طوفان گرد و غبار، هرچند نه با این شدت و تناوبی که در خوزستان رخ می‌دهد، در تعداد زیادی از استان‌های ایران اتفاق می‌افتد؛ شرایطی، یک آب شسته‌تر از خوزستان، در ایلام، شهرکرد و بندرعباس هم رخ می‌دهد. کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و هرمزگان هم در فصل‌هایی از سال با گرد و غبار درگیر هستند. طوفان گرد و غبار با بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، استان سیستان و بلوچستان و جنوب خراسان را درگیر می‌کند و در اصفهان و قم هم چنین طوفان‌هایی رخ می‌دهد؛ هرچند شدت آن مثل مناطق مرزی نیست.
علاوه بر ایران، مناطق نزدیک صحرا در آمریکا از جمله تگزاس، آریزونا و فونیکس، در آسیا، مغولستان و غرب چین، شبه جزیره عربستان و پاکستان ، همچنین مرکز و شمال آفریقا، حوزه کارائیب و استرالیا هم درگیر طوفان‌های گرد و غبار هستند.
عکس: رویترز
با این‌که طوفان گرد و غبار هم مثل سیل و زلزله یک پدیده طبیعی است، افزایش تعداد و دوره‌های بروز آن به طور مستقیم ناشی از تغییرات آب و هوایی، بیابان‌زایی و از بین‌بردن پوشش گیاهی است. طوفان گرد و خاک تقریبا در تمام مناطق دنیا که در مجاورت مناطق خشک قرار دارند اتفاق می‌افتد. در آفریقای مرکزی این طوفان‌ها سالانه زندگی ۲۵۰ هزار نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و دست‌کم ۲۵ هزار نفر را از پا درمی‌آورد.
وقتی خاک خشک باشد، بادهای بسیار کم‌توان هم می‌توانند ذرات آن را بلند و جابه‌جا کنند؛ حتی بادهایی که سرعتی بین ۱۴ تا ۱۵ کیلومتر در ساعت داشته باشند. ذراتی به کوچکی دو هزارم میلی‌متر، تا بزرگی نیم میلی‌متر می‌تواند با این بادها جابه‌جا شود. این ذرات گرد و غبار حتی با وجود این‌که پروازشان سخت است، حداقل تا ۷۰۰ متر با باد جابه‌جا می‌شوند. وقتی یک جبهه هوا از روی سطحی خشک و بدون پوشش گیاهی رد می‌شود مقداری از گرد و غبار را بلند می‌کند، وقتی با یک جبهه هوای سرد روبه‌رو می‌شود می‌تواند طوفان گرد و غباری را به‌وجود بیاورد که بین ۸۰ تا ۱۶۰ کیلومتر در ساعت سرعت داشته باشد.
عکس: ناسا
عکس: ناسا
طوفان‌های گرد و غبار در تمام دنیا رخ می‌دهد. هر سال باد به تنهایی میلیون‌ها تن از خاک صحرای آفریقا را به کشورهای حوزه دریای کارئیب می‌ریزد. خاک سرخ ساحلی در جزایز برمودا در واقع حاصل همین طوفان‌های گرد و خاک است. طوفان‌های گرد و غبار، بسته به بزرگی‌شان می‌توانند یک یا چند شهر و مناطق اطراف آن را تحت تاثیر قرار دهند، به تجهیزات انتقال آب و برق آسیب بزنند، باعث مرگ حیوانات اهلی و وحشی شوند و ناراحتی‌های تنفسی را در انسان دامن بزنند.
با وجود این‌که گزارش‌های مرگ انسان‌ها در طول طوفان‌های گرد و غبار نسبت به سایر بلایای طبیعی مانند سیل و گردباد و سونامی بسیار کم‌تر است؛ اما این پدیده به صورت مزمن بر زندگی انسان تاثیر می‌گذارد و در طولانی‌مدت باعث بیماری‌های جدی می‌شود. اختلال تنفسی ناشی از حضور مدام در منطقه‌ای که به «کاسه طوفان» مشهور است، پنومونی گرد و خاک نامیده می‌شود که نوعی ذات‌الریه یا عفونت است و مهم‌ترین علائمش این‌هاست:
سرفه
واکنش به هوای آلوده به گرد و خاک با سرفه‌های خشک آغاز می‌شود. وقتی گرد و غبار وارد ریه می‌شود مژک‌های ریه نمی‌توانند آزادانه حرکت کنند. در صورتی که عفونت در ریه ایجاد شود، ممکن است مژک‌ها به طور کامل امکان حرکت خود را از دست بدهند و این زمانی است که سرفه با خلط همراه می‌شود.
خس‌خس سینه
نشان دیگر بیماری در نتیجه قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض گرد و غبار، صدای خس‌خس سینه در هنگام کشیدن نفس عمیق است، این علامت در نتیجه تجمع مایعات در ریه بروز می‌کند و باعث سخت‌تر شدن تنفس می‌شود.
درد سینه
درد در ناحیه سینه می‌تواند ناشی از باقی‌ماندن آلودگی در مجراهای تنفسی یا ناشی از انقباض ریه یا هر دو باشد. درد در سینه یک نشانه بسیار جدی از بیماری است که باید به سرعت برای بررسی آن به پزشک مراجعه کرد. این درد می‌تواند در زمان دراز کشیدن، سرفه یا تنفس عمیق بیشتر شود.
تب
تب نشانه پیشرفت بیماری است. اگر علائم دیگر از جمله سرفه، خس‌خس سینه و درد وجود داشته باشد، تب نشان‌دهنده این است که عفونت در بدن به‌وجود آمده و بدن تلاش می‌کند با آن مقابله کند.
شوک عفونی
شوک عفونی، نشان گسترش عفونت در بدن و ورود آن به جریان خون است که باعث می‌شود اعضای بدن کارکرد خود را از دست بدهند. این وضعیت بسیار خطرناک است و کسی که به آن مبتلا شده است باید فوراً در بیمارستان بستری شود و آنتی‌بیوتیک‌های قوی و مایعات زیاد مصرف کند.
زیان‌های اقتصادی طوفان‌های گرد و غبار زیاد است؛ اما نه مانند بلایایی طبیعی که یک‌باره تمام یک شهر را نابود می‌کنند. چین که مورد هجوم طوفان‌های طولانی‌مدت گرد و غبار است، سالانه به همین دلیل شش و نیم میلیارد دلار ضرر می‌کند. ضرر یک زلزله بزرگ می‌تواند تا پیج برابر این‌ها باشد؛ با این حال طوفان گرد و غبار در بلندمدت کشاورزی را تخریب می‌کند، کیفیت زندگی مردم را کاهش و بیابان‌زایی را افزایش می‌دهد.
در ایران تحقیقاتی که یک دوره پنج ساله از سال ۸۵ تا ۹۰ را شامل می‌شود، نشان داده که فقط در سه استان کرمانشاه، ایلام و خوزستان، خسارت ناشی از گرد و غبار بر بخش کشاورزی می‌تواند بین ۲ میلیون تا بیش از ۱۳ میلیارد دلار باشد. گفته می‌شود خسارت مالی ناشی از هر یک روز تعطیلی به دلیل طوفان گرد و غبار در استان خوزستان بر مبنای «متوسط ارزش افزوده کشوری» در سال ۸۸ رقمی بالغ بر ۱۴۲ میلیون دلار است.
رئیس سازمان محیط زیست ایران هم چندروز قبل گفت که نخستین جلسه جهانی سازمان ملل در خصوص مقابله با ریزگردها به زودی در ایران برگزار می‌شود.
"معصومه ابتکار" که 30 بهمن پس از جلسه ستاد بحران دولت صحبت می‌کرد، افزود: برای حل مشکل ریزگردها همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بسیار اهمیت دارد و ما دنبال تصویب قطعنامه‌های جهانی در خصوص مقابله با ریزگردها در مجمع عمومی سازمان ملل هستیم.
همزیستی با طوفان گرد و غبار را می‌توان در سه عبارت «پیش‌بینی، آماده‌سازی و پیشگیری» خلاصه کرد. کشاورزی مناسب با مناطق دارای طوفان برای تثبیت خاک، کاشت گیاهان پوششی مانند چمن برای جلوگیری از فرسایش خاک و کاهش سرعت باد و همچنین کاشت درختچه برای کاهش سرعت بیابان‌زایی و کاهش تاثیر باد می‌تواند از مهم‌ترین راه‌حل‌ها در مقابله با بحران گرد و خاک باشد. برای کسانی که در مناطقی با طوفان‌های فصلی گرد و غبار زندگی می‌کنند، پوشاندن تجهیزات و ورودی درِ خانه‌ها با پلاستیک، به کاهش صدمه‌های گرد و غبار کمک می‌کند.
ایسنا-فاطمه کریمخان
انتهای پیام