یخچال خشتی شهرستان میبد بنایی قدیمی مخصوص ساخت و نگهداری یخ بوده است و با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه یکی از نشانه‌های تمدن مردم این منطقه به شمار می‌رود.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه یزد، ساختمان عظیم این یخچال خشتی که دارای قدمتی پیش از دوره قاجار و ساخته شده از خشت و گل است، از چهار قسمت اصلی، حوض یخ بند، دیوارهای سایه انداز، گنبد اصلی و مخزن یخ تشکیل شده است.
این یخچال در فاصله 50 کیلومتری شمال یزد، درکنار راه کاروانسرا و در جوار چاپارخانه، آب انبار و رباط شاه عباسی میبد قرار دارد.
دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی آن در زمستان سایه سار سردی در محوطه شمالی یخچال فراهم می‌ساخته است. در شب‌های چله با انداختن آب قنات به حوض پهناور و کم عمق آن محوطه و تکرار این کار در شب‌های متوالی قطعات بزرگ یخ ساخته میشده و پس از شکسته شدن به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال منتقل میشده است. گنبد خشتی بزرگ، یخهای انباشته را نگه میداشته که در تابستان از آن برای استفاده کاروانیان و مردم بهره‌برداری می‌کردند.
محوطه یخبند یخچال میبد حوض گلی و کم عمق تقریبا 0.5 متر به مساحت تقریبی هشت هزار متر مربع است و دیوارهای بلند سایه انداز با ضخامت دو متر و ارتفاع ۸ متر در سه جهت جنوبی (با طول ۴۲ متر)، شرقی و غربی با طول ۲۰ متر قرار دارند.
سطح قاعده دایره‌ای گنبد یخچال خشتی میبد حدود ۳۰۰ متر مربع و ارتفاع گنبد تقریبا ۱۵ متر است. پهنای دیوار خشتی گنبد از بالا به پایین به طرز ماهرانه‌ای کم می شود.
یخچال گنبدی میبد، نمونه‌ای از سازه‌های سنتی و سازگار با زیست بوم ایران است که در نوع خود بهترین و بزرگترین نمونه از این دست به شمار می‌رود. از نکات بسیار مهم در طراحی و کاربری یخچال خشتی میبد، همخوانی و هماهنگی آن با زیست بوم منطقه است که در شمار سازه‌های «سبز» محسوب می‌شد.
مدیریت مناسب و به کارگیری درست منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک ایران از جمله ویژگی‌های یخچال خشتی میبد است. سپری کردن تابستان های گرم و سوزان و ذخیره آب در مواقع کم آبی و خشکسالی از دیگر ویژگی‌های ساخت این یخچال در مناطق کویری و فلات مرکزی ایران است.
روش تهیه یخ به این صورت بود که در طول شب‌های سرد چله زمستان، آب نهر یا قنات را از مسیر آبروها به حوض یخ بند هدایت می‌کردند تا اینکه یخی ضخیم، فشرده و چند لایه در یخ بند‌ها تشکیل شود. پس از تشکیل یخ، آن را شکسته و در پاچال می‌ریختند و در بین تکههای یخ، آب می‌پاشیدند تا فشرده شود و این‌کار باعث می‌شد تا دیرتر ذوب شود.
آبی که از ذوب یخ به‌دست می‌آمد، نیز به حال خود رها نمی‌شد؛ یک راه آب باریک در پایین پاچال دیده شده بود تا مقدار آب ناچیزی که از ذوب احتمالی یخ‌ها به‌وجود می‌آمد، به سمت چاه سرازیر شود. برای تهویه هوای داخل گنبد، دریچهها و روزنههایی ساخته شده بود تا مانع ذوب یخ در زمان‌های گرم سال شده و تهویه مناسب صورت گیرد.
تمام این برنامهریزیها برای بهره برداری و مصرف یخ در روزهای گرم تابستان بود تا «یخچالدار» یخ‌ها را در درگاه جنوبی یخچال، به مردم تحویل دهد.
انتهای پیام