تهران فقط خوابگاه کارمندان و دانشجویان نیست، بلکه این کلان‌شهر در کنار نازیبایی‌هایی که دارد، در نوروز بهترین مکان برای زندگی است. نوروز فرصتی است که می‌توان با کمترین ترافیک، سروصدا و آلودگی محیط زیستی، به دیدن مکان‌های نفیس، تاریخی و سرسبز تهران رفت.

به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی ایسنا، سه عمارت تاریخی در مرکز شهر تهران از جمله بهترین گزینه‌ها برای گذراندن این روزهای تمیز و زیبا در پایتخت کشور هستند.

باغی از نگاره‌های قاجاری

در ضلع شمالی میدان بهارستان، خیابان صفی علیشاه، خیابان شریعتمدار، باغ - موزه نگارستان قرار دارد. بنایی که در زمان ساخت، خارج از تهران و با کاربری مرکزی ییلاقی - حکومتی بود، اما در سال ۱۲۸۴ ه‍جری قمری که ناصرالدین‌شاه بر وسعت شهر تهران افزود، این بنا داخل حصار جدید شهر قرار گرفت و پس از کاخ‌های صاحبقرانیه و سلطنت‌آباد، این باغ در اختیار نهادهای حکومتی قرار گرفت.

به‌دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعدد از فتحعلی‌شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نام «نگارستان» شهرت یافته است. این قصر - باغ در روزگار خود وسعت زیادی داشت، به‌گونه‌ای که براساس اسناد قاجاری، دروازه جنوبی آن در ضلع شمالی میدان بهارستان بود و از سمت شرق به دروازه شمیران و از سمت غرب به خیابان صفی‌علیشاه می‌رسید.

در این قصر - باغ، عمارت‌ها و تالارهای باشکوهی مانند عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چند حوضخانه قرار داشت. رویدادهای تاریخی و سیاسی متعددی در اینجا رخ داده است که از جمله می‌توان به قتل «میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی» به‌دست محمدشاه و عوامل او اشاره کرد.

پس از مدتی و با کاسته شدن اهمیت سیاسی این عمارت،‌ بنا در اختیار مؤسسات فرهنگی مختلف قرار گرفت. در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه به تبعیت از اروپایی‌ها، نخستین مدرسه فلاحت و مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی نقاش معروف، محمد غفاری «کمال‌الملک» در این محل تأسیس شد.

در سال 1307 خورشیدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ ‌نگارستان را به‌عنوان محل دائمی «دارالمعلمین عالی» در نظر گرفت. سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک معماری ایرانی قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان اجرا شد.

در این مجموعه‌ی 10 هزار مترمربعی، 164 اتاق و دو تالار بزرگ وجود دارد. در سال 1311 خورشیدی «دارالمعلمین عالی» با تغییر نام خود به «دانشسرای عالی» به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران پرداخت. در سال 1315 خورشیدی نیز عمارت بزرگ دیگری به‌عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان بنا شد و پروین اعتصامی، شاعر نامدار ایرانی به‌عنوان معاون این کتابخانه مشغول به کار شد.

در مدت بیش از نیم قرن، تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی، ادبی و هنری کشور مانند ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌نقی وزیری، جلال‌الدین همایی، سعید نفیسی، محمود حسابی، ابراهیم پورداوود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمدابراهیم باستانی پاریزی و علی‌محمد کاردان در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس علم پرداختند، تا این‌که در سال 1313 خورشیدی قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال 1325 خورشیدی به بعد، برخی دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند.

در سال‌های بعد، باغ نگارستان در معرض آسیب و تخریب‌های بسیاری قرار گرفت و بخش‌های زیادی از آن نابود شد. در سال 1350 و 1365 خورشیدی براساس توافق دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه، باغ نگارستان برای ایجاد پارکینگ و تعمیرگاه به آن سازمان واگذار شد که موجب اعتراض برخی استادان دانشگاه تهران و فارغ‌التحصیلان دانشسرا مانند دکتر محمود روح‌الامینی، دکتر غلامحسین صدیقی و دکتر حسن حبیبی شد. سرانجام آن‌ها موفق شدند از تخریب باقی‌مانده‌های این اثر جلوگیری کنند.

پس از انتقال دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزی و تخریب بخشی از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصویب طرح راه‌اندازی موزه تاریخ علم دانشگاه تهران در محل باغ نگارستان، کار حراست، حفاظت، مرمت و بازسازی این مجموعه تاریخی بیش از پیش مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و سرانجام این باغ - موزه تاریخی 11 مردادماه 1377 به شماره 2082 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

باغ - موزه تاریخی «نگارستان» که زیر نظر دانشگاه تهران است، در نوروز 95 هر روز از ساعت 9 تا 19 امکان بازدید دارد. همچنین علاقه‌مندان می‌توانند تا ساعت 22 از فضای باغ - موزه نگارستان استفاده کنند. این باغ موزه 13 فروردین تعطیل است. بلیت ورودی به این باغ - موزه نیز سه هزار تومان است.

به گران‌ترین خانه تاریخی خوش آمدید

نرسیده به خیابان ولی‌عصر (عج) قبل از چهارراه سپه در خیابان مصطفی خمینی (ره) یکی از گران‌ترین خانه - موزه‌ها قرار دارد.

پیشینه تاریخی «خانه موزه مقدم» به یکی از درباریان دوره قاجار به نام «محمدتقی‌خان احتساب الملک» برمی‌گردد. احتساب الملک دو پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» باقی مانده است. برادر کوچکتر، محسن نیز پس از پایان تحصیلات در رشته‌های نقاشی، تاریخ هنر و باستان‌شناسی در سال 1315 خورشیدی به کشور برگشت و همراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری، یعنی محل کنونی موزه مقدم ساکن شد.

آن‌ها در کنار فعالیت‌های علمی به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی پرداختند. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع‌آوری‌شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و ... را با الهام از فضاهای سنتی و تاریخی به‌نحوی چشمگیر و با نظم و ترتیب خاصی در نقاط مختلف این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر را مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و ... در خانه پدری نگهداری کرد.

در سال 1351 خورشیدی زنده‌یاد مقدم، استاد ممتاز دانشگاه تهران با توجه به علاقه‌اش به علم، تاریخ و هنر، خانه پدری خود را همراه آثار نفیس گردآوری‌شده در آن وقف دانشگاه تهران کرد. استاد محسن مقدم در سال 1366 خورشیدی درگذشت و پس از مرگ همسرش در سال 1369 تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت و سرانجام پس از چند سال انجام عملیات مرمت، در مردادماه سال 1388 این خانه روی بازدیدکنندگان گشوده شد.

خانه - موزه مقدم در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی به شماره ۲۹۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

این خانه - موزه که برخی کارشناسان عنوان «گران‌ترین خانه تاریخی دنیا» را به آن داده‌اند، در نوروز 95 از دوم تا یازدهم فروردین‌ماه از ساعت 9 تا 17 پذیرای عموم مردم است. هزینه ورود به این مجموعه سه هزار تومان است.

عمارت مسعودیه، بنایی نفیس با کاربری‌های متفاوت

ابتدای میدان بهارستان، خیابان اکباتان؛ این آدرس سومین بنای تاریخی است که می‌توان در فاصله کمی از چند بنای تاریخی دیگر آن را دید.

هرچند این بنا از چند سال پیش در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بوده است، اما در دولت گذشته با برگزاری مزایده‌ای همراه با دو بنای تاریخی، به بخش خصوصی واگذار شد، برای بهره‌برداری به مدت 59 سال!

عمارت مسعودیه بنایی نفیس و باقی‌مانده از دوره قاجار است که ۲۷ دی ۱۳۷۷ به شماره ۲۱۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و حریم و ضوابط آن در بهمن‌ماه ۱۳۷۷ تعیین و تصویب و به مراجع قانونی اعلام شد.

این باغ و عمارت آن به دستور مسعود میرزا حاکم اصفهان ملقب به «ظل‌السلطان» فرزند ناصرالدین‌شاه، پس از آقامحمد در ۱۲۹۵ هجری قمری به سرکارگری رضا قلی‌خان (ملقب به سراج الملک) در زمینی به وسعت حدود چهار هزار مترربع و شامل بیرونی (دیوان خانه) و اندرونی و دیگر ملحقات بنا شد. در واقع نام این عمارت نیز برگرفته از نام مسعود میرزا به مسعودیه شهرت یافته است. معمار این بنا استاد «شعبان معمارباشی» و ناظر آن «میرزا رضا قلی‌خان» ملقب به «سراج الملک» است.

عمارت مسعودیه در طول سال‌ها، شاهد وقایع بسیار زیادی بوده است؛ در جریان جنبش مشروطه با توجه به نزدیکی‌اش به میدان بهارستان و اختلاف ظل السلطان با برادرش مظفرالدین‌شاه و فرزند او، یکی از پایگاه‌های مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلی‌شاه بود. در سال ۱۲۸۷ در نزدیکی این عمارت بمبی دست‌ساز زیر کالسکه محمدعلی‌شاه منفجر شد که بهانه لازم را برای به توپ بستن مجلس به‌دست او داد. پس از واقعه بهارستان، عمارت مسعودیه همراه خانه ظهیرالدوله و سایر مشروطه‌خواهان به رگبار بسته شد.

بنای بسیاری از ساختمان‌های فرهنگی کشور در این عمارت گذاشته شده است. نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران جایی در گوشه این عمارت برپا شدند. در حدود سال‌های ۱۳۰۴ انجمن معارف با استفاده از یکی از اتاق‌های آن، پایه نخستین کتابخانه رسمی کشور را که بنیان اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود، گذاشت. چند سال بعد نیز یکی دیگر از اتاق‌های آن به عتیقه‌های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت و در حقیقت، نخستین موزه ایران در آن پایه‌گذاری شد. اشیای عتیقه در سال ۱۳۱۸ از اینجا به موزه ملی منتقل شد.

در سال ۱۳۴۵ خورشیدی با تفکیک وزارت آموزش وپرورش از فرهنگ و هنر، عمارت مسعودیه به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد.

هیئت وزیران در جلسه سال 1376 خود بنا به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و با استفاده از ماده ۱۱۴ قانون محاسبات عمومی کشور مصوب سال ۱۳۶۲، تصویب کرد که حق استفاده از عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اکباتان به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شود. این مصوبه در واقع براساس توافق وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی (که سازمان میراث فرهنگی وابسته به آن بود) و وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت.

عمارت‌های اصلی این مجموعه شامل دیوان خانه، سفره خانه (وجه تسمیه آن برحسب قرینه‌ای است که در کاخ گلستان و در جوار تالار سلام کاخ موزه و تالار آیینه است)، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت عمارت سردر پیاده‌رو، عمارت سردر کالسکه‌رو، باغ دیوان‌خانه و بناهای جدید از شمال به جنوب است.

بخش‌های مختلف این عمارت تاریخی، پس از واگذاری به بخش خصوصی کاربری‌های متفاوتی به خود گرفتند. از جمله برای چندمین سال پیاپی جشن‌ خانه سینما در این عمارت برگزار شد. همچنین یک بخش عمارت به‌عنوان سالن تئاتر، یک بخش به‌عنوان کافه و یک بخش به‌عنوان آتلیه عکس استفاده می شود.

این عمارت در نوروز از 9 تا 19 برای گردشگران نوروزی باز است. هزینه ورود به این عمارت نیز چهار هزار تومان است.

انتهای پیام