روز جهانی زمین پاک هر ساله در 22 آوریل در بسیاری از کشورهای جهان برگزار می‌شود. در کشور ما نیز امسال این روز مصادف با سوم اردیبهشت ماه است. نامگذاری چنین روزی در حقیقت به منظور یادآوری وضعیت وخیم کره زمین و ضرورت همبستگی بشر برای حل این بحران مشترک جهانی در زمینه های آلودگی آب، خاک، هوا، تخریب جنگل‌ها و مراتع، در معرض خطر قرار گرفتن گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری و... است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، بشر اگرچه دیر اما امروزه به خوبی به وابستگی بقای خود به بقاء و حیات کره زمین پی برده است. کره زمین و محیط زیست بشر به اعتراف دانشمندان، کلیدی‌ترین مسئله قرن جدید خواهد بود مسئله ای که تمام ابعاد حیات بشر اعم از سیاسی، امنیتی و نظامی، اقتصادی و اجتماعی ارتباط تنگاتنگی با آن دارند.

هر روزه تصمیمات فردی، ملی و بین المللی مهمی در زمینه حفاظت از کره مسکون اتخاذ می شود اما اگر بخواهیم از مهمترین و قویترین تصمیم جهانی در سال گذشته برای مقابله با گرمایش جهانی و بهبود وضعیت محیط زیست سخن گوییم، شاید بتوانیم از "توافقنامه پاریس" یاد کنیم، در عظمت و اهمیت این حرکت سبز همین بس که 195 کشور جهان به منظور کاهش گازهای گلخانه ای پای این تفاهم نامه را امضا کرده اند.

به بهانه پاسداشت «روز جهانی زمین پاک» و به بهانه روشن‌تر شدن ابعاد مختلف توافق نامه تغییرات اقلیم گفت‌وگوی تفصیلی با مجید شفیع‌پور، رئیس مرکز امور بین الملل و کنوانسیون ها در سازمان حفاظت محیط زیست و استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران ترتیب دادیم.

این مقام مسئول سازمان محیط زیست معتقد است: اگر روند گرمایش جهانی به شکل کنونی ادامه یابد، کره زمین تنها 35 سال دیگر عمر می کند و بعد از پایان این دوره پرونده حیات کره مسکون و کلیه موجودات زنده بسته می شود، بنابراین جامعه جهانی با آگاهی از این بحران دست به اقدامی قوی برای برون رفت از این مصیبت بزرگ زد، این اقدام بزرگ توافقنامه تغییرات اقلیم یا پاریس است که اواخر سال گذشته به امضای 195 کشور جهان رسید.

وی همچنین از بحث تغییرات اقلیم و انرژی به عنوان مهمترین چالش گریبانگیر جامعه جهانی در قرن 21 یاد می کند و معتقد است تغییر اقلیم یک مسئله صرف محیط زیستی نیست بلکه امروزه تمام ابعاد سیاسی، امنیتی، نظامی، اقتصادی و... ارتباط تنگاتنگی با این چالش دارند، به طوری که بسیاری از کشورها، دیگر تروریسم دشمن درجه یک آنها نیست.

مشروح گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار محیط‌زیست ایسنا با مجید شفیع‌پور، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌ها و عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در ادامه می‌آید:

شکل‌گیری پدیده گرمایش جهانی و بحث تغییرات آب و هوا از چه دوره و زمانی مطرح شد و چه عواملی در شکل گیری این بحران تاثیرگذار بوده است؟

*از نیمه قرن 19 و بعد از سال های 1850 میلادی با آغاز انقلاب صنعتی در اروپا و به واسطه استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات برای تولید محصولات، انرژی بیشتری مصرف می شد. منابع عمده انرژی نیز از طریق سوخت‌های فسیلی چون ذغال سنگ، نفت و مشتقات آن و گاز طبیعی بود، بنابراین همزمان با رشد صنعتی شدن و استفاده بیشتر از ماشین آلات، رشد استفاده از انواع سوخت های فسیلی و به تبع آن انتشار گازهای گلخانه‌ای (دی اکسید کربن) روند صعودی را دنبال کرد.

از سوی دیگر جمعیت کره مسکون رو به افزایش رفت، این افزایش جمعیت به مفهوم این بود که باید اراضی بیشتری برای تامین غذا زیر کشت برده می شد، بنابراین کشورها برای مجبور شدند جنگل‌ها را در قالب حرکت‌های توسعه ناپایدار پاک‌تراشی و تبدیل به اراضی کشت کنند و به عبارتی تغییر کاربری اراضی را دنبال کنند. از این رو افزایش سوخت‌های فسیلی و افزایش تغییر کاربری اراضی از جنگل‌ها به غیر جنگل باعث شد که تعادل غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر به هم ریزد.

تا قبل از سال 1850 غلظت دی اکسید کربن حدود 278 جزء در میلیون (ppm) بود ولی این رقم در آستانه قرن بیستم به حدود 300 ppm رسید و در اواخر قرن 20، به حدود 350 ppm رسید، بنابراین اواخر دهه 80 میلادی سال 1980، مجموعه رخدادهای عجیب و غریبی که قبل از آن بی‌سابقه بوده است در کره زمین اتفاق افتاد، رخدادهایی که بعدها به "تغییرات اقلیم" یا "تغییرات آب و هوا" معروف شد، به گونه‌ای که کره زمین در نقطه ای با سیل‌های سنگین و همزمان در نقطه ای دیگر با خشکسالی های مفرط مواجه می‌شد، یا در جایی سونامی‌ها و آب لرزه‌ها و در جای دیگر خودسوزی جنگل‌ها را تجربه می‌کرد، افزایش سطح آب ها در اقیانوس، ذوب یخ‌های قطبی و کاهش حجم و سطح یخ‌ها، و بازگشت انواع بیماری‌ها چون مالاریا که در بسیاری از جاهای دنیا حذف شده بود، از جمله رخدادهایی بود که تغییرات اقلیم را رقم زد.

در چه کمیتی گرمایش جهانی اتفاق می افتد؟ همچنین تاریخچه ای از تلاش های جامعه بین المللی برای مقابله با گرمایش جهانی و اقدام مشترک برای بهبود وضعیت کره زمین را شرح دهید.

*گازهای گلخانه ای نه تنها بالذات بد نیستند بلکه بسیار مفید هستند چون اگر گاز گلخانه‌ای در اتمسفر نمی‌بود میانگین دمای سطح کره زمین منفی 19 درجه سلیسوس بود، در این شرایط رستنی و سایر موجودات زنده امکان حیات نداشتند، بنابراین وجود گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر باعث جمع شدن انرژی حاصل از تابش خورشید، بالا بردن دمای سطح زمین به دمای مثبت 15 درجه سلیوس می شود.

در عصر یخبندان که در تاریخ به درستی به ثبت رسیده دمای کره زمین 5 درجه سلیوس، کمتر از دمای امروز بوده است، اگر میانگین دمای کنونی را 15 درجه در نظر بگیریم آن موقع 5 درجه کمتر بوده است، پیش‌بینی دانشمندان این بود که با این نرخ رشد سوخت‌های فسیلی و از بین رفتن چاهک‌های جذب دی اکسید کربن و تداوم شرایط کنونی، تا قبل از پایان قرن 21 با افزایش دمای 5 درجه بیشتر نسبت به میانگین دمای کره زمین مواجه خواهیم بود و به 20 درجه خواهد رسید، بنابراین اگر 5 درجه کمتر از میانگین دمای امروزی عصر یخبندان بود 5 درجه بیشتر عصر جوشان را رقم می‌زند.

برآوردهای صورت گرفته حاکی از این بود که اگر افزایش دما طبق پیش بینی دانشمندان پیش رود امکان تداوم حیات انسان در کره زمین متوقف می‌شود و زودتر از نیمه قرن 21 در سال 2050 حیات در کره زمین به پایان می رسد، این تهدیدها بسیار جدی بود، در نتیجه در سال 1992 جهانیان با این نگرانی در اجلاس سران زمین جمع شده و طالب این شدند که اقداماتی را در مقابله با رشد پدیده گرمایش جهانی انجام دهند، لازم شد که از طریق تدوین یک معاهده بین‌المللی چندجانبه موسوم به کنوانسیون تغییرات آب و هوا تعیین تکلیف شود که کشورها در مقابل با پدیده گرمایش جهانی چه کارهایی باید انجام دهند.

هدف گذاری دانشمندان در مورد میزان ممکن افزایش دمای کره زمین چقدر بوده است؟

*دانشمندان به دنبال افزایش دمای کره زمین، آستانه قابل تحمل اتمسفر را برای حیات معمول، نسبت به دمای سال 1850 تخمین زدند، بدین ترتیب که اگر دانشمندان هدف‌گذاری را تا قبل از قرن 21 قرار دهند و در این بازه زمانی، افزایش دمای 1.5 تا 2 درجه سلسیوس داشته باشیم دمای کره زمین و غلظت گازهای گلخانه‌ای در آستانه قابل قبول خواهد بود، به عبارت روشن تر، 2 درجه افزایش میانگین دمای زمین از 15 درجه تقریبی امروز، به معنای صعود دمای کره زمین به 17 درجه است، بنابراین متناسب است که غلظت دی‌اکسید کربن به حدود 475 PPM برسد.

غلظت دی اکسید کربن از سال 1990 سالیانه بیش از 2PPM افزایش یافته است

تلاش‌ها از سال 1992 دنبال شد و هر روزه شاهد این هستیم که از جزیره مونولوآ در مجمع الجزایر هاوایی که مرجع اندازه‌گیری غلظت دی‌اکسید کربن و پارامترهای هواشناسی است گزارش می‌شود که غلظت دی‌اکسید کربن به چه مرحله‌ای رسیده است. این مرکز نشان می دهد که از سال 1990 با 350 PPM به حدود 405 PPM حال حاضر رسیده ایم، بنابراین طی 25 سال گذشته، با وجود تمامی تلاش‌های جامعه توسعه یافته در قالب تعهدات و کشورهای در حال توسعه به صورت داوطلبانه، غلظت دی اکسید کربن به طور میانگین 55 PPM افزایش یافته است و سالیانه بیش از 2PPM افزایش غلظت داشته ایم و این نشان می‌دهد که تلاش‌ها متناسب با هدف‌گذاری نبوده است.

35 سال دیگر در نیمه قرن 21 پرونده حیات بشر بسته می‌شود

طبق هدفگذاری، قبل از سال 2010، حداکثر به 475 PPMمی رسیم، امروز نسبت به سال 1850 میلادی افزایش دمای 1.05 درجه سلیسوس میانگین جامعه جهانی تجربه کرده است و حدود 45 صدم تا 95 صدم درجه سلسیوس بیشتر مجال برای رسیدن به آستانه قابل تحمل بشر برای تداوم حیات وجود ندارد، بنابراین در خوش‌ بینانه‌ترین حالت 35 سال دیگر در نیمه قرن 21 حدود سال 2050 میلادی و 50 سال زودتر از انتهای قرن 21 به آستانه قابل تحمل می‌رسیم و پرونده حیات بشر بسته می‌شود.

علاوه بر این پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که جمعیت کره زمین در سال 2050 به 9.5 میلیارد می‌رسد که یک چالش جدی، تامین نیاز منابع حیاتی اعم از آب و خا ک و هوا برای آنها است.

سهم هریک از کشورها در مقابله با پدیده گرمایش جهانی چه بود؟

*طبیعی است که چون کشورهای توسعه یافته با استفاده از سوخت‌های فسیلی زمینه توسعه یافتگی خود را فراهم کرده اند، مسئولیت گرمایش جهانی به واسطه استفاده بیش از حد از سوخت‌های فسیلی را قبول کرده و متناسب با توسعه کشور خود، بیرق داری کار برای کاهش غلظت گازهای گلخانه‌ای را برعهده بگیرند.

تعهدات تامین منابع مالی برای دعوت کشورهای در حال توسعه و ظرفیت‌سازی و انتقال و توسعه فناوری برای این کشورها بر دوش کشورهای توسعه یافته است که این اصول بر کنوانسیون تغییرات آب و هوا حاکم بود.

زمینه های شکل گیری مذاکرات تغییرات اقلیم و اجلاس پاریس چه بوده است و آیا در نتیجه روند گذشته جامعه جهانی دست به امضای توافق پاریس زد؟

* دامنه شکل‌گیری آنچه که در پاریس گذشت، از پنج سال قبل در قالب مذاکرات و از 10 سال قبل در قالب هشدارهای جامعه جهانی مطرح بود، بنابراین جهان به این جمع‌بندی رسید که در فاصله 2016 تا 2020 میلادی تعهدات عقب مانده کشورهای توسعه یافته را در قالب انتشار گازهای گلخانه‌ای، تامین منابع مالی برای کشورهای در حال توسعه، انتقال توسعه فناوری و ظرفیت‌سازی به صورت شتاب‌گیری بیشتر دنبال شود تا از اول ژانویه 2021 میلادی تعهدات برای کاهش گازهای گلخانه‌ای برای همه کشورهای 196 کشور عضو سازمان ملل در قالب کنوانسیون تغییرات آب و هوا باشد.

به واسطه توافق نامه پاریس، تعهدات کاهش انتشار گازهای گلخانه ای از سال 2021 تنها متوجه کشورهای توسعه یافته نیست و همه کشورهای عضو کنوانسیون تغییرات آب و هوا درگیر این مسئله هستند.

جزییات تعهدات کشورهای عضو، به ویژه ایران را در زمینه توافق نامه تغییرات اقلیم توضیح دهید؟

*هر یک از کشورها قرار شد داوطلبانه برنامه‌های ملی خود موسوم INDC را برای مشارکت در این مسیر اعلام کنند که تا سال 2030 تا چه میزانی می توانند کاهش گازهای گلخانه‌ای داشته باشند، کشور ما نیز در همسویی با این حرکت‌های جامعه جهانی در آبان‌ماه سال گذشته برنامه اقدام مشترک ملی را تدوین و به تصویب هیات وزیران رساند.

این برنامه شامل فعالیت‌ها و اقداماتی بود که در زمینه تعدیل و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و در زمینه سازگاری در بخش کشاورزی و جنگل‌ها می توانیم انجام دهیم، وزارتخانه‌های نفت، صنایع، جهاد کشاورزی، بهداشت و... برنامه‌های خود را تحویل دادند، جمع‌بندی و برنامه ریزی صورت گرفت و این برنامه به تصویب رسید.

قرار است که کشورها طبق این توافق نامه برای مقابله با رشد پدیده گرمایش جهانی و مقابله با آثار سوء آن اقداماتی انجام دهند.

تزریق 100 میلیارد دلار به صندوق اقلیم برای کاهش گازهای گلخانه ای

در جریان مذاکرات پاریس به بحث کمک های مالی کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه به منظور دستابی به اهداف توافق نامه اشاره می شد، در مورد جزییات و نحوه این کمک رسانی ها توضیحاتی دهید؟

*در قالب توافقنامه پاریس ساز و کارهایی برای کمک منابع مالی نه بلاعوض پیش بینی شده است، وجود منابع مالی که بتواند جذب بخش‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری شود، بنابراین ظرفیت‌سازی و انتقال و توسعه تکنولوژی جزو تعهدات کشورهای صنعتی است که بتوانند کشورهای در حال توسعه را در کاهش گازهای گلخانه ای همراه کنند.

برای ظرفیت‌سازی و انتقال تکنولوژی نیز ساز و کاری پیش‌بینی شده است که کشورهای توسعه یافته و داوطلب در حال توسعه به صندوق اقلیم محیط زیست تزریق منابع کنند و در نظر گرفته شده که حداقل تا سال 2025 (در بازه زمانی 10 ساله توافق پاریس) سالانه معادل 100 میلیارد دلار در قالب بلاعوض، چند جانبه و دوجانبه تامین منابع مالی با نرخ‌های تشویقی صورت گیرد تا 50 درصد آن صرف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه و 50 درصد آن صرف اقدامات سازگاری شود.

بنابراین از ابتدای 2016 میلادی تا پایان 2020 میلادی اقدامات شتاب یافته بیشتری در قالب تعهدات برای 40 کشور توسعه یافته وجود دارد ولی از ابتدای 2021، 195 عضو کنوانسیون در قالب برنامه اقدام عمل مشترک باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگار کردن خود با آثار سوء گرمایش کره زمین اقدام کنند.

شما پیش تر به اهمیت این اجلاس در مسائل سیاسی و امنیتی هم اشاره کرده بودید، به طور واضح تر برای ما بگویید که این بحث تغییرات اقلیم و مذاکرات پاریس چه تاثیری در مسائل سیاسی دارد؟

*مباحث تغییرات اقلیم، صرفا محیط زیستی نیست بلکه چند بعدی است و مباحث اقتصادی، سیاسی، حقوقی، قضایی، بهداشتی، صنعتی، انرژی، و مسائل مرتبط با منابع آب، حقوق بشر و نقش زنان در این امور از جمله ابعاد این توافقنامه است، برای همین این توافقنامه متول‌گری یک دستگاه و گروه را دنبال نمی‌کند.

در حقیقت تنها بحثی که در طول قرن 21 دوام پیدا خواهد کرد، چالش مربوط به تغییرات آب و هوا و انرژی است چون این دو موضوع همه روابط و معادلات درون کشورها و حتی بین کشورها را به عنوان عامل تنظیم کننده تحت تاثیر قرار می‌دهد، به طوری که کشورهای توسعه یافته اعلام کرده‌اند که تروریسم دیگر دشمن درجه یک منافع و امنیت ملی نیست بلکه تغییرات آب و هواست بنابراین این توافقنامه ابعاد نظامی، سیاسی و امنیتی نیز دارد.

با توجه به اینکه افزایش تعهدات ایران در مورد میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه ای مشروط به رفع کلیه تحریم ها شده است، پیش بینی می کنید ایران بتواند به کاهش 12 درصدی گازهای گلخانه ای تا 2020 دست یابد؟

*طبق برنامه ارائه شده ایران، 4 درصد کاهش گازهای گلخانه‌ای با تکیه بر منابع مالی، فناوری و انسانی ملی صورت می گیرد و 8 درصد مازاد بر آن با جلب منابع مالی توانمندی و فناوری‌ها است. از آنجا که تنها دو، سه ماه ازعملیاتی شدن برجام می گذرد، برای قضاوت زود است اما با توجه به ابراز علاقه‌مندی که در سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه همکاری‌های تکنولوژیکی و سرمایه‌گذاری اقتصادی مواجه شده‌ایم، پیش‌بینی می‌کنم که راه برای جلب مشارکت کشورهای دارای فناوری‌ها، نیروی استانی و ظرفیت‌های علمی و منابع مالی فراهم‌تر و مهیاتر شده است.

بسیاری از شرکت‌ها ابراز تمایل کرده اند که زمینه ساز تولید برق از پسماندها باشند که با توجه به حادبودن مشکل مدیریت پسماندهای خانگی در استان های ساحلی، سازمان محیط زیست نقش تسهیل‌گری و بین بخشی خود را در این زمینه ایفا می کند.

اگر کشوری به تعهدات خود عمل نکند چه اتفاقی می‌افتد؟

*ساز و کارهایی در این ارتباط پیش‌بینی شده است که مکانیسم آن موسوم به مکانیسم نرم است رژیم پایبندی بر این تعهدات بدین ترتیب است که این کشورها را شناسی و مورد سرزنش افکار عمومی قرار دهیم که همین کار، باعث اشتیاق کمتر جامعه جهانی برای همکاری با آنها خواهد شد، این مکانیسم به مکانیسم name, shame and blame معروف است، اینکه نام کشورهایی که به تعهدات خود عمل نکرده‌اند را بیاورند، آنها را شرمنده و سپس سرزنش کنند که سرزنش‌ها می‌توانند از جنس تحریم‌ها باشند.

ایران تا قبل از رسیدن به سال 2021 و آغاز تعهدات توافقنامه تغییرات اقلیم برنامه ای برای کاهش گازهای گلخانه ای دارد؟

*ایران از ابتدای سال 95 برای کاهش گازهای گلخانه‌ای برنامه دارد ولی هیچ تعهدی در قبال کنوانسیون ندارد، بنابراین هرگونه اقدامی که در مقیاس ملی انجام شود در ابتدا منافع آن را ، خود کشورها می‌برند. جمهوری اسلامی ایران برنامه کاملا مشخصی در تک تک این زمینه‌ها و بخش‌ها دارد که به تصویب رسانده است و باید توسط دستگاه‌های مختلف و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، صنایع، نفت، وزارت بهداشت و... برنامه‌های خود را اجرا کند که منفعت عمده و اولیه آن برای ملی است سپس اثر تجمعی آن در کاهش گازهای گلخانه‌ای و سازگاری مطرح می‌شود.

زینب رحیمی- ایسنا

انتهای پیام