«خواندن مقوله‌ای بی‌انتهاست. این واحدهای درسی آنچه را که ممکن است تا دیروز بی‌تفاوت جلوه کرده باشد، مورد توجه قرار می‌دهد و می‌تواند نگاه ما را به خیلی از مسائل عوض کند.

ای کاش پیش از آنکه بچه‌ها کتابی را انتخاب کنند، خلاصه‌ای از هر کتاب در اختیار آنها قرار می‌گرفت تا بدانند در هر اثر با چه چیزی مواجه خواهند بود. البته بهتر است واحدهای این طوری از دوره‌های پایین‌تر یعنی زمانی که در دوره ابتدایی و راهنمایی بودیم، پیش‌بینی می‌شد.

خواندن متون ادبی به بچه‌ها کمک می‌کند تا اعتماد به نفس بالایی داشته باشند و دایره لغات‌شان بیشتر شود. این موضوع باعث تسهیل در خوانش و افزایش فهم آنها می‌شود و این‌ها همه نکاتی هستند که شاید بهتر بود در دوره ابتدایی به آن‌ها توجه می‌شد. اما در حال حاضر حجم متون خواندنی ما بالاست، کنکور در پیش است و...

باید زنگ «ادبیات تخصصی» مثل زنگ فیزیک و ریاضی در تمامی مدارس و در تمام پایه‌ها اجباری شود تا بخشی از عادت ما شود مثل تماشای فیلم... الان ای‌بوکها هم هستند ولی به نظرم هیچ چیز جای لذت در دست گرفتن کتاب را نمی‌گیرد. به علاوه فکر می‌کنم خوانش کتاب به همان شیوه سنتی خود حق نویسنده را حفظ می‌کند.»

اینها بخشی از صحبت‌های بچه‌های دبیرستان «سلام همت» است؛ مدرسه‌ای که در زمره اولین مدارسی است که طرح «ادبیات تخصصی و اندیشه» به مدد معلمی دلسوز در آن تعقیب می‌شود؛ طرحی که به نظر می‌رسد در شرایط فعلی که تراکم کتابهای تست و کمک درسی از پایه‌های اولیه تا پیش‌دبستانی روح و ذهن بچه‌ها را به تسخیر درآورده، می‌تواند در زمره اولین طرح‌هایی باشد برای از نوع دیگر اندیشیدن.

تلاش‌هایی برای «از نوع دیگر اندیشیدن»

مهدی رسولی از مجریان این طرح با بیان اینکه این طرح را با کمک گروهی از مولفان و شاعران و با همت مجموعه مدارس غیرانتفاعی «سلام» کلید زده است، از توسعه این طرح در سالهای آینده خبر می‌دهد؛ طرحی که بنا به گفته او، آگاهی معلم نسبت به ادبیات داستانی و رمانهای مختلف تالیفی و ترجمه‌ای بخش انکارناپذیری از آن است و همین موضوع سبب شده تا او قریب به اتفاق کتابهای این مدرسه را بخواند.

طرح «ادبیات تخصصی و اندیشه» آنچنان که این نویسنده و فعال حوزه فرهنگی باور دارد طرحی است که نه تنها سبب تغییر نگرش نسبت به کتاب و کتاب‌خوانی می‌شود و می‌تواند به عنوان راهکاری برای آشتی نسل نو با مقوله مطالعه باشد، از حیث اینکه می‌تواند موجب شناخت بچه‌ها، پیش از رسیدن نوجوانان و جوانان به مراحل بحران‌ساز زندگی‌شان باشد، حائز اهمیت است.

رسولی گفت: در اجرای این طرح که امسال سومین سال خود را پشت سر می‌گذارد، کتابهای مختلفی در ژانرهای گوناگون با ضرایب متفاوت به بچه‌ها ارائه می‌شود. هر دانش‌آموزی می‌تواند به اختیار خود کتابی را براساس فهرست موجود در مدرسه یا براساس علایق شخصی خود با نظارت مسئولان مدرسه برای گذراندن قریب به 60 واحد درسی در طی سال انتخاب کند. شیوه کار به این شکل است که ژانرهای مختلف با ضرایب متفاوت در حجم و تعداد صفحات متنوع و اینکه آیا کتاب راحت‌الفهم هست یا خوانش آن برای نوجوانان دشوار است، ضرایب مختلفی را به خود اختصاص می‌دهد. مثلا ضریب کتاب‌های ادبی فلسفی چهار در نظر گرفته شده است. ضریب کتاب‌های عاشقانه و مقاومت و جنگ و طنزهای درجه یک، سیاسی، تاریخی، مذهبی، کلاسیک سه و بالاخره ضریب کتابهای تخیلی، جنایی، یا ژانر وحشت و طنزهای درجه دو، دو در نظر گرفته شده است. این ضرایب به ترتیب به تنهایی روشن‌کننده واحد درسی بچه‌ها نیستند. ضریب هر ژانر در تعداد صفحات کتاب، ضرب و به میزان سختی و آسانی آن نمره واحد پاس‌شده متفاوت است. با این احتساب کتاب مثل «روی ماه خداوند را ببوس» مصطفی مستور با توجه به اینکه قریب به 150 صفحه و در ژانر فلسفی و در زمره کتابهای راحت‌الفهم است، ضریبش چهار واحد درسی خواهد بود. به طور معمول هر بچه‌ای باید طی هفته دو واحد درسی و طی سال قریب به 60 واحد را با همین شیوه محاسباتی پشت سر بگذارد.

استقبال بچه‌ها از ژانرهای علمی - تخیلی و وحشت

این نویسنده با تاکید بر اینکه بر اساس مراکز آمار ما ژانرهای علمی - تخیلی و وحشت بیشترین آمار پژوهشی ما در امانت‌گیری کتاب را در بین ژانرهای مختلف داشته، تصریح کرد: شیوه تدریس در این کلاس متفاوت است. در مرحله اول از بچه‌ها خواسته می‌شود کتاب را بخوانند. هر کدام پس از خوانش کتابهای مورد علاقه‌شان با مربی وارد بحث و گفت‌وگو می‌شوند و فهم خود را از کتاب منتقل می‌کنند. تا این مرحله کار شفاهی است. اما بعد از آن از بچه‌ها خواسته می‌شود به کتابی که خوانده‌اند امتیاز بدهند. امتیاز هر کتاب از صفر تا صد متفاوت است. به موازات این کار، بچه‌ها باید با مراجعه به سایت سوالات تستی مرتبط با هر کتاب را طراحی و در آن درج کنند. تعداد سوالات هم باید ١٠ سوال تستی باشد. بخش دیگری از کار ما نقد و بررسی کتاب است که تنها کتابهای پرمخاطب را شامل می‌شود. مثلا در سال گذشته کتاب «شطرنج با ماشین قیامت» نوشته حبیب احمدزاده که در زمره پرمخاطب‌ترین کتابهای ما بود با حضور نویسنده آن مورد نقد و بررسی قرار گرفت. یا در مورد فیلم «ایران برگر» که کاری با نویسندگی و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی بود، جلسه نقد و بررسی با حضور این شخصیت در سینما اجرا شد. فیش‌برداری از هر کتاب یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که در قالب این طرح در فضای مجازی انجام می‌شود. بچه ها موظفند که با خوانش هر کتاب بهترین قسمت کتاب را از نگاه خود فیش‌برداری کرده و در فضای مجازی با دوستان به اشتراک گذارند. البته اینها طرح‌هایی است که به صورت کوتاه‌مدت طی دو سال از اجرای این طرح دنبال می‌شود. اما هدف بلندمدت ما این است که براساس سوالات بچه‌ها بتوانیم مسابقات آنلاین درخصوص هر کتاب را از طریق مدارس دنبال کنیم.

رسولی تاکید کرد: این طرح بناست در سال آینده در 15 مدرسه و در پایه‌های ابتدایی و راهنمایی کلید بخورد. برای این کار هم فرمهایی طراحی شده است که بچه‌ها به مدد و با نظارت اولیای خود نسبت به پر کردن آنها اقدام خواهند کرد. یعنی مشارکت والدین بخشی از این فعالیت خواهد بود. برای این منظور با هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده معلمان و مدیران علاقه‌مند مدارس سلام با ثبت ‌نام در سایتی که برای این منظور طراحی شده، می‌توانند برای استفاده از آموزش‌های ضمن خدمت برای اجرایی کردن و نحوه کار در طرح «ادبیات تخصصی و اندیشه» ثبت نام کنند و کار با پیوستگی و جدیت بیشتری به شکل منسجم‌تری پیش رود. در حال حاضر این طرح به صورت NGO و در واحدی کوچک انجام می‌گیرد. ولی با انجام عملیاتی که ضمن اجرای طرح برای آن پیش‌بینی شده که البته بخشی از آنها ذکر شد، بناست این طرح بتواند در واحد وسیعتری که حداقل در سال آینده 15 مدرسه را دربرخواهد گرفت دنبال شود و امید است در افق سه‌ساله باقی‌مانده این پروژه پنج‌ساله، بتوانیم قریب 100 مدرسه را درگیر این پروژه کنیم.

این مدرس و عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان افزود: ما برای علاقه‌مند کردن بچه‌ها به کتاب هیچ محدودتی نداریم. تنها محدودیت این طرح، محدودیتهای سیاسی و مشکلات اخلاقی است. یعنی کتاب‌هایی که به لحاظ سیاسی مورد پذیرش نظام نیستند و نیز تنها کتاب‌هایی که دارای مشکلات اخلاقی هستند، نمی‌توانند در این پروژه قرار گیرند وگرنه اکثریت قریب به اتفاق کتابهای مورد علاقه بچه‌ها با تشخیص و داوری مربی مربوطه در اختیار بچه‌ها قرار گرفته و می‌گیرد و بچه‌ها روی آنها کار و مطالعات جدی انجام می‌دهند. اما همچنان که پیش‌تر گفته شد صرف ژانر مشخص‌کننده واحد درسی نخواهد بود و ضریب ژانر، ضریب سختی اثر و حجم کتاب تعیین‌کننده این مهم است.

خواندن؛ لذت درک‌نشده میان بچه‌های ما

او درباره اینکه چرا در بین ژانرهای مختلف ژانر علمی - تخیلی ضریب بالایی را دارا نیست، در حالی که بر اساس گفته صاحب‌نظران ژانر سرنوشت‌سازی در پیشرفت علوم تلقی می‌شود گفت: انتخاب ضرایب ژانرها براساس رای‌گیری هشت نفر از اعضای اصلی این طرح بوده است. هشت نفری که بخشی از آنها از مولفان و شاعران بنام همچون زهیر توکلی، ابراهیم زاهدی مطلق و... هستند. آن چه مهم است، هدف این برنامه است. هدف از اجرای این طرح تغییر نگرش نسبت به مقوله کتاب و کتاب‌خوانی است. در وضعیت فعلی بیشتر دانش‌آموزان ما به ویژه در مقطع راهنمایی و دبیرستان دچار سرگردانی هستند و بیشتر روابطشان در فضای مجازی شکل می‌گیرد و به همین سبب با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. مضاف بر اینکه گاهی وقتها با مشکلات هویتی دست به گریبانند و یا بعضا ترجیح می‌دهند وقت خود را با جنس مخالف پشت سر بگذارند و برایشان خوانش و لذت خواندن اهمیتی ندارد؛ چون اصولا آن را درک نکرده‌اند و تجربه‌ای در این زمینه ندارند. هدف ما از اجرای این طرح این است که در درجه اول لذت خوانش متون ادبی را به آنها منتقل کنیم. البته این کار نفس‌گیر است ولی شدنی. در درجه بعد، معرفی نویسندگان و جایگاه نویسندگی در ایران و جهان، رمانهای تاثیرگذار در ایران و جهان و تاثیراتی که نویسندگان توانسته‌اند به مدد نوشته‌هایشان در جهان عهده‌دار شوند و... در زمره دیگر اهداف ما از اجرای این طرح است.

تب کنکور؛ مانعی برای درک لذت خواندن

رسولی درباره مشکلات اجرایی این پروژه تصریح کرد: البته مقاومت‌هایی هم از سوی جامعه و گاهی از سوی خانواده‌ها صورت گرفته است. بعضی از خانواده‌ها به ویژه در ابتدای این پروژه معتقد بودند قرار گرفتن «ادبیات تخصصی و اندیشه» در سرستون واحدهای اجباری بار اضافی را به بچه‌های آنها تحمیل می‌کند اما رفته رفته نگاه آنها به این موضوع تغییر کرد. درواقع این پروژه تضمین‌کننده سلامت نفس بچه‌هاست. ما پیش از آنکه کتابی را به بچه‌ها معرفی کنیم، از آنها تست شخصیتی می‌گیریم و لیست کتاب‌های معرفی‌شده به آنان، براساس شناختی است که ما پیشتر از شخصیت آنها به دست آورده و می‌آوریم. بدین ترتیب با مطالعه‌ سیر مطالعاتی هر دانش‌آموز می‌توان به شناخت بیشتر هر فرد و مشکلات احتمالی او رسید. مثلا ما در اینجا دانش‌آموزی داشتیم که مشکلات شخصیتی عدیده‌ای داشت. این موضوع را با پیگیری سیر مطالعاتی او متوجه شدیم و به مدد روانشناس حاضر در مدرسه توانستیم پیش از آنکه این «موضوع» به «مساله» تبدل شود راهکارهای مناسبی را با حضور خانواده و جمع دوستان او برایش درنظر بگیریم یا ... البته از این دست موارد زیاد است. بپذیریم که بچه‌های ما با حجم وسیعی از خواندنی‌ها مواجه هستند و همین موضوع اجرای این طرح را که در حال حاضر در مورد دانش‌آموزان پایه دهم اجرا می‌شود، با مشکلات دیگری مواجه کرده است بویژه که تب کنکور امکان خوانش آزاد و لذت‌ مطالعه را به چالش کشیده است.

این مدرس مدرسه تاکید کرد: اجرای این طرح به تنهایی میسر نیست و همکاری پیوسته مدیر و کادر اجرایی را می‌طلبد. وقتی با مطالعه سیر مطالعاتی دانش‌آموزی متوجه می‌شویم که او دارای مشکل است و یا وقتی که نیازمند برگزاری جلسات نقد و بررسی با حضور خالقان ادبی یا مترجمان آثار بنام هستیم، بی‌تردید تمامی اینها کارهایی هستند که به صورت انفرادی دنبال نشده و نمی‌شوند. لازم است از آقایان توحیدی، فاضل، زندی‌نژاد و بهبودی تشکر کنم. به هر حال ما براساس آنچه در توانمان بود در هفته‌ یک زنگ را به واحد «ادبیات تخصصی و اندیشه» اختصاص داده‌ا‌یم تا کم کم نوع نگرش بچه‌ها را فراتر از آنچه در حال حاضر بویژه در فضاهای مجازی تبلیغ می‌شود، پیش ببریم. امیدواریم مدیران سایر مراکز آموزشی نیز با استقبال از این طرح کمک شایانی به پیش‌برد و ارتقای فرهنگ عمومی مطالعه کنند.

گفت‌وگو: مهناز باقری - خبرنگار ایسنا

انتهای پیام