اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی با انتشار اطلاعیه‌ای، بار دیگر بر لزوم شناسنامه‌دار کردن و ساماندهی پایگاه‌های خبری دارای مجوز، تاکید کرده است.
به گزارش خبرنگار بخش رسانه ایسنا، معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دلایلی چون ایجاد شفافیت، ارتقاء مسئولیت‌پذیری و تمایز میان رسانه‌های دارای شناسنامه با شبنامههای الکترونیک را دلیل این الزام عنوان و بر لزوم اجرای ماده 18 قانون مطبوعات تاکید می‌کند.
دولت که پیش از اجرایی کردن این طرح، بحث برخورد با پایگاه‌های خبری بدون‌مجوز را مطرح کرده بود، در ادامه بر لزوم شناسنامه‌دار شدن سایت‌های دارای مجوز تاکید و حتی در پرداخت یارانه به سایت‌ها، اولویت را بر درج نام صاحب امتیاز، مدیرمسئول و آدرس دقیق پستی در محل معینی از رسانه عنوان کرد.
شناسنامه‌دار کردن و ساماندهی پایگاه‌های خبری دارای مجوز، از سوی اغلب کارشناسان راهی در جهت افزایش انضباط رسانه تعبیر می‌شود و اغلب کارشناسان و اهالی رسانه معتقدند که در صورت تحقق کامل این امر، از انتشار مطالب غیرقانونی جلوگیری خواهد شد، اما در این بین برخی دیگر هم هستند که از این قانون به عنوان بهانه‌ای برای افزایش فضای نظارتی دولت بر رسانه‌ها یاد می‌کنند.
*** دولت مجاز است سایت‌های بدون مجوز را فیلتر کند؟
تاکید معاونت مطبوعاتی بر ساماندهی پایگاه‌های خبری، از سال گذشته با بحث فیلترینگ سایت‌های بدون مجوز به طور جدی مطرح شد. پس از این الزام، برخی این پرسش را مطرح کردند که آیا هیات نظارت بر مطبوعات اصولا این حق را دارد که سایت‌های فاقد مجوز را فیلتر کند؟
محمد صالح نیکبخت، از وکلای دادگستری به این پرسش پاسخ داده و گفته است: هیات نظارت بر مطبوعات می‌تواند سایت‌های فاقد مجوز را فیلتر کند.
نیکبخت در گفتوگو با خبرنگار حقوقی ایسنا، با اشاره به مباحث مطرح شده پیرامون فیلتر شدن سایت‌های فاقد مجوز توسط هیات نظارت بر مطبوعات، گفت: با توجه به تبصره 3 ماده یک قانون مطبوعات الحاقیه سال 79 و همچنین ماده 7 این قانون که موارد ممنوعه را اعلام می‌کند، هیات نظارت بر مطبوعات می‌تواند سایت‌های فاقد مجوز را فیلتر کند.
وی اظهار کرد: آنچه که خواست همه اهالی حوزه حقوق و قانون است این است که به طور شخصی اقدام به تفسیر قانون نکنیم و چنانچه ابهامی در متن قانون، عموم و خصوص آن یا مجمل و مبین بودن قانون داریم صرفا بر اساس مجاری پیش‌بینی شده در قانون اساسی عمل کنیم.
این وکیل دادگستری اظهار کرد: ظاهر تبصره و ماده استنادی حکایت از اختیار هیات نظارت بر مطبوعات در رابطه با فیلتر کردن سایت‌های فاقد مجوز دارد.
*** برخورد رسانه‌ای‌ها با این قانون چگونه بوده است؟
خبرنگار ایسنا در گفتوگو با تنی چند از اساتید ارتباطات و اهالی رسانه موضوع «ضرورت ساماندهی سایت‌های خبری» را به بحث گذاشته است.
مدیرمسئول سایت «عصر ایران» در پاسخ به اینکه شرط داشتن شناسنامه و رزومه‌ای کامل برای پایگاه‌های اطلاع‌رسانی چقدر به نظام‌مندتر شدن عملکرد این پایگاه‌ها در قبال گرفتن یارانه کمک می‌کند؟ می‌گوید: اجرای چنین شرطی مربوط به یکی از قوانین مطبوعات می‌شود که می‌گوید هر رسانه‌ای موظف است همه مشخصات خودش را در قالب یک شناسنامه کامل به طور شفاف به مخاطبانش ارائه بدهد. به نظرم اگر حتی قانونی هم از سوی مطبوعات وجود نداشت، رسانه‌ها باید خودشان برای خودشان شناسنامه تعریف کنند که به اعتقاد من همین اتفاق به شفاف‌سازی و نظام‌مندتر شدن رسانه‌های کشور هم کمک می‌کند.
وی سپس تصریح می‌کند: متأسفانه یکسری پایگاه‌های اطلاع‌رسانی هستند که فقط برای خودشان یک نامی انتخاب کردند و اصلا معلوم نیست متعلق به چه کسانی هستند و بعضا مجوز هم ندارند ولی در مقابل سایت‌هایی هستند که از سوی وزارت ارشاد مجوز گرفته‌اند و برای خودشان هویت دارند که این اتفاق (پرداخت یارانه به پایگاه‌های خبری شناسنامه‌دار) می‌تواند اتفاق مبارکی برایشان باشد. به اعتقاد من رسانه بدون شناسنامه چیزی جز شب‌نامه نیست.
این مدیرمسئول بار دیگر تأکید می‌کند: رعایت شرطی که معاونت مطبوعاتی برای پایگاه‌های اطلاع‌رسانی مبنی بر داشتن یک شناسنامه‌ی کامل و رزومه درست تعیین کرده است، کمک زیادی به شفاف‌سازی آنها نیز می‌کند که حتما باید به آن توجه شود.
محمد صادق عرب، مدیرمسئول سایت «تابناک» هم در پاسخ به اینکه شرط پرداخت یارانه به پایگاه‌های اطلاع‌رسانی دارای مجوز، چقدر بر نظام‌مندتر شدن عملکرد این پایگاه‌ها و همچنین شفاف‌سازی رسانه‌ها کمک می‌کند؟ می‌گوید: این اتفاق که به همت معاونت مطبوعاتی انجام گرفته، قدم ابتدایی در این مسیر است که ساز و کارهای مختلفی دارد و باید حتما به سمتی برود تا فضای رسانه‌ها به شکل شفاف‌تر و مشخص‌تر نشان داده شود. امیدوارم این اقدام نتیجه خوبی داشته باشد. رسانه‌ها به عنوان ناظر بر عملکرد دستگاه‌های حکومتی حتما باید با شناسنامه کار کنند و به شکل حرفه‌ای و کامل اطلاعات خودشان را به طور شفاف در اختیار مخاطبان قرار بدهند.
وی سپس درباره ارزیابی‌اش از پرداخت یارانه به پایگاه‌های اطلاع‌رسانی غیردولتی یادآور شد: بدیهی است همکاران دولتی ما برای خودشان ردیف بودجه‌ای دارند و درآمدشان مشخص است؛ بنابراین نباید به آنها یارانه تعلق بگیرد بلکه این یارانه باید به بخش‌های خصوصی داده شود؛ این در حالی است که رسانه‌های غیردولتی اساسا با بهره‌بری بسیار بالایی کار می‌کنند، بنابراین دادن یارانه به آنها کمک محدودی است که امیدوارم ادامه‌دار باشد و به صورت منصفانه و بدون در نظر گرفتن گرایش‌های سیاسی میان اصحاب رسانه تقسیم شود.
مدیرمسئول سایت «تابناک» در پایان این گفتوگو در همین زمینه تصریح کرد: عدالت لزوما با مساوات یکی نیست. پیرو این اقدامی که از سوی معاونت مطبوعاتی انجام خواهد گرفت، انتظارمان این است که رسانه‌هایی که اثرگذارتر و پربیننده‌تر هستند از یارانه بیشتری برخوردار باشند.
همچنین، سیف‌الله یزدانی، مدیرمسئول روزنامه عصر اقتصاد اقدام معاونت مطبوعاتی درخصوص ساماندهی سایت‌های خبری را منطقی و قابل دفاع می‌داند و می‌گوید: در وبلاگ شخصی، فرد هرگونه مطلبی را می‌تواند بنویسد و آزاد است اما آیا هر کسی می‌تواند بگوید من مهندسم، پزشکم، معلمم؟ رسانه‌ای بودن، خبرنگار بودن، روزنامه‌نگار بودن، شأن و جایگاه دارد. حال ما اگر دوست نداریم آقای انتظامی کنترل کند، این نظر شخصی‌مان است.
مدیر مسئول روزنامه عصر اقتصاد با منطقی دانستن فیلترینگ سایت‌های بدون مجوز هم می‌گوید: نمی‌دانم چطور این اقدام را عملی می‌کنند اما اصل موضوع را نمی‌توانم نفی کنم. اگر سایتی کار رسانه‌ای می‌کند باید مجوز داشته باشد. در حال حاضر خیاط‌ها، موبایل‌فروشی‌ها و ... اتحادیه دارند و پروانه کسب را هم همان اتحادیه صادر می‌کند. در سایت‌های بدون مجوز ممکن است غیبت شود، اشاعه‌ی فحشا شود و ممکن است خیلی از اتفاقات دیگر بیفتد.
بیژن نفیسی هم در این ارتباط می‌گوید، اگر تشکل‌های صنفی در عرصه‌ی مطبوعات و رسانه‌ها فعال باشند، لازم نیست دولت خود را درگیر ساماندهی سایت‌های خبری و مسائل این‌چنینی کند و به سانسور هم متهم نمی‌شود.
این روزنامه‌نگار پیشکسوت می‌گوید: اطلاع‌رسانی کاری حساس است که هر چقدر قانونمند باشد، بهتر است و از بروز اطلاعات ناقص و غلط جلوگیری می‌کند.
او می‌افزاید: اگر دولت بخواهد متولی همه چیز باشد، به مشکل برمی‌خورَد. بهترین راه برای نظام‌مند شدن رسانه‌ها این است که تشکل‌هایی فعال باشند و رسانه‌ها در آنها عضو شوند. با نظارت و دستورالعمل این تشکل‌ها، ساماندهی رسانه‌ها خیلی بهتر اتفاق می‌افتد. اما اگر دولتی رفتار شود، مسائل پیچیده و گرفتاری‌ها بیشتر می‌شود. این درست است که کسی که می‌خواهد کار اطلاع‌رسانی کند، باید وضعیت خودش مشخص باشد، اما باید دید چه راهی درست است. این کارها هر قدر بر عهده خود مردم گذاشته شود، خیلی راحت‌تر و درست‌تر انجام می‌شود. اگر تشکل‌های صنفی بر این مسائل نظارت کنند و در شاخه‌ای به رسانه‌های اینترنتی بپردازند، بسیار مناسب‌تر است. از قدیم‌الایام که ما سندیکای خبرنگاران و نویسندگان را داشتیم، هر کسی در هر جایی هر کاری نمی‌کرد.
این روزنامه‌نگار پیشکسوت در ادامه درباره دلایلی که معاونت مطبوعاتی با استناد به آنها برای بستن سایت‌های بدون مجوز اقدام می‌کند مانند محدود کردن شبنامههای الکترونیک و جلوگیری از رفتار غیرحرفه‌ای، می‌گوید: اگر بعضی رسانه‌ها غیرحرفه‌ای هستند، باید به آنها آموزش داده شود. درباره شبنامههای الکترونیک بحث جداست. نباید با چوبی که این شب‌نامه‌ها را می‌رانیم، سایر سایت‌ها را هم برانیم.
مدیرمسئول روزنامه «بهار» تاکید وزارت ارشاد بر ضرورت ساماندهی سایت‌های خبری را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: بالاخره در یک جا باید مقابل رسانه‌ها و سایت‌هایی که بدون مجوز کار می‌کنند، گرفته شود و این اقدام از جمله دستورات دولت است. بعضا دیده می‌شود سایت‌ها و خبرگزاری‌ها گاهی به واسطه‌ی پول و بودجه‌ای که دارند، سایت‌های بدون مجوز را تأسیس می‌کنند و هرگونه فعالیتی انجام می‌دهند و به هیچ عنوان هم نسبت به مشکلات و شکایات وارد شده پاسخگو نیستند.
وی تاکید می‌کند: قاعدتا کنترل بر مجوز سایت‌ها و رسانه‌های خبری، می‌تواند اتفاق خوبی باشد.
* * *
اما برای آن عده که معتقدند با فیلتر کردن سایت‌های بدون شناسنامه دولت خود را درگیر اتهامی به نام سانسور می‌کند، علی گرانمایه‌پور - از اساتید دانشگاه - پاسخ دارد.
او با تأکید بر لزوم ساماندهی وضعیت سایت‌های خبری از جانب دولت، می‌گوید: برخورد با سایت‌های بدون مجوز به معنای سانسور نیست، چون این سایت‌ها برای ثبت خود فرصت داشته‌اند و در این فرصت اقدامات لازم را انجام نداده‌اند.
این مدرس ارتباطات می‌افزاید: به نظر من این سایت‌ها به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند؛ اول سایت‌هایی که با هدف قبلی و در امتداد جریان‌های سیاسی با ماهیت شب‌نامه فعالیت می‌کنند و اطلاعات محرمانه، شخصی و تشکیلاتی را برملا می‌کنند، دوم سایت‌هایی که متعلق به تشکل‌های کوچک سیاسی و جناحی هستند و سوم اکثر سایت‌های عمومی خبری که به آنها سایت‌های زرد می‌گوییم و در آنها مطالبی از فال گرفته تا هنر آشپزی و سایر موارد منتشر می‌شود.
گرانمایه‌پور در ادامه اظهار می‌کند: نکته مهم درباره همه این سایت‌ها این است که چون سایت‌ها در حال حاضر تابعی از قانون مطبوعات محسوب می‌شوند و ما هنوز قانون مدون و مشخصی برای ساماندهی آنها نداریم، باید وزارت ارشاد به ساماندهی آنها بپردازد. در این شرایط بعضی از کار وزارت ارشاد برداشت سیاسی و جناحی دارند، اما به نظر من وزارت ارشاد دارد کار درستی انجام می‌دهد. البته بعضی اشخاص گفته‌اند وزارت ارشاد صلاحیت رسیدگی به این مسئله را ندارد، اما به هر حال باید یک نهاد، متولی این امر شود و چه نهادی مناسب‌تر از وزارت ارشاد؟ چون اگر وزارت اطلاعات در این زمینه اقدام کند، گفته خواهد شد که دولت برخورد امنیتی کرده است. اگر هم نیروی انتظامی در این زمینه وارد شود، بحث دیگری پیش می‌آید؛ بنابراین وزارت ارشاد گزینه بهتری است. اما توصیه من این است که این وزارتخانه بهتر است سعی کند نظر نهادهای موازی را هم در زمینه ساماندهی رسانه‌ها جلب کند، چون در حال حاضر بعضی نهادها خود را متولی فضای مجازی و مسئول ساماندهی این فضا می‌دانند.
مدیر مسئول روزنامه «فرهیختگان» هم موفقیت طرح شناسنامه‌دار کردن سایت‌های خبری و ساماندهی سایت‌های بدون مجوز را مستلزم کمک نهادهایی چون قوه قضاییه و دولت می‌داند.
وی تصریح می‌کند که در سایت‌های خبری بدون مجوز هیچ اخلاق رسانه‌ای حاکم نیست.
احسان مازندرانی خاطرنشان می‌کند: بزرگترین ایراد بسیاری از سایت‌های خبری این است که اصلا امکان دسترسی تلفنی و ایمیلی به آنها وجود ندارد و فقط یک بخش «ارتباط با ما» وجود دارد که اصلا نه می‌شود جوابیه‌ای برایش فکس کرد و نه کسی آن را می‌بیند، متاسفانه بخش «ارتباط با ما» فقط حالت نمایشی دارد. به نظرم ساماندهی سایت‌های خبری یکی از کارهای خوبی است که معاونت مطبوعاتی خیلی خوب شروع کرده است ولی نهادهایی مثل قوه قضاییه که به عنوان مثال می‌توانند سایت‌ها را فیلتر کنند و یا از فیلتر دربیاورند از این طرح معاونت مطبوعاتی پشتیبانی کنند تا این سیستم یک وجه الزام‌آوری هم داشته باشد.
او در ادامه صحبت‌هایش با یادآوری اینکه اخلاق رسانه‌ای باید در بخش اطلاع‌رسانی رعایت شود، اظهار می‌کند: برخی سایت‌ها و پایگاه‌های خبری متاسفانه برچسب خبرگزاری روی خود چسبانده‌اند در حالی که این طور نیست و بعضا می‌بینیم اصلا اخلاق رسانه‌ای را رعایت نمی‌کنند. به نظرم اگر در این زمینه یک کار گروهی برای ساماندهی سایت‌های اینترنتی خبری متشکل از نمایندگان قوه قضاییه، وزارت ارشاد، دولت و نهادهای بالا دستی که درگیر مسائل فرهنگی هستند، تشکیل شود که بتوانند سایت‌های اینترنتی را به معنای واقعی ساماندهی کنند و هشدار بدهند که اتهاماتشان چه جرایمی دارد، قطعا نتیجه مطلوب‌تری می‌گیریم.
این مدیر مسئول همچنین تصریح می‌کند: گاهی با یک مطلب منتشر شده در همین سایت‌های خبری بدون مجوز ممکن است هویت و آبروی یک شخص یا یک نهاد زیر سوال برود که به راحتی نتوان از آن گذشت؛ به عنوان مثال شما حجم اخباری که روزانه علیه آقای هاشمی رفسنجانی و خانواده‌اش در همین سایت‌های خبری بدون مجوز منتشر می‌شود را ببینید. ایشان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام هستند و شخصی هستند که همیشه در جلسات عمومی سمت راست مقام معظم رهبری می‌نشینند اما متاسفانه یکسری اخبار حاشیه‌ای علیه ایشان و برخی اشخاص در همین سایت‌های بی‌هویت و بی‌شناسنامه منتشر می‌شود؛ اینجاست که اخلاق رسانه‌ای وجود ندارد.
مدیر مسوول روزنامه «فرهیختگان» در پایان و در تکمیل مطلب بالا می‌گوید: دیگر اخلاق رسانه‌ای در سایت‌های بدون مجوزی که به شکل قارچ گونه بالا آمدند، وجود ندارد و متاسفانه نهادهای نظارتی هم آنقدری که روی مطبوعات حساسیت دارند، روی این سایت‌ها حساسیت ندارند.
انتهای پیام