پدیده ناگوار "کودکان خیابانی" تمامی ابعاد و جوانب روند رشد مادی و معنوی هر کودک را تسخیر می‌کند و می‌توان آن را یک معضل دانست. معضلی که هر چه بیشتر پیش رویم اگر از اهمیت تبعات و نتایج نامطلوبی که در نسل‌های آینده باقی خواهد ماند غافل باشیم، علاوه بر اینکه شاهد جامعه آماری بالایی از قربانیان خاموش این پدیده ناگوار خواهیم بود، بلکه از داشتن جامعه و آینده‌ای مطلوب و آرمانی بدور خواهیم ماند.
بی‌شک اندیشه مطالعه و بررسی کودکان خیابانی در سال‌های گذشته اذهان کارشناسان مسائل اجتماعی را مشغول کرده است.
کودکان فقیر دارای خانواده یا بدون خانواده که در خیابان‌ها زندگی می‌کنند، بخشی از جامعه بشری هستند که پرداختن به آن، جلوگیری از شروع آسیب‌های اجتماعی است.
آگاهی جامعه نسبت به پدیده کودک خیابانی امری لازم است، چرا که موج کودکان خیابانی بزودی از حالت کودکی خارج شده و تبدیل به جوان خیابانی شده و جوان خیابانی به مانند بمب است.
کودک خیابانی به عنوان گروهی از کودکان جامعه است که با توجه به شرایط خاص سنی خود در حال گذراندن دوران بلوغ و بحران هستند.
این کودکان نیازمند حمایت جدی بیشتر والدین هستند، اما از آنجا که به دلایل گوناگون از حمایت والدین محروم بوده در خیابان‌ها رها شده و آمادگی لازم برای کسب هر نوع آسیب‌پذیری را دارند.
کار کردن کودکان و افزایش ابتلا به بزهکاری
علی اکبر نخعی معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: کودکان کار به همه کودکان زیر 18 سال که به منظور کسب درآمد برای تامین معاش خود و یا خانواده در خیابان مشغول به کارند گفته می‌شوند.
وی با بیان اینکه این کودکان به دو گروه تقسیم می‌شوند، افزود: گروه اول کودکانی که کمتر از 15 سال سن داشه و کار می‌کنند که طبق قانون کار، کارکردن برای این افراد ممنوع است و گروه دوم کودکان 15-18 سال که براساس قانون کار می‌توانند طبق شرایط خاص "ساعت کمتر و کار سبک" کار کنند.
معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی اظهار کرد: در هر جامعه بسته به آسیب‌های اجتماعی، فرهنگ رایج در خانواده‌ها، تعداد فرزندان، وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی جامعه و مهاجرت می‌تواند دراین موضوع تاثیرگزار باشد.
نخعی با بیان اینکه کار کردن کودکان افزایش ابتلا به بزهکاری را به دنبال دارد، ادامه داد: کودکان کار با توجه به اینکه ساعت زیادی از طول روز را درخیابان به سربرده سرپرستی درستی نشده و درمعرض انواع آسیب‌ها قرار دارند.
وی بیان کرد: متاسفانه از این کودکان با توجه به نیازی که دارند، انواع بهره‌کشی صورت می‌گیرد که از جمله در مشاغل کاذب در راستای توزیع مواد مخدر، تکدی‌گری، سرقت و یا مشارکت در سرقت استفاده می‌شوند.
معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی گفت: کودکان کار چون از توان ضعیفی برخوردار هستند در معرض سوء استفاده‌های جسمی و جنسی قرار می‌گیرند و در معرض آسیب‌های فیزیکی از قبیل خشونت، تعرض، تصادف نیز قرار دارند.
نخعی تصریح کرد: کودکان خیابانی کودکانی هستند که قسمت اعظم وقت و زندگی خود را درخیابان سپری کرده و هیچ ارتباطی با خانواده ندارند.
وی بیان کرد: براساس قانون درصورتی که احراز شود این افراد علت حضور آنان در خیابان ناشی از فقر است، کمیته امداد وضعیت خانواده‌ها را بررسی کرد و درصورت احراز نیازمندی از خدمات مستمر یا غیر مستمر برخوردار می‌شوند.
معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان جنوبی افزود: کودکان کار مشکلاتی از قبیل برهم زدن بعضی از قوانین، رواج تکدی‌گری و ارائه چهره زشت از فقر و وضعیت اجتماعی سرقت از عابران و اتوموبیل‌ها، جریحه‌دار کردن افکار عمومی، ناکارآمد کردن سیستم‌های حمایتی و اجتماعی جامعه را به همراه دارند.
وی با بیان اینکه برای جذب و شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل باید کاری جمعی را طرح‌ریزی کرد، یادآور شد: دراین خصوص سازمان‌ها و دستگاه‌هایی همچون آموزش و پرورش، فرمانداری‌ها، سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام(ره) می‌توانند، کمک کنند.
مشکلات خانوادگی، عامل پیدایش کودکان متکدی
حسن خانزاد معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند نیز به ایسنا گفت: مشکلات خانوادگی، مالی و پایین بودن سطح فرهنگ خانواده، عامل پیدایش کودکان متکدی است.
وی افزود: در بحث کودکان متکدی، مرکزی به عنوان "مجتمع اردوگاهی متکدیان" برای جمع آوری متکدیان در سطح شهر وجود دارد.
معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند با بیان اینکه در این مرکز کودکان زیر 18 سال جمع آوری می‌شوند، اظهار کرد: کودکان متکدی اگر معتاد باشند به مرکز بازپروری فرستاده شده و بعد از پاکی اگر خانواده شرایط لازم را داشته باشد با تعهدی که گرفته می‌شود به خانواده برگشت داده می‌شوند.
خانزاد بیان کرد: در این مرکز اگر کودکان متکدی که جمع آوری شدند کوچک باشند و خانواده نداشته باشند یا خانواده شرایط نگهداری از آنها را نداشته باشد به بهزیستی تحویل داده می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه افرادی که در مرحله اول گرفته می‌شوند و معتاد نیستند خانواده آنها شناسایی و تحویل خانواده می‌شوند، افزود: اگر این عمل را مجدد تکرار کنند به سازمان‌های حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد اعلام و وضعیت خانواده‌ها بررسی می‌شود و اگر تعداد دفعات بیشتر شود به مراجع قضایی ارجاع داده می‌شوند.
غفلت از مسئله کودکان انحرافات اجتماعی را باز تولید خواهد کرد
علیرضا موهبی معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان‌جنوبی، نیز به خبرنگار ایسنا گفت: موضوع کودکان کار به عنوان یکی از پدیده‌های آسیب‌زای اجتماعی، خود معلول عوامل بیشماری از جمله عامل بیولوژیکی "مانند عقب ماندگی‌های ذهنی، معلولیت‌های جسمی، حرکتی" عامل خانواده به عنوان مثال، ازدواج ناموفق، روش‌های نادرست تربیتی، فقر اقتصادی، اذیت و آزار کودکان، وجود خانواده از هم گسیخته و نابسامان، بیسوادی و فقدان مهارت والدگیری، فقدان حمایت‌های عاطفی از کودکان، وجود تبعیض" عامل اقتصادی و اجتماعی در سطح کلان مانند "تضاد و شکاف طبقاتی در جامعه، فقدان یا ضعف نهادهای حمایتی، مهاجرت، حاشیه نشینی" حوادث طبیعی مانند "جنگ، بروز خشکسالی، سیل" است.
وی افزود: به طور کلی برخی از عوامل مرتبط بر بروز پدیده کودکان کار و پیامدهای آن شامل؛ ناکامی خانوادگی، جنگ، شکاف طبقاتی و فقر اقتصادی، حوادث و سوانح طبیعی یا انسانی، سوء استفاده توسط بزرگسالان، مهاجرت، شهر نشینی و تراکم بیش از حد، فرهنگ‌پذیری و اعتیاد است.
معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان‌جنوبی، گفت: شرایط خاص کودکان کار به گونه‌ای است که بی‌توجهی و غفلت نسبت به این مسئله میزان معضلات و آسیب‌های اجتماعی را در آینده افزایش می‌دهد، چرا که با این که کودکان کار به خودی خود مجرم و بزهکار نیستند، اما شرایط زندگی آنها از جمله دوری از نهادهای اجتماعی، آموزشی و حمایتی به گونه‌ای است که آنها را به مستعدترین و در دسترس‌ترین افراد برای انواع انحرافات اجتماعی تبدیل می‌کند.
موهبتی عنوان کرد: غفلت از مسئله کودکان در خیابان و عدم مداخله در شرایط زندگی نابهنجار آنها آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی را باز تولید خواهد کرد.
معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان‌جنوبی، اظهار کرد: وقتی کودکان و نوجوانان جدا از خانواده و والدین باشند به خصوص در شرایطی که سرپرست و کنترل کننده‌ای نیز بر فعالیت‌های آنان وجود نداشته باشد، انواع آسیب‌ها و خطرات آنها را تهدید می‌کند.
موهبتی ادامه داد: ازجمله این آسیب‌ها، خطرات بهداشتی و دچار شدن به انواع بیماری‌ها، محروم شدن از تربیت و آموزش و پرورش، مورد سوء استفاده و آزار جنسی، جسمی و عاطفی قرار گرفتن، دچار از خود بیگانگی شدن، عدم رشد و تکامل روانی – عاطفی، خطرات و حوادث ناشی از زندگی در خیابان مانند تصادف، محروم شدن از کسب مهارت‌های زندگی، پرداختن به تکدی‌گری، گرفتار شدن در دام باندهای قاچاق و تبهکار، مورد بهره کشی اقتصادی قرار گرفتن، سرقت و اعتیاد به مواد مخدر است.
وی بیان کرد: مهمترین رویکردهای مداخله‌ای بهزیستی در مورد کودکان خیابانی که با خانواده‌های خود در ارتباط هستند، حمایت از خانواده به منظور تقویت توانایی در انجام کارکردهای طبیعی نظیر رشد و تربیت فرزندان و حمایت از آنان و فراهم آمدن زمینه رشد یکپارچه کودکان است.
معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان جنوبی گفت: تاکید بر تحصیل کودکان بعنوان راهکاری مناسب برای جلوگیری از کار کودکان، در نهایت برای آندسته از کودکانی که به هیچ طریق امکان ساماندهی آنان از طریق خانواده فراهم نیست، انجام اقدامات قانونی برای سپردن این کودکان به خانه‌های تربیتی و مراکز شبانه‌روزی به عنوان آخرین راه حل توصیه می‌شود.
موهبتی خاطرنشان کرد: مؤسسات مردم نهاد دارای کلینیک‌های مددکاری، پایگاه‌های خدمات اجتماعی، مرکز حمایتی – آموزشی کودک و خانواده با تعامل با ادارات آموزش و پرورش و شوراهای روستا و شهر و سایر دستگاه‌های همکار با بهزیستی راهکارهای جذب و شناسایی کودکان کار بازمانده از تحصیل است.
امید است که با توجه به اهمیت این موضوع دست در دست یکدیگر بگذاریم و همگی همانند مددکاران و آموزشگرانی باشیم که در حد بضاعت خود بتوانیم به طور فعال به ترغیب اعتمادسازی، افزایش اعتماد به نفس و حمایت از کودکان خیابانی در توانمند شدن آنها بکوشیم تا در آینده بزرگسالانی مورد پذیرش جامعه و دارای منزلت اجتماعی دارا باشیم.
گزارش از سپیده قلندری اسفدن
انتهای پیام