این مشکل زمانی بحرانی‌تر می‌شود که بدانیم منشاء عمده این گرد و غبار در خارج از ایران و کلید برون رفت از این وضعیت بغرنج در دست دولتمردان کشورهای همسایه است. در وقوع گرد و غبار امسال به ویژه در استان‌های غربی کشور بر تاثیرگذاری کانون‌های خارجی چون عراق، سوریه، اردن و گاه عربستان تاکید شد؛ اما در این میان نام یک کشور دیگر به عنوان عامل خیزش گرد و غبار ایران از قلم افتاده که آن ترکیه است.

دولت ترکیه طی سالیان اخیر با سوء استفاده از وضعیت ناامنی در منطقه و وجود بحران بزرگ داعش در کشورهای عراق و سوریه با بستن سدهای متعدد روی رودخانه‌های مهم دجله و فرات شریان حیاتی منطقه را قطع کرده است؛ اما این رفتار ضد محیط زیستی دولت ترکیه از دید فعالان حوزه محیط زیست کشور ما دور نمانده و با تشکیل کمپینی ملی، منطقه‌ای و جهانی با نام "پویش میان‌رودان" در صدد رساندن صدای اعتراض خود به مجامع قضایی بین المللی برای مقابله با این بی‌عدالتی برآمدند.

از شکل گیری "کمپین میان رودان" کمتر از یک ماه می‌گذرد و بنا به گفته یوسف بابادی، موسس کمپین، این پویش حرکتی برای اعتراض به  بستن سد آتاتورک روی دجله و فرات از سوی ترکیه است.

بابادی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه "پویش میان رودان" از سوی کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان راه اندازی شده و ساماندهی می شود، اظهار می کند: تاکنون 5400 فرد حقیقی و 230 تشکل محیط زیستی از این پویش حمایت کرده‌اند.

وی همچنین از رایزنی عوامل این کمپین با اتحادیه‌های کارگری در اروپا و آسیا خبر داده و می‌گوید: با کشورهایی چون فرانسه، عراق و سوریه وارد رایزنی شدیم تا این تفاهم نامه را امضاء کنند، از سوی دیگر قرار است با تشکل‌های محیط زیستی کشورهای ترکیه، سوریه و عراق نیز  وارد تعاملاتی شویم.

این عضو فعال کمپین پویش میان‌رودان در ادامه به نامه‌ای که توسط این کمپین خطاب به بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد و گزارشگر ویژه سازمان ملل در زمینه آب و مسئولان یونسکو نوشته شده اشاره می‌کند که در بخشی از این نامه آمده است:«به استحضار می‌رساند جمهوری ترکیه در دو دهه گذشته سدهای بسیاری در حوضه آناتولی جنوبی و سرچشمه‌های دجله و فرات ساخته است که گنجایش تنها یکی از آنها یعنی سد آتاترک روی فرات که در 1992 آبگیری شد به 48 میلیارد متر مکعب می‌رسد. همچنین ساخت سد 43 میلیارد متر مکعبی ایلیسو روی سرشاخه‌های دجله در حال انجام است. ساخت این سدها نظام آبشناختی دو رودخانه بزرگ دجله و فرات را به شدت متاثر و مختل کرده و می‌کند.

علاوه بر متروکه شدن چندین میلیون اراضی کشاورزی در کشورهای سوریه و عراق، بحرانی جدی در پایاب خود، یعنی هورالعظیم به وجود آورده است؛ بحرانی که سبب شده تا تالاب راهبردی هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه بدل شود.»

بابادی با اشاره به اینکه ترکیه با احداث پروژه گاپ و برای توسعه آناتولی شرقی با احداث 22 سد روی رودخانه‌های دجله و فرات 70 درصد آب این دو رودخانه را بر روی عراق بست، می‌گوید: ترکیه با این کار، عراق را به کویری متروک تبدیل کرد به گونه‌ای که سد آتاتورک نزدیک به 50 میلیارد متر مکعب یعنی به تنهایی به اندازه 650 سدی که در ایران ساخته‌ایم، گنجایش دارد.

وی با بیان اینکه در این میان مافیای سدساز با همین روش‌ها در حال نابودی رودخانه‌ها و خشک کردن چشمه های ایران بوده و اسراییل و ترکیه درحال توافق برای ایجاد بورس آب در ترکیه هستند، می‌افزاید: شاید همین بورس روزی به محل خرید آب آشامیدنی مردم ایران تبدیل شود. در حال حاضر نیز چشمه‌های جوشان کشور با ساخت سد داریان در کردستان، تونل سبزکوه و کوهرنگ یکی پس از دیگری نابود می شوند. در توافق مشکوک اسراییل با ترکیه قرار است دو لوله با قطر سه متر به موازات هم از مسیر سوریه عبور کند و سپس از یک مسیر زیر دریایی به اسراییل برود و ظاهرا قرار است که در مقابل نفت اعراب به آنها آب بفروشند. در این راستا شکایت از دولت ترکیه نیازمند پویشی منطقه‌ای و جهانی دارد.

بدین منظور کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان برای به سرانجام رساندن این پویش، مبارزه خود را در سه سطح فعالان و تشکل‌های محیط زیستی، شهروندان و سایر نهادهای داخلی، منطقه‌ای و بین المللی صورت بندی کرده است که از جمله آن می‌توان به رایزنی با تشکل های محیط زیستی و سندیکاهای کارگری و فعالان مستقل در عراق، سوریه، فلسطین، ترکیه و کشورهای اروپایی اشاره کرد.

از جمله حامیان "پویش میان‌رودان" محمد دوریش مدیر کل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست است که چندی پیش در کانال تلگرامی خود از این حرکت محیط زیستی حمایت و تاکید کرد که باید پویش میان‌رودان را به یک جنبش محیط زیستی علیه طبیعت ستیزان قلدر منطقه‌ای بدل کنیم.

درویش دراین زمینه با اشاره به اینکه بعد از شکل گیری گرد و غبار در غرب کشور طی ماه گذشته، یادداشتی در مورد اشتباهات کشور ترکیه که باعث تشدید گرد و غبار در 25 استان کشور ما شده است نوشتم، به ایسنا می‌گوید: در این یادداشت به سکوت مجامع داخلی ایران اعم از دولت و NGOها در مورد این بحران‌آفرینی و عملکرد آزمندانه دولت ترکیه اشاره کردم، بعد از این بود که گروهی از فعالان حوزه محیط زیست در استان چهارمحال و بختیاری که با عنوان "پویش زاگرس مهربان" فعال هستند، درصدد این برآمدند که مسئله موجود در مورد کشور ترکیه و تحت تاثیر قرار گرفتن ایران را حقوقی کنند.

اعلام جرم دولت ترکیه به دادگاه لاهه
وی در ادامه اظهار می‌کند: در نتیجه یک کمپین با نام "کمپین میان رودان" راه اندازی شد تا با جلب توجه فعالان محیط زیست کشورهای ترکیه، عراق و سوریه بتوانند این را به عنوان یک مطالبه جدی منطقه‌ای و خطای آشکار مدیریتی دولت ترکیه در دادگاه لاهه مطرح کنند و لازمه آن این است که تعداد امضاها به حد قابل قبولی برسد که اعضای کمپین در حال حاضر در حال جمع آوری این امضاها هستند و متن اولیه‌ای که گروهی از صاحب نظران حوزه محیط زیست تهیه کرده‌اند را در فراخوان خود قرار داده‌اند تا کسانی که با این کمپین موافق هستند اعلام آمادگی کنند.

کاهش حق‌آبه عراق و سوریه از رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه
این کارشناس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه دولت ترکیه طی 15 سال اخیر بیش از 38 میلیارد متر مکعب آب را با احداث سدهای متعدد از دجله و فرات دزدید، می گوید: این دولت حق آبه این رودخانه ها را که از عراق و سوریه حرکت می کرد از 750 متر مکعب در ثانیه به 250 متر مکعب در ثانیه رسانده و مدعی است لطف می کند که اجازه ورود همین میزان آب را هم می دهد والا همان طور که شما منابع نفتی خود را با ما به اشتراک نمی گذارید ما هم می توانیم منابع آبی را به اشتراک نگذاریم.
این درحالیست که نفت یک کالای اقتصادی است و هر کشوری حق دارد راجع به آن، خود تصمیم گیری کند ولی آب یک کالای زیستی است و تمام مردمی که در حوزه منبع آبی قرار دارند می توانند از آن بهره مند شوند. با این ادله دولت ترکیه، کشورهای سودان و سومالی نیز می توانند ادعا کنند چون رودخانه نیل از کوه های آنها سرچشمه می گیرد مصری ها هیچ حقی از نیل ندارند و تمدن مصر باید نابود شود.
اقدام ترکیه شروع جنگ آب در منطقه
همچنین با این ادله غلط دولت ترکیه، کشور افغانستان می‌تواند اعلام کند چون سرچشمه رودخانه هیرمند از کشورما است ایرانی ها هیچ حقی از این آب ندارند و هامون باید خشک شود. این ادعای ترکیه بسیار خطرناک است و می تواند در دادگاه های بین المللی مورد بررسی قرار گیرد چون مقدمه شروع جنگ آب است.
ایران یکی از متضررین اصلی حذف حق آبه دجله و فرات
درویش با تاکید بر اینکه دولت ترکیه از وضعیت امنیتی کشورهای منطقه که دچار مسئله داعش هستند سوء استفاده کرده و کار خود را پیش برده است، می گوید: متاسفانه دولت ایران نیز هیچ واکنشی نشان نداده است ایران یکی از متضررین اصلی در این ماجرا است چون با خشک شدن تالاب های مرکزی عراق و سوریه و رها شدن اراضی کشاورزی به وسعت بیش از شش میلیون هکتار، کانون گرد و خاک به شدت افزایش یافت به طوری که در دو دهه اخیر شاهد افزایش چشمگیر ریزگردها هستیم که آسیب های جبران ناپذیری را به غرب و مرکز کشور وارد کرده است.
چرایی عدم ورود وزارت نیرو به مسئله ترکیه
مدیر کل مشارکت ها مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه وزارت نیرو و وزارت خارجه باید تاکنون در برابر این رفتار ترکیه اقدام می‌کردند، اظهار می‌کند: وزرات نیرو از ورود به مسئله خودداری می کند چون اگر بخواهد در برابر سدسازی در ترکیه اعلام جرم کند عملکرد و تفکر خود در این زمینه را زیر سوال می برد چون این وزارتخانه مدام به فعالان محیط زیست اعلام می‌کند؛ سدسازی باعث خشک شدن تالاب ها نمی شود بلکه سدسازی تنها برای تنظیم آب است.

وی تاکید می کند: وزارت نیرو باید علیه دولت ترکیه اعلام جرم کند که با احداث سدهای بی رویه باعث خشک شدن میان رودان و باعث تشدید گرد و غبار شده است. وزارت نیرو دستگاه قدرتمند و ثروتمندی است و می تواند دستگاه های دیگر را تحت تاثیر قرار دهد اما فعالان محیط زیست باید در این زمینه وارد کار شوند و اعلام جرم کرده و این موضوع را به عنوان یک خواست ملی و حتی منطقه ای مطرح کنند و این کمپین می تواند عاملی باشد برای درک اینکه مردم بدانند که می توانند تا چه حد در این زمینه موثر باشند.
ترکیه عضو کنوانسیون مقابله با بیایان‌زایی
درویش با بیان اینکه علاوه بر ایران کشورهای ترکیه، کویت، عربستان و سوریه نیز عضو کنوانسیون مقابله با بیابان زایی سازمان ملل متحد هستند، اظهار می کند: طبق تعهدات به این کنوانسیون، توسعه در این کشورها باید به نحوی مدیریت شود که منجر به تخریب غیرقابل جبران منطقه و تشدید بیابازایی نشود با این وجود ترکیه با طرح های بلندپروازانه خود به تشدید جریان بیابان زایی در جنوب این کشور و توسعه ناامنی در کشورهای همسایه دامن زده است.
البته این رویکرد دامنگیر این کشور نیز بوده و در حقیقت تشدید ناامنی در ترکیه و بمبگذاری های اخیر همگی عواقب زیاده خواهی ها، بلندپروازی ها و آزمندی های دولت اردوغان است که باید در برابر آن به دنیا جوابگو باشد.
وی در ادامه به سد در حال ساخت ایلیسو اشاره کرده و می گوید: در حال حاضرسد ایلیسو با گنجایش مخرن 10 و سه دهم میلیارد متر مکعب در حال ساخت است که سه برابر بزرگترن سد کشور ماست. در صورت اتمام ساخت این سد می توانم بگویم کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد می شود بنابراین ایران نباید اجازه تکمیل این سد را که قرار است تا سال 2019 افتتاح شود، به دولت ترکیه بدهد.
بنابراین اگر حل بحران گرد و غبار ناشی از کشورهایی چون عراق و سوریه به دلیل نبود حکومت مرکزی واحد و وضعیت ناامنی تقریبا مسکوت گذاشته می شود یا امکان اقدام جدی و حق خواهانه در برابر این کشورها وجود ندارد اما ماجرا در مورد دولت ترکیه کاملا متفاوت است و دولت یازدهم می تواند با بهره از ابزار مذاکره و برخورد قاطع حقوقی در مقابل رفتارهای ضد محیط زیستی این دولت درصدد حل بحران مهم گرد و غبار کشور برآید.
در این راستا، معصومه ابتکار رئیس سازمان حفظت محیط زیست نیز اخیرا در دیدار با سفیر ترکیه در ایران به اثرات سدهای گاپ ((GAP بر خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران اشاره کرد.
اگرچه از سوی ابتکار و سازمان تحت امرش حرکت هایی در این زمینه آغاز شده ولی برای دستیابی به هدف و قانع کردن دولت ترکیه به ضرورت رعایت حق آبه کشورهای همسایه از دجله و فرات باید دستگاه های دیگر به ویژه وزارت خارجه و وزارت نیرو با جدیت برای یک مطالبه ملی- منطقه ای وارد کار شوند.

ایسنا - زینب رحیمی

انتهای پیام