به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، اما تهران و میدان بهارستان از 90 سال پیش تا امروز چگونه بود؟
بهارستان از دوره فتحعلی‌شاه
«تهران در نود سال پيش شهري با جمعیت سیصد هزار نفر دارای بيست و يك كيلومتر مربع وسعت بود. شهری هشت ضلعي با خندقي كه در اطرافش حفر كرده بودند و از ساير زمين‌هاي اطرافش جدا مي‌شد و به وسيله سيزده دروازه به پنج محله شهر راه داشت.
ميدان «بهارستان» به عنوان یکی از محله‌های تهران؛ با فضايي فرهنگي تاريخي و با ارزش‌هاي معماري و نفوذي فراتر از محله و حتي شهر تهران، علاوه بر آنكه محل استقرار سه نسل از معماري تهران بوده است، محل رویش تجربه نووارگي ايراني در سپهر تحولات اجتماعي و سياسي و محل استقرار نخستين مجلس شوراي ملي است. به همین دلیل مجموعه فضايي ميدان بهارستان به مثابه نخستين عرصه‌ي تبلور فضاي عمومي شهري و حضور مطالبه‌گرانه ملت در تعيين سرنوشت‌شان به شمار مي‌آيد.
پيش‌درآمد شكل‌گيري اين ميدان، از زمان ایجاد جلوخاني براي باغ نگارستان، باغي سلطنتي بيرون از شهر تهران تا پايان دوره ناصرالدين شاه را در بر مي‌گيرد. اينجا تفرجگاه اعيان و اشراف و بر سر راه ييلاقات شمال تهران قرار گرفته است. اين باغ در زمان فتحعلي‌شاه تاسيس شده و يكي از سه باغ مهم دوران قاجاري است.
با آغاز گسترش شهر تهران در ١٢٥٣ شمسي، باغ نگارستان به تدريج داخل حصار ناصري می‌رود و ديگر باغي برون شهري و تفريحي محسوب نمي‌شود. در اين دوره ميدان با نام جلوخان نگارستان خوانده مي‌شود.
اما همچنان بيشترين محوطه اطراف ميدان باغات و زمين‌هاي باير هستند. همراه با ساخته شدن باغ نظاميه در جبهه مقابل باغ نگارستان ميدان تعيین كالبَدي مي‌يابد. در اين دوره خيابان سيف‌الملك (شاه‌آباد کنونی) خياباني باريك و شني است كه سفارتخانه‌هاي روسيه، انگليس و عثماني را به بهارستان متصل مي‌کند.
بناها و فضاي اين ميدان راوي بخش بزرگي از تاريخ معاصر ایران هستند، در اين ميدان هفت شبانه روز عروسي و پايكوبي ناصرالدين شاه برپابوده، خانه دو صدر اعظم بزرگ ايران ميرزا حسين خان سپهسالار و ميرزا آقاخان نوري در همين ميدان قرار داشته و نخستين حضور مطالبه‌گرانه ملت ايران براي تعيين سرنوشت شان در همين ميدان رقم خورده است.
در تصويري كه خود ناصرالدين شاه در مراسم عروسي مليجك دي ماه 1283 قمری ازميدان برداشته و در آلبوم خانه كاخ گلستان نگهداري مي‌شود، به خوبي مشاهده مي‌شود كه ميدان در آن زمان، هنوز جلوخان نگارستان ناميده مي‌شود و در هر چهار طرف دارای بدنه است. بدنه شمالي سردر عمارت نگارستان، بدنه غربي سردر باغ و عمارت بهارستان، بدنه جنوبي يعني مقابل عمارت نگارستان، عمارت باغ نظاميه و در بدنه ضلع غربي نيز ديوارهاي عمارت هاي مختلفي پوشيده شده است.
بهارستان در دوره مظفرالدین شاه
در دوره سلطنت مظفرالدين شاه، كاركردهاي باغ نگارستان رنگ مي‌بازد، در عوض عمارت بهارستان و مسجد سپهسالار در شرق ميدان، اهميت پيدا مي‌كند. باغ و عمارت بهارستان محل اقامت وليعهد در ايامي است كه به تهران مي‌آيد. همچنين محل اقامت سفرايی چون سفير عثماني است.
موقعيت درباریِ ميدان و عمارت بهارستان پس از امضاي فرمان مشروطيت و تشكيل مجلس شوراي ملي و پس از برگزاري سه جلسه مجلس در مدرسه نظام، كه به عمارت بهارستان منتقل مي‌شود، بطور كل دگرگون مي‌شود. از اين پس عمارت بهارستان و مسجد سپهسالار جايگاه مطالبات مردم و به منبر دفاع از آرمان‌هاي ملت بدل مي‌شود.
بهارستانِ امروز
و امروز ميدان بهارستان، نخستين جلوه‌گاه اعتراضات مردمي و تجربه نووارگي ايران معاصر، فزون بر آنكه سه نسل معماري ايران را در دامن خود دارد، پيوند دهنده كالبد كتابخانه و موزه مجلس، مسجد سپهسالار و مدرسه شهيد مطهري، موزه هنرهاي ملي، موزه ابوالحسن صبا، عمارت مسعوديه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان مديريت و برنامه ريزي و باغ موزه نگارستان است.
و سرانجام پنج‌شنبه 20 خردادماه، کتیبه سنگی شامل معرفی رویدادهای مهم میدان بهارستان در ابتدای میدان نصب شد؛ روی این کتیبه به ترتیب ذیل، روزشمار اتفاقات بهارستان حک شده‌اند.
روز شمار بهارستان
شهريور ١٢٨٦: ترور اتابك نخست وزير، در ميدان بهارستان، دو ساعت بعد از اتمام جلسه رسمي مجلس
١٣ بهمن ١٢٨٦: تجمع اهالي نظام در مدرسه سپهسالار و قسم براي عدم خلاف مشروطه
٢٧ خرداد ١٢٨٧: تعطيلي بازار تهران و تجمع بازاريان در بهارستان و مخالفت با محمد علي شاه
٢٩ خرداد ١٢٨٧: اجتماع انجمن‌هاي تهران در مدرسه سپهسالار
٢ تير ١٢٨٧: به توپ بستن مجلس به فرمان محمد علي شاه
٢٢ تير ١٢٨٨: شكست قواي دولتي از مجاهدان و مشروطه خواهان و ورود آنها به تهران. مجاهدين به بهارستان رفته و در مدرسه سپهسالار تجمع كردند
٤ بهمن ١٢٨٩: قتل مرتضي خان صنيع الدوله رئيس مجلس شوراي ملي در چهار راه مخبر الدوله توسط دو تبعه روس
١٩ آذر ١٢٩٠: جلسه مجلس درباره التيماتوم روسيه و تظاهرات مردم در اطراف مجلس
٢٨ مرداد ١٢٩٥: تجمع تجار و كسبه تهران در مسجد شاه و مسجد سپهسالار در اعتراض به تصميم احمد شاه براي رفتن از تهران
٣ خرداد ١٣٠٠: تظاهرات در مسجد شاه و صحن بهارستان عليه سيد ضياءالدين نخست وزير
١٥ مهر ١٣٠١: تظاهرات نظاميان به دليل كناره گيري رضا خان ( وزير جنگ ) و تهديد مجلس هنگام عبور از بهارستان
٢٣ ارديبهشت ١٣٠٢: تظاهرات مخالفان و موافقان دولت در ميدان بهارستان
٢ فروردين ١٣٠٣: جلسه علني مجلس براي اعلام جمهوريت، تجمع روحانيون و اصناف در بهارستان عليه جمهوري و سردار سپه و زد و خورد با نظاميان
١٢ تير ١٣٠٣: ترور سيد محمد رضا مير زاده عشقي مدير مجله قرن بيستم در سه راه سپهسالار در منزل خود
٢ مهر ١٣٠٤: تظاهرات زنان تهراني در ميدان بهارستان و درخواست از مجلس براي تامين نان و ارزاق عمومي و زدو خورد با نمايندگان
٤ مهر ١٣٠٤: تظاهرات گسترده مردم در بهارستان و قصد ورود به مجلس، تيراندازي و قتل و خونريزي
٧ ابان ١٣٠٤: ترور واعظ قزويني مدير روزنامه نصيحت به علت شباهت به بهار در صحن بهارستان
١٩ ارديبهشت ١٣٠٦: تجمع مستخدمان اداره ها در صحن بهارستان به علت كم بودن حقوق پرداختي
١٠ فروردين ١٣٢١: دستور كاشت سيب زميني و حبوبات در باغ بهارستان از طرف رئيس مجلس ( اسفندياري ) به دليل كمبود مواد غذايي
١٧ آذر ١٣٢١: تجمع دانشجويان و دانش‌آموزان در صحن بهارستان در اعتراض به وضع نان و زندگي، پيوست مردم و هتاكي به نمايندگان، زدو خورد و غارت مغازه ها و مجلس و كشتار مردم
١٥ اسفند١٣٢٣: تجمع دانشجويان و مردم براي بازگشت دكتر محمد مصدق به مجلس و درگيري و زدو خورد با نظاميان
٢٣خرداد١٣٢٧: تظاهرات دانشجويان دانشكده حقوق و فني در اعتراض به نخست وزيري هژير و پيوستن مردم به دعوت آيت‌الله كاشاني به اين تظاهرات
٢٧ خرداد ١٣٢٧: تظاهرات بازاريان و روحانيان قرأن به سر به رهبري نواب صفوي، رهبر فدائيان اسلام، در بهارستان عليه هژير و زدو خورد با پليس
١٣ آبان ١٣٢٨: ترور هژير وزير دربار در مسجد سپهسالار در مراسم روضه‌خواني دربار
١١ تير ١٣٢٩: تظاهرات موافقان و مخالفان نخست وزيري رزم ارا ، زدو خورد و درگيري
٢٧ آذر ١٣٢٩: تحصن مديران جرايد در مجلس پس از حمله به روزنامه و چاپخانه شاهد
٣٠ آذر ١٣٢٩: اجتماع دانشجويان در ميدان بهارستان در دفاع از ملي شدن صنعت نفت
٢ دي ١٣٢٩: تجمع مديران جرايد براي تحصن در ميدان بهارستان
٨ دي ١٣٢٩: تظاهرات عظيم با حضور چند هزار تن به دعوت ايت الله كاشاني در مورد شركت نفت
١٧ اسفند ١٣٢٩: تظاهرات مردم و جشن و شادي در پي ترور رزم‌آرا، نخست وزير
١٨ اسفند ١٣٢٩: گردهمايي جمع كثيري از احزاب مختلف و تظاهرات در ميدان بهارستان براي ملي شدن صنعت نفت
٢٤اسفند ١٣٢٩: پس از تصويب طرح ملي شدن نفت نمايندگان مجلس در ميدان بهارستان غرق در بوسه مردم شدند
٣٠ تير ١٣٣١: تظاهرات مردم در حمايت از نخست وزيري دكتر مصدق در ميدان و خيابان‌هاي فردوسي ، سعدي و شاه‌آباد و زد و خورد با پليس كه منجر به كشته شدن ده ها تن شد
٢٥مرداد ١٣٣٢: تظاهرات بزرگ در ميدان بهارستان با سخنراني دكتر فاطمي در باره لغو نظام سلطنتي
٢٨مرداد ١٣٣٢: تظاهرات در تهران و از جمله بهارستان در مخالفت و موافقت با مصدق و شاه شكل تازه بخود گرفت و ارتش از فرمان نخست وزير سرپيجي كرد
٦ شهريور١٣٣٢: برگزاري مجلس ترحيم شهداي ٢٨ مرداد در مسجد سپهسالار
١٤ مرداد ١٣٣٤: جشن پنجاهمين سال مشروطيت با شكوه در باغ بهارستان با حضور بيست و پنج نماينده از كشور هاي اسلامي برگزار شد
٢٩ مرداد ١٣٣٩: در مدرسه عالي سپهسالار در هنگام اخذ راي بين مليون و حزب مردم مشاجره و منازعه شديد درگرفت و عده‌اي مجروح شدند
١٢ ارديبهشت ١٣٤٠: تمام دبيران و آموزگاران كشور جهت اعتراض به كم بودن حقوق در سراسر كشور دست به اعتراض زده و از رفتن به كلاس‌هاي درس خودداري کردند. فرهنگيان تهران از بامداد امروز در ميدان بهارستان گرد آمده و با ايراد سخنراني هاي تند و كوبنده خواسته خود را كه ترميم حقوق بود اعلان كردند . پليس تهران براي متفرق ساختن فرهنگيان به روي ان ها اتش گشود و در نتيجه يكي از فرهنگيان به نام خانعلي به ضرب گلوله ريس كلانتري بهارستان به قتل رسيد و سه تن نيز مجروح شدند. در اين هنگام دانش اموزان و دانش جويان تهران به فرهنگيان پيوستند
١٣ ارديبهشت ١٣٤٠: ميدان بهارستان وضع خاصي گرفت و تشیيع جنازه معلم كشته شده با حضور تعدادي از نمايندگان مجلس برگزار شد
٣ بهمن ١٣٤٠: در پي اعتراضات دانشجويان دانشگاه تهران، در ميدان بهارستان تظاهرات دانش اموزي اوج گرفت و پليس به سمت تظاهر كنندگان شليك كرد و يك كشته و چند زخمي به بار آورد
١ بهمن ١٣٤٣: حسنعلي منصور نخست وزير هنگام پياده شدن از خودرو در ورودي مجلس با شليك گلوله ترور و گفته شد تيرانداز محمد بخارايي از جمعيت فداييان اسلام است
٥ بهمن ١٣٥٧: در پي اعلام قبلي بر اساس گزارش خبرنگاران ١٠٠ تا ١٥٠ هزار نفر از طرفداران قانون اساسي و سوسيال دموكراسي از ٩ صبح وارد ميدان بهارستان شدند و پس از ايراد چند نطق قطعنامه‌اي در ٧ ماده قرائت شد.
انتهای پیام