به گزارش ایسنا، این جملاتِ «سرپرسی سایکس» را می‌توان برداشتن نخستین قدم‌ها برای ایجاد ساختمان کنسولگری انگلیس در ایران دانست، ژنرالِ انگلیسی که براساس اسناد موجود آغاز راهش برای ایجاد این مکان سیاسی و نظامی و حضورش در ایران و کرمان را می‌توان در کتاب «ده هزار مایل در ایران» پیدا کرد. در واقع زمانی او مامور تاسیس کنسولگری انگلیس در شهر کرمان شده بود که این شهر به واسطه قرار گرفتن به عنوان دروازه ورود به هند، برای ارتش انگلیس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.
اما ژنرالِ انگلیسی که زبان فارسی را در دوران خدمت و در ارتش هند آموخته بود، برای تاسیس این کنسولخانه، خانه‌ی "سیدابوالحسن‌خان بیگلربیگی"، والی کرمان را که در فاصله سال‌های ۱۱۹۵ تا ۱۲۰۶ (دوره زندیه) ساخته شده بود، در نظر گرفت و بعد از آنکه انگلیس کنسولگری خود را در کشورهای همسایه شرقی ایران تاسیس کرد، ژنرال سایکس هم بنای کنسولگری را در کرمان ترک کرد و این بنا در اختیار شرکت نفت ایران و انگلیس قرار گرفت و به محل اقامت کارکنان و مدیران شرکت نفت تا زمان ملی شدن صنعت نفت تبدیل و بنا نیز به شرکت ملی نفت واگذار شد.هر چند به نظر می‌رسد خانه‌های مسکونی در «باغ آقا» از آن زمان تا امروز محل اقامت مدیران منطقه‌ای شرکت نفت است، اما بنای کنسولگری بعد از انقلاب بدون استفاده به حال خود رها و بخش‌هایی از آن نیز تخریب شد.
تا این‌که با ایجاد اداره «موزه‌ها و اسناد صنعت نفت» در چهار سال قبل، کار شناسایی، مرمت، ثبت و نمایش اشیا و تجهیزات بجا مانده از زمان فعالیت شرکت‌های پخش نفت و گاز در سراسر کشور در دستور کار قرار گرفت و این بنای تاریخی نیز به عنوان یکی از مکان‌های ایجاد موزه‌ی منطقه‌ای نفت در شرق کشور انتخاب شد.
به دنبال اجرائی کردن این پروژه، پیمانکار مرمت عمارت «باغ آقا» را آغاز کرد و حالا پیشرفت فیزیکی پروژه به خوبی نمایان است، حتی مسئولان به مرور در حال تجهیز کردن فضا به آثار موزه‌ای مرتبط هستند.
در انتهای باغ دو ماشین قدیمی دیده می‌شوند که ماشین‌های سوخت‌رسان هواپیما هستند و به تازگی از اصفهان به باغ منتقل شده‌اند، و در همان نزدیکی نیز انباری از وسایل قدیمی ابتدائی انتقال نفت به خانه‌ها، کارگاه‌ها و حتی نخستین دستگاه آتش‌نشان قدیمی و کپسول‌هایش دپو شده‌اند تا بعد از تکمیل مرمت‌ها، این آثار به فضا موزه‌ای منتقل شوند.
محمدعبدالعلی‌پور- مجری و ناظر مرمت و ساماندهی موزه نفت کرمان – درباره‌ی روند مرمت این ساختمان از دو سال گذشته تا امروز این‌طور توضیح می‌دهد: «مراحل اجرایی فاز دوم عملیات این پروژه عمرانی و عام المنفعه دهم فروردین امسال آغاز شده و اکنون چیزی حدود ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
در فاز اول این پروژه نیز برچیدن و جمع‌آوری لایه کاهگل و خاک آوار پشت بام، برچیدن پالانه فرسوده و تمیز کردن پوشش و اجرای پالانه آجری، اجرای پوشش گنبدی تیغه پوش با آجر اُختایی، قامه چینی، دورچینی و کرنوپوشی با آجر قزاقی، استحکام بخشی دیوارها شامل برچیدن بخش فرسوده و دیوار چینی با آجر گره‌ای با یک ردیف هره‌چینی نهایی، اصلاح بخش‌های شرقی آسیب دیده و فرسوده لب بام، تهیه و نصب لعل درگاه از ناودانی و اجرای طاق ضربی بین ناودانی‌ها انجام شده است.»
اما معماری به کار رفته در این بنای تاریخی و در جلوی این عمارت چیزی شبیه به یک چهارباغ را به ذهن متبادر می‌کند. طراحی باغ بر مبنای «کوشک در وسط» الهام گرفته، از سوی دیگر از مشخصه‌های این بنا باید به ستون‌های سنگی برای نگه داشتن سنگینی طاق‌ها و تزئینات آجری به کار رفته در پیشانی سکوها اشاره کرد.
عبدالعلی‌پور در کنار توضیحاتی که برای مرمت‌های انجام شده در این عمارت تاریخی می‌دهد، به معماری بنا نیز اشاره‌هایی می‌کند: «حوض‌خانه‌ی بنا که با دو طاق کلمبو پوشیده شده و تزئینات گچ‌بری دارد، یا سه دری‌ها، ایوان‌های ستون دار، رخبام‌ها با کاشی‌های لعابدار، کلاه فرنگی‌های موجود روی هریک از بام‌ها، سقف‌های آسمانه و طاقی شکل نیز از عناصر معماری ایرانی در این بنا به شمار می‌روند.
ساختمان اصلی این عمارت با مساحتی حدود ۷۵۰ مترمربع زیربنا در بازه‌های زمانی تاریخی دستخوش تغییر و تحولات شده بود که پس از بررسی کارشناسان و ارائه طرح مرمتی مناسب، بازسازی آن با هدف اصلی جلوگیری از تخریب و استحکام بخشی بنا آغاز شد. اصل این بنا به دوره زندیه باز می‌گردد که بخش‌هایی از آن در دوره‌های مختلف تخریب یا حتی قسمت‌هایی در دوره‌های قاجاریه و پهلوی به آن اضافه شده است و بعدها به عنوان کنسولگری انگلستان مورد بهره‌برداری قرار گرفت.»
مجری و ناظر باغ‌موزه صنعت نفت کرمان همچنین درباره‌ی اهمیت این مجموعه می‌گوید: «این باغ یکی از باارزش‌ترین بناهای تاریخی شهر کرمان است. مجموعه باغ آقا سر در زیبایی دارد و عمارت و کوشک که در میان آن است بر اساس اسلوب‌های اصیل باغ ایرانی ساخته شده است. این عمارت در ۳۵ سال گذشته که در اختیار شرکت نفت قرار گرفته چندان مورد توجه قرار نگرفته و آسیب‌های بسیار جدی دیده است.
از شاخصه‌های بنا تالار ستوندار و ستون‌های سنگی است که در قسمت بیرونی و داخلی دیده می‌شود. تزیینات بسیار نفیس در سقف و بدنه بخش‌های مختلف وجود داشت که تخریب شده بودند. در ابتدای پروژه مرمت از این بنا حدود ۳۵۰ کامیون خاک و نخاله استخراج شد. ما در پروژه مرمت سعی کردیم به اصالت بنا ضربه نزنیم و الحاقات غیر اصولی بنا را حذف کنیم.»
همچنین اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌ها و اسناد شرکت نفت درباره‌ی ثبت این بنای تاریخی می‌گوید: «در حال تهیه پرونده ثبت بنا هستیم و امیدواریم به زودی این بنا در فهرست آثار ملی ثبت شود.»
او ادامه می‌دهد: «این عمارت مدتی در اختیار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی بود و این شرکت از این مجموعه استفاده مسکونی می‌کرد. به همین دلیل چند بنای مسکونی این مجموعه متعلق به مدیران شرکت پخش منطقه کرمان قرار دارد.
عمارت کنسولگری چون مورد استفاده نبود تخریب شده است، تا دو سال پیش بخش عمده سقف‌ها و دیواره‌ها تخریب شده بود. اما از زمانی که به عنوان یک پروژه تعریف شد و اقدامات مرمتی در آن آغاز شد بنا نجات پیدا کرد. مرحله اول استحکام‌بخشی اولیه بود که مانع ادامه تخریب شد و در مرحله دوم بازسازی صورت گرفت. در حال حاضر در مراحل پایانی است که در نظر داریم تا آخر آذر ماه به عنوان باغ موزه صنعت نفت آن را افتتاح کنیم.
مرمت و بازسازی عمارت کنسولگری در فاز اول ۱۴۵ میلیون تومان و در فاز دوم که بازسازی کامل‌تری در آن صورت گرفته است ۷۴۵ میلیون تومان هزینه در برداشته است.»
حدود ۹۰ درصد مرمت بنای تاریخی «باغ آقا» در محله "زریسف" کرمان به پایان رسیده و امروز حتی درختان سرسبز و کویری باغ به خصوص دو درخت ۵۰۰ ساله در بخش انتهایی باغ که به "نعمت‌اللهی" معروف‌اند منتظر پایان مرمت و تبدیل این مجموعه به موزه منطقه‌ای شرق کشور هستند.
گزارش از: سمیه ایمانیان
انتهای پیام