حضور سازنده و پر رنگتری داشته باشند؛ چراکه رصدخانه ملی ایران بزرگترین منبع تولید داده خواهد که نه تنها در کشور، بلکه بصورت فرا کشوری مورد استفاده قرار خواهد گرفت و این مستلزم زیرساخت مناسب است.

به گفته وی، توریسم علمی و توسعه سبز و غیر مخرب منطقه از دیگر مزایای این طرح است.

مجری طرح اضافه کرد: در گذشته به ابتکار معاون اجرای رئیس‌جمهور جلسه هماهنگی با حضور تمام دست‌اندرکاران این پروژه برگزار شد و همه دستگاه‌های مربوط قول همکاری دادند. پیش‌نویس مربوط توسط کمیسیون تحقیقات دولت ارائه شده است که در صورت مصوب شدن این پیش‌نویس ارتباطات دستگاه‌های مرتبط با این پروژه ملی تسهیل می‌شود.

دستاوردهای فنی و علمی کسب شده در اجرای طرح رصدخانه

مجری طرح رصدخانه ملی به دانش‌های کسب‌شده از اجرای طرح رصدخانه ملی اشاره کرد و گفت: دانش اپتیک ابزارهای بزرگ از جمله دانش‌های کسب‌ شده در این طرح بوده است. به طور کلی طراحی سیستم‌های اپتیکی در این مقیاس در کشور نداشتیم و تمام فعالیت‌های اپتیکی در ابعاد و مقیاس آزمایشگاهی بوده است و عموما این ابزارها ایستا بودند. ما در این طرح جهش علمی در این حوزه داشتیم.

وی با بیان اینکه تلسکوپ این رصدخانه توسط مهندسان کشور ساخته می‌شود، یادآور شد: به دلیل ارتباطات بین‌المللی خوبی که در جریان اجرای این طرح ایجاد شد، تجربیات خوبی را به دست آوردیم.

وی اضافه کرد: یکی از مهمترین دستاوردهای این طرح "مدیریت پروژه" بوده است. دانشگاه‌های کشور عادت به مدیریت و کنترل چنین پروژه‌هایی نداشتند. علاوه بر آن آنچه که موجب شد این پروژه منحصر به فرد شود وجود "اپتیک"، "مکانیک و "کنترل" با همدیگر است. ما در حال حاضر سیستمی با عنوان "اپتوالکترومکانیک"داریم که در آن اندازه‌ها در حد چند متر، وزن سازه ۱۰۰ تن و کنترل از مرتبه یک روی ۳۶ هزارم درجه است! که مجموعه عوامل پروژه را منحصر به فرد می‌کند.

این محقق حوزه نجوم تربیت نیروی انسانی متخصص را از دیگر مزایای اجرای این طرح عنوان کرد و ادامه داد: با توجه به دستاوردهایی که از این پروژه به دست آمده، علاوه بر آنکه می‌تواند این تجارب را در سایر بخش‌های مدیریتی و صنعتی سرریز کند، نام ایران در میان کشورهای سازنده تلسکوپ و نه تنها به عنوان کشورهای دارنده رصدخانه مطرح شده است.

وی با اشاره به اثرات دیپلماسی علمی ایران در این حوزه یادآور شد: اجرای رصدخانه ملی ایران توسط ژورنال‌های معتبر بین‌المللی همچون ‌"ساینس"، "نیچر" و "فیزیکس ورلد"پوشش خبری داده شد.

حلقه گم‌شده در دانشگاه‌ها

مجری طرح رصدخانه ملی اعزام محققان و دانشجویان حوزه نجوم به رصدخانه‌های بزرگ جهان را از دیگر دستاوردهای علمی این طرح نام برد و گفت: پژوهشکده نجوم پژوهشگاه دانش‌های بنیادی یکی از مراکزی است که به تربیت منجم رصدی به معنای آنچه در دنیا رایج است، مبادرت ورزید؛ بر این اساس تمام محققان پسا دکتری این پژوهشکده و اعضای هیات علمی در رصدخانه‌ها آموزش دیدند و یا پروژه‌های رصدی اجرایی کردند.

وی با بیان اینکه هیچ‌گاه از ایران پروژه نجومی در سطح دنیا مطرح نمی‌شد، اظهار کرد: دلیل آن وجود یک حلقه مفقوده بود که برای حل آن برنامه 5 ساله‌ای را اجرایی کردیم که منجر به ارائه پیشنهاد اجرای پروژه‌های نجومی به رصدخانه‌های دنیا شد.

خسروشاهی با تاکید بر اینکه بدنه نجوم رصدی کشور ضعیف است و دلیل آن هم نبود زیر ساخت‌های تحقیقاتی نجوم بوده، افزود: این امر موجب شد تا فعالیت‌های نجومی به سمت "نجوم نظری" هدایت شود و طبیعی است که "از کوزه همان برون تراود که در اوست"، یعنی بخش نظری نجوم یا کیهان‌شناسی بدون پشتوانه رصدی رشد کرده است.

وی ادامه داد: این در حالی است که دانشگاه‌های کشور هم نسبت به این مساله بی‌توجه بودند؛ ولی از زمان اجرای پروژه کلان رصدخانه ملی این سوال را مطرح کردیم که چرا دانشگاه‌ها محققان رصدنجومی جذب نمی‌کنند. تصور من بر این است که دانشگاه‌های کشور در این زمینه هیچ استراتژی خاصی ندارند.

وی با طرح این سوال که بینش ما نسبت به توسعه علم چیست، خاطر نشان کرد: چون هدف گذاری کشور بر چاپ مقاله بوده است؛ از این رو همه رو به انتشار مقاله آوردند، چون این امر موجب ارتقای رتبه دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌ها می‌شود؛ ولی امروزه دانشگاه‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که انتشار مقاله،  منجر به تولید علمی نمی‌شود. مقاله منتج از تولید علم است و اگر دیگر شاخص‌ها نشانه خوبی از تولید علم ندهند، آمار رشد مقاله بی‌معنی است.

فعالیت پراکنده نجوم رصدی در دانشگاه‌ها

عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با ابراز تاسف از اینکه به غیر از پژوهشکده نجوم پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و مرکز تحقیقات نجوم مراغه، گروه علمی نجوم رصدی در کشور نداریم و همه مراکز به صورت پراکنده فعالیت می‌کنند، افزود: دانشجویان در علوم تجربی مانند نجوم با انتشار مقاله آموزش نمی‌بینند، بلکه با رفتن به رصدخانه‌ها در حوزه نجوم، متخصص خواهند شد.

به گفته وی، رصدخانه ملی یک آزمایشگاه ملی است که می‌تواند خدمات علمی به ایران و سایر کشورها ارائه دهد.

خسروشاهی با تاکید بر اینکه به وجود آمدن رصدخانه ملی مترادف با آموزش منجمان و توسعه علمی در این زمینه است، افزود: کشورهایی چون اسپانیا و شیلی میزبان رصدخانه‌ها شدند و این موجب توسعه دانشگاه‌ها  و نجوم در این کشورها شد.

خسروشاهی ادامه داد: این در حالی است که دانشگاه‌های استان اصفهان که شاهد ساخت این رصدخانه در این استان هستند، به این امر بی‌توجه هستند. اگر این استان از منابع استانی برای توسعه زیر ساخت‌های این رصدخانه کمک ‌کند، سازمان‌ها و موسسات علمی استان می‌توانند بیشتر از متوسط کشوری از مزایای این طرح بهره‌مند شوند؛ ضمن آنکه این امر به یک باره جایگاه این دانشگاه‌ها را ارتقاء می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه برای داشتن رصدخانه ملی باید همانند کشورهای اسپانیا و شیلی زحمت بکشیم، یادآور شد:‌ برای توسعه این علم در کشور باید مدیران دانشگاه‌ها در گام نخست علم نجوم را جدی بگیرند و اقدام به جذب عضو هیات علمی نجوم رصدی کنند. شاید این امر مستلزم ارائه یکسری مشوق‌ها باشد. تجربه توسعه علوم و فناوری نانو در سایه مشوق‌ها را شاهد بوده‌ایم.

پیشنهاد محققان نجوم رصدی به دانشگاه‌ها

مجری طرح رصدخانه ملی اظهار کرد: در این میان کاری که برخی از دانشگاه‌ها انجام دادند که اصلا کمکی به توسعه نجوم حرفه‌ای نمی‌کند، این است که تلسکوپ‌های کوچک خریداری کرده و رصدخانه‌های کوچک می‌سازند. هر دانشگاه یک تلسکوپ ۱۰ تا ۱۶ اینچی خریداری کرده است که  ما این روش را حتی برای مدارس هم پیشنهاد نمی‌کنیم.

وی اضافه کرد: پیشنهاد ما به دانشگاه‌ها این است که به جای خرید تلسکوپ‌های کوچک و یا ساخت رصدخانه بزرگ با صرف هزینه‌های قابل توجه و غیر موثر، در اجرای طرح رصدخانه ملی مشارکت کنند. اگر دانشگاه‌های یک منطقه یا استان یا کل کشور تلسکوپ آموزشی مورد نیاز داشته باشند، بهتر است آن را در یکی از بهترین سایت‌های کشور نصب کنند تا اینکه در پشت بام ساختمان‌های خود نصب کنند که اساسا بی‌فایده است!

خسروشاهی ادامه داد: رصدخانه ملی ایران هم از نظر فنی و هم اجرایی به این طرح‌ها کمک می‌کند، ضمن اینکه زیرساخت‌هایی مانند برق و جاده و انتقال داده هم موجود است. همین زیرساخت‌ها موجب صرفه‌جویی برای این دانشگاه‌ها خواهد شد که می‌توانند در جهت بهبود ابزارهای رصدی یا هزینه‌های کاربری هزینه کنند.

انتهای پیام