به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی در نشستی که با عنوان «چارچوب گرته‌برداری از عاشورا» در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، با اشاره به حدیث امام حسین علیه‌السلام که می‌فرمایند «لکم فیّ اسوة حسنة؛ در زندگی من برای شما الگوی پیروی هست»، اظهار کرد: مهمترین مساله در رابطه با نهضت عاشورا این است که نوع ارتباط ما با حرکت امام حسین علیه السلام چه نوع ارتباطی است و آیا برای ما امکان تبعیت وجود دارد؟ آیا مجازیم به همان شیوه‌ای عمل کنیم که امام حسین علیه السلام عمل کرد یا نه؟ یعنی بدون هیچ‌گونه امکانات در برابر دشمن ایستادگی کنیم و همه نیروهای خود را از دست بدهیم!؟

سروش محلاتی با بیان اینکه «حرکت امام حسین علیه السلام ابعاد استثنایی دارد»، توضیح داد: امام حسین در شرایطی که از نظر امکانات توجیهی برای موفقیت نبود ایستادگی کرد. در قرآن این نکته را داریم که حتی اگر سپاه دشمن ۱۰ برابر شما باشد، می‌توانید بر آنها غالب شوید؛ اما در کربلا این نسبت بسیار سنگین‌تر بود. حتی گاه گفته شده نسبت یاران امام به سپاه دشمن یک به ۵۰۰ بوده و در بهترین حالت یک به ۳۰۰ تا۴۰۰ بوده است.

وی افزود: در چنین شرایطی امام وظیفه خود می‌داند مقاومت کند و در عین حال در همین شرایط دشوار حتی یاران خود را آزاد می‌گذارد و می‌گوید تکلیف و تعهدی برای ماندن ندارید و می‌توانید بروید. با این وصف باید دید آیا کشف یک قاعده و دستور کلی از این حرکت امکان‌پذیر هست یا نه‌؟

سه نگاه متفاوت به تاسی از قیام عاشورا

استاد دروس خارج فقه حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که «اهل فکر و نظر سه پاسخ متفاوت به این سوال داده‌اند»، گفت: گروهی بر این باورند که امام حسین علیه السلام یک حرکت استثنایی و اقدام خاص و ویژه‌ای انجام داده که قابل تعمیم نیست. البته این به آن معنا نیست که امام خطا کرده یا امام درست عمل نکرده است بلکه به این معناست که این وظیفه خاص امام بوده و مشابه آن برعهده دیگران نیست.

سروش محلاتی یکی از قائلان به این رویکرد را مرحوم صاحب جواهر برشمرد که در توجیه قیام امام حسین(ع) و اینکه چرا در شرایطی که نیروی کافی نداشت، مثل امام حسن علیه السلام مصالحه نکرد، می‌گوید «حرکت ایشان از اسرار است و عقل و فکر ما به آن قد نمی‌دهد». وی بیان می‌کند که حضرت می‌دانست اگر مصالحه هم کند، باز کشته می‌شود. به خاطر همین مصالحه نکرد و اساسا امام تکلیف ویژه‌ای داشت و ما نباید خودمان را با ایشان مقایسه کنیم.

وی از دیگر متفکرانی که نظرش را می‌شود در قالب این رویکرد طرح کرد، به دکترعبدالکریم سروش اشاره کرد که حرکت امام را فرافقهی و استثنائی می‌داند.

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه «رویکرد دوم معتقد است ما باید امام حسین علیه السلام و قیام او را به صورت عینی الگو قرار دهیم و عینا مثل ایشان عمل کنیم»، گفت: در عصر ما رهبر فقید انقلاب، امام راحل بر این فرهنگ و اقتباس از عاشورا تاکید داشتند. البته بنده شخصا معتقد نیستم که ایشان آن حرکت را الگوی مطلق و واحد می‌دانستند، چراکه در پایان دادن به جنگ تحمیلی در شرایط خاص پیش آمده در آن مقطع تردیدی نکردند.

به گفته سروش محلاتی، اندیشه‌های دکتر شریعتی در باب قیام امام حسین(ع) که در آثار وی مطرح شده نیز در ذیل همین رویکرد قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: رویکرد سومی هم هست که نهضت امام حسین علیه السلام را نه غیرقابل الگوبرداری و نه قابل اقتباس در هر شرایطی می‌داند. این رویکرد قائل به این است که ما اصول کلی را از کلام و عمل امام حسین علیه السلام می‌گیریم که ثابت و برای همه زمان‌ها و مکان‌هاست، اما دشواری کار در تطبیق آن اصول با شرایط و نیز اتخاذ روش‌ها و شیوه‌های درست در عمل است؛ چراکه اصول همیشه و همه جا ثابت هستند، اما روش‌های عمل در شرایط گوناگون طبیعتا باید متفاوت باشد.

اصول ثابت قیام سیدالشهدا(ع)

سروش محلاتی در ادامه اصول ثابت حرکت امام حسین(ع) را شامل امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح امت، اعتراض به حاکم جائر و ذلت‌ناپذیری برشمرد و با اشاره به کلمات امام توضیح داد: امام حسین(ع) فرمودند هدف من از قیام امر به معروف و نهی از منکر است. طبیعی است که این فریضه مختص امام نیست و همه باید آن را انجام بدهند.

وی افزود: امام حسین(ع) همچنین می‌گوید برای اصلاح امت جدم رسول خدا به‌ پا خاستم. خوب این هم یک وظیفه برای همه متولیان فرهنگی و دینی جامعه است، چراکه امام حسین(ع) می‌فرماید: «لکم فیّ اسوة حسنة» یعنی در زندگی وعمل من برای شما امکان الگوگیری هست که بر اساس آن عمل و زندگی کنید. پس خود امام تاکید دارد که آنچه انجام داده، منحصر به خودش نبوده و قابل اقتباس است.

این استاد حوزه، سومین اصل حاکم بر حرکت امام را «اعتراض به حاکم جائر» دانست و توضیح داد: امام حسین علیه السلام می‌گوید هر کس در زمانه حکومت فرد ظالمی زندگی کند که دریابد او حرام خدا را حلال کرده و پیمان خدا را می‌شکند و خلاف سنت و عمل رسول خدا عمل می‌کند و در میان بندگان خدا معصیت و گناه و دشمنی رواج می‌دهد (برای مثال بیت‌المال مسلمین را به خودش اختصاص می‌دهد که سبب دشمنی بین مردم است) و با این حال سکوت کند، او استحقاق این را دارد که فردای قیامت با سلطان جائر با هم محشور شوند.

وی با اشاره به اصل «ذلت‌ناپذیری» افزود: جمله «هیهات منا الذلة» امام هم نمی‌تواند اختصاصی حضرتش باشد. مگر می‌شود امام ذلت را نپذیرد، ولی ما مجاز باشیم بپذیریم؟ اگر ذلت منفور است، برای همه اینگونه باید باشد و اگر زیبنده امام نیست زیبنده شیعیان امام هم نیست.

سروش محلاتی با بیان این‌که «اصول فوق یکسری اصول کلی موجود در نهضت امام حسین علیه السلام هستند که الگوی عمل ما هستند»، خاطرنشان کرد: اما برای تحقق این اصول، امام با توجه به شرایط موجود از یکسری روش‌ها استفاده کردند که می‌تواند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف متغیر و متفاوت باشد.

وی افزود: در مطالعه شرایط دوران امام حسین(ع) متوجه می‌شویم که ایشان متناسب با آن شرایط اتخاذ موضع کرده‌اند. پیامبر اکرم(ص) هم جنگ‌های بسیاری داشتند و هم صلح‌های زیادی داشتند. از این رو شهید مطهری می‌گوید اسلام نه صلح را به عنوان اصل ثابت می‌پذیرد و نه جنگ را بلکه در همه جا تابع شرایط است که مصلحت چه اقتضا می‌کند؟ ممکن است در شرایطی روش امام حسن(ع) و امام سجاد(ع) ما را به هدف نزدیک‌تر کند که آن‌ها هم معصوم و الگوی عمل ما هستند و در شرایطی هم حرکت سیدالشهدا پس اقدام امام در آن شرایط هم برای خودش و هم برای کسی که در آن شرایط باشد، انتخاب روش درست است.

ویژگی‌های منحصر بفرد حرکت امام حسین(ع)

استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه در بخش پایانی سخنانش به این موضوع پرداخت که داستان امام حسین علیه السلام چه ویژگی‌های منحصر به فردی داشت و در چه شرایط زمانی و مکانی اتفاق افتاد که امام مقاومت و ایستادگی در برابر حکومت یزید را با وجود کمی نیروهایشان انتخاب کردند.

وی اولین ویژگی را درخواست بیعت یزید از امام حسین علیه السلام دانست، به گونه‌ای که امام برای بیعت نکردن آزاد نبود و لذا مقاومت کرد.

به گفته سروش محلاتی، علت اینکه امام بیعت نکرد، این بود که اولا این بیعت به معنای صحه گذاشتن بر بدعت خلافت موروثی بود چون با حکومت یزید خلافت موروثی پایه‌گذاری می‌شد حال آن که قبل از آن، اختلاف شیعه و سنی سر این بود که شیعیان می‌گفتند پیامبر(ص) حاکم جامعه اسلامی بعد از خودش را انتخاب کرده و اهل سنت بر این باور بودند که خود مسلمان‌ها انتخاب می‌کنند. علاوه بر این موضوع و مهمتر از آن، این بود که فردی در مسند خلافت نشسته بود که نه فقط فاسد که متجاهر به فسق هم بود؛ پس در چنین شرایطی اصلا جایی برای بیعت نبود.

وی با اشاره به تفاوت دوره سیدالشهدا با برادرشان، به ویژگی دوم آن دوره اشاره کرد و گفت: امام حسین(ع) مثل امام حسن(ع) حاکم جامعه اسلامی نبود که بیعت نکردنش مشکلات و خساراتی را برای جامعه اسلامی و مردم تحت حکومتش به وجود آورد. به قول شهید مطهری، امام حسن(ع) متصدی خلافت بود و نهایت مقاومتش فقط کشته شدن خودش نبود، بلکه خسارات بسیار بر مردم بود؛ اما امام حسین علیه السلام فقط خودش آماده بود تاوان اعتراضش به ظلم را بدهد و حتی یاران خود را هم آزاد گذاشت که بروند.

سروش محلاتی ادامه داد: حکومت معاویه از امام حسن علیه السلام خواسته بود فقط حکومت را تسلیم و از قدرت گناره‌گیری کند. اما حکومت فاسد زمان سیدالشهدا درخواست تسلیم شدن امام را داشتند تا هر بلایی خواستند سر حضرت بیاورند تا هر تصمیمی خواستند بگیرند اینجا امام فرمود هیهات مناالذله تکلیف عام امربه معروف و نهی از منکر برای امام حسین(ع) اقتضای خاص دارد.

وی با بیان این که «تکلیف عام امر به معروف و نهی از منکر برای امام حسین اقتضای خاصی دارد»، گفت: دلیل این بود که منکرها به قدری جان گرفته و فربه شده بودند که علاجی غیر از فداکاری و خون دادن نداشتند. در حالی که زمان معاویه فرق داشت و باطن او برای مردم آشکار نشده بود؛ اما عملکرد یزید مجالی برای درنگ و سکوت نمی‌گذاشت.

استاد حوزه علمیه قم «اعلام آمادگی و دعوت و بیعت مردم کوفه» را دیگر زمینه قیام امام حسین(ع) دانست و تاکید کرد: مردم اعلام آمادگی کرده‌اند، نامه‌های زیادی به امام نوشته‌اند. در چنین شرایطی امام وظیفه خود می‌داند علیه حکومت ظالم و فاسد قیام کند زیرا حضور مردم زمینه موفقیت امام را فراهم می‌کند در حالی‌که برای امام مجتبی(ع) این زمینه هم کاملا ضعیف شده بود.

«کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» حدیث نیست

سروش محلاتی در پایان به پرسش‌های دانشجویان هم پاسخ گفت و درباره عبارت «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» اظهار کرد: این عبارت اصلا حدیث نیست یعنی جزء احادیثی که از حیث سند ضعیف هستند هم نیست در هیچ کتابی هم نیست، مثل عبارت «ان الحیات عقیدة و جهاد» که زمان انقلاب رایج بود و شهید مطهری گفتند چنین چیزی نداریم.

عزاداری واقعی چیست؟

وی در پاسخ به دانشجوی دیگری که پرسید «در عزاداری‌های قبل انقلاب بیشتر بر مبارزه با ظلم تاکید می‌شد و الان بر حفظ و تقدیس وضع موجود تاکید می‌شود، بالاخره منظور ائمه چه بوده است؟ »، گفت: عزاداری‌ها مثل سایر اعمال دینی ممکن است مورد استفاده‌های خاص سیاسی قرار بگیرد و عزاداری واقعی آن است که به حال و هوای امام حسین علیه السلام و معرفت واقعی به ایشان نزدیک باشد.

انتهای پیام