دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر با بحران خشکی مواجه است و مردم و نهادهای مختلف بر حسب وظیفه و به دلیل شرایط بحرانی دریاچه، برای احیاء آن در تلاشند.
این دریاچه که زمانی یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان به شمار می‌رفت، در حال تبدیل شدن به یک نمک‌زار است. ساکنان حوضه دریاچه و دوستداران محیط زیست در سراسر کشور، با توجه به احساس خطری که نسبت به فاجعه خشک شدن دریاچه دارند در تلاشند که همگام و همراه با نهادها و سازمان‌های مسئول احیاء دریاچه، برای حل این مشکل گام بردارند. برای پاسخ دادن به برخی از سوالات پیرامون مشکل دریاچه، گفت و گویی با "حجت احمدی" استا یار و عضو هیئت علمی سازه‌های آبی دانشگاه ارومیه انجام شده است که متن مصاحبه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه آذربایجان‌غربی به شرح ذیل می‌آید.
در سایت‌ها و منابع مختلف اخباری منتشر شده است مبنی بر نشست بستر دریاچه ارومیه، تا چه حد این موضوع صحت دارد؟
اعتقادی به نشست کلی در بستر دریاچه ارومیه ندارم ولی در بخش‌هایی از دریاچه به‌دلیل وجود سدهای مخزنی در بالادست، برداشت بی‌رویه و تغذیه نشدن سفره‌های آب زیرزمینی، نشست موضعی وجود دارد.
لازم به ذکر است که با توجه به پژوهش‌های صورت گرفته، ارتباط هیدرولیکی موثر که سبب تداخل بین آب دریاچه و سفره‌های زیرزمینی در سطح حوزه باشد وجود ندارد که کاهش سطح آب زیرزمینی موجب نشست در دریاچه گردد.
نکته قابل توجه در مورد دریاچه ارومیه، توجه به نقش اهمیت آب شور در دوام و پایداری است به این معنی که آب شور برای آب شیرین به مانند سد زیرزمینی هیدرولیکی عمل خواهد کرد، بنابراین ورود آب به دریاچه، مانع از ایجاد بحران در منابع آب زیرزمینی شده و به بالا آمدن سطح آب زیرزمینی کمک خواهد کرد.
آیا برداشت بی‌رویه از سطح آب زیرزمینی توسط چاه‌ها موجب نشست دریاچه و کاهش آب زیرزمینی حوزه شده است؟
بخش عمده‌ای از افت آب زیرزمینی در حوضه دریاچه و خصوصا در اطراف دریاچه ارومیه به دلیل پایین رفتن تراز آب دریاچه است. راندمان آب در حوزه دریاچه ارومیه حدودا 60 درصد بوده و اضافه آب مصرفی در کشاورزی دوباره به آب زیرزمینی می‌رسد.
به نظر شما مهم‌ترین دلایل خشکی دریاچه ارومیه چیست؟
به اعتقاد من کاهش تراز آب دریاچه به دلیل خشک شدن رودخانه‌هاست. کاهش نزولات آسمانی، وجود سدهای مخزنی متعدد، برداشت آب توسط سدهای انحرافی و چاه‌ها موجب کم آبی و حتی خشکی کامل رودخانه‌ها شده، لذا معتقدم احیاء دریاچه ارومیه وابسته به احیاء رودخانه‌های حوزه دریاچه است.
خشکی دریاچه ارومیه را باید در سال‌های دور و در زمانی جستجو کرد که روند کاهش شروع شد یعنی باید بررسی کنیم در آن سال‌ها چه تحولی در منابع آبی حوضه صورت گرفت به این معنی که باید دید در گذشته چه کرده‌ایم؟ طی مطالعات انجام شده، سوءمدیریت مصرف، مدیریت کلان و توسعه کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه در سال‌های گذشته از دلایل عمده خشکی دریاچه است.
در حال حاضر کشت چغندر قند در حوزه دریاچه بسیار بالاست و به دلایلی از جمله خرید تضمینی، کشاورزان علاقه‌مند به کشت آن هستند. لذا می‌توان با کاشت محصولاتی که نیاز آبی کمتری دارند علاوه بر تولید غذای سالم برای جامعه، سبب کاهش مصرف آب نیز شد. به عنوان مثال کشت دانه‌های روغنی و بهبود صنعت در این حوزه می‌تواند موثر باشد.
تا چه حد به احیاؤ دریاچه ارومیه می‌توان امیدوار بود؟
از نظر من دریاچه کاملا احیا شدنی است، با توجه به مطالعات صورت گرفته در مورد دریاچه‌های پایدار، دریاچه‌هایی که مساحتشان یک دهم حوزه و یا کمتر باشد، حوزه خود توانایی احیاء دریاچه را دارد و خوشبختانه دریاچه ارومیه این شرایط را دارد.
تاکید می‌کنم احیاء رودخانه‌ها کلید احیاء دریاچه ارومیه است. همچنین به نظر من در حال حاضر طرح‌های کوتاه مدت مانند نکاشت هم می‌تواند مفید باشد که متاسفانه سال گذشته بدلیل بارندگی‌های پاییز اجرا نشد. توسعه کشاورزی باید کنترل شده باشد نه اینکه با عوض کردن واژه‌ها به شکل دیگری توسعه داده شود.
شایعاتی مطرح شده است مبنی بر اینکه در دریاچه چشمه‌هایی وجود داشته که به‌دلیل عوامل مختلف از جمله ساخت میان گذر پر شده و موجب خشکی دریاچه شده است، نظر شما چیست؟
به نظر من این شایعه درست نیست چون اگر چشمه‌ای وجود داشته باشد و به هر دلیلی اگر دهانه آن مسدود شده، می‌تواند از مکان دیگری بجوشد چراکه آب به طور طبیعی راه خروج خود را پیدا می‌کند.
در مورد تاثیر میانگذر دریاچه ارومیه توضیح دهید؟
چرخش طبیعی جریان موجب تعدیل دمای آب می‌شود که میانگذر مانع از این چرخش طبیعی شده است. تغییرات دما و همچنین تغذیه شدن دریاچه از جنوب، سبب افزایش غلظت در بخش شمالی دریاچه شد که این دلایل موجب افزایش تبخیر آب دریاچه از حد معمول شد.
آیا ایجاد تغییر در بخش کشاورزی و تغییر شیوه‌های آبیاری و نوع کشت در بلند مدت می‌تواند سبب احیاء دریاچه ارومیه شود؟
تا زمانی که رودخانه‌ها احیا نشوند، تعطیلی کامل کشاورزی هم موثر نخواهد بود. دریاچه‌ها توسط رودخانه ایجاد می‌شوند و آب زیرزمینی تنها می‌تواند در احیاء تالاب‌ها موثر باشد. باید بگویم در حال حاضر 52 سد بزرگ در حوزه وجود دارد که ظرفیتشان بین چندین میلیون متر مکعب تا یک میلیارد متر مکعب است، با توجه به نمودارهای تراز سطح آب دریاچه و مقایسه آن با احداث و آبگیری سدها، نرخ پایین افتادن سطح آب در دریاچه با افزایش حجم آب پشت سدها رابطه معنی داری دارد.
راهکار مد نظر شما برای احیاء دریاچه با توجه به شرایط موجود چیست؟
در حال حاضر تبخیر در مخازن سدها بسیار زیاد است بنابراین باید ظرفیت حجم مخازن سدها را کاهش داده و با توجه به حق آبه دریاچه ارومیه، ظرفیت‌های آبی جدید برای مصرف آب برنامه‌ریزی کنیم. معتقدم با 30 درصد حجم فعلی مخازن سدها هم می‌توان آب مصرفی را تامین کرد ولی این کار مشروط به مدیریت صحیح مصرف خواهد بود.
آیا خشک شدن و احیاء دریاچه در سال‌های بسیار دور صحت دارد اگر درست است امکان دارد دریاچه مانند گذشته احیا شود؟
بله، دریاچه در اواخر دهه سی به‌دلیل نوسانات اقلیمی دچار کم آبی و خشکی شده بود، البته نه به این مقدار! ولی باید به این نکته توجه داشت که در آن زمان این تعداد سد و این حجم کشاورزی که در حال حاضر در سطح حوزه داریم، وجود نداشت و حوضه خود دریاچه دریاچه را احیا کرد، اما در سال‌های اخیر سطح آب دریاچه به همان میزان کاهش یافت ولی روند آن با وجود ترسالی‌های گذشته متوقف نشد.
نظرتان را در مورد طرح‌های انتقال آب از دریای خزر و دریاچه وان ترکیه بفرمایید؟
با توجه به اختلاف تراز یک هزار و 300 متری موجود بین دریاچه ارومیه و دریای خزر این امکان از نظر فنی و اقتصادی قابل توجیه نیست چون اگر بخواهیم برای انتقال یک میلیارد متر مکعب آب، ایستگاه پمپاژ احداث کنیم باید نیروگاهی با هفت برابر ظرفیت نیروگاه اتمی بوشهر داشته باشیم. در مورد دریاچه وان باید بگویم در مرحله مطالعات زیست محیطی است تا بررسی شود که از لحاظ محیط زیستی مشکل جدیدی پیش نیاید. برای کوتاه مدت با این طرح موافقم چون علاوه بر اقتصادی بودن با توجه به اختلاف 300 متری تراز دو دریاچه، امکان تولید انرژی برق آبی در مسیر انتقال هم وجود دارد. حجم آب انتقالی در حدود یک میلیارد و 500 میلیون متر مکعب در سال می‌تواند تراز سطح آب دریاچه را در حد قابل قبولی بالا ببرد.
در پایان اگر نکته‌ای هست مطرح کنید؟
در حال حاضر ریزگردها مهم‌ترین تهدید ساکنان اطراف و کشاورزی منطقه هستند که موثرترین راه حل در این خصوص احیاء دریاچه است. لذا باید تمام اقشار مردم در کنار مسئولان در جهت رسیدن به این هدف تمام کوشش خود را بکارگیرند. در ضمن روند خشک شدن دریاچه یک فرایند طولانی بوده و لذا مسئله احیاء آن هم زمان بر خواهد بود که در این خصوص باید با پشتکار و حوصله طرح‌های احیاء دریاچه اجرا شود.
گفت‌وگو از فاطمه بهروزی خبرنگار ایسنا منطقه آذربایجان غربی
انتهای پیام