پس از آنکه خبر خشک‌شدن یک‌شبه چشمه‌های 1700 ساله تاق‌بستان همه را شُکه کرد، عصر روز چهارشنبه گذشته این چشمه‌ها به یکباره فوران کردند و بعد از ساعتی مجددا فروکش کرده و خشک شدند تا تعجب و شگفتی همگان از داستان این روزهای تاق‌بستان دوچندان شود.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه کرمانشاه، تاق‌بستان و چشمه‌هایش 1700 سال است که برای دیار کرمانشاه نماد عینی و واقعی سنگ و آب بودن است، به گونه‌ای که لقب سرزمین سنگ و آب دادن به این استان نشات گرفته از همین تاق‌بستان و چشمه‌هایش است.
چشمه‌هایی که تاریخ 1700 ساله اش نشان داده که از جوش و خروش نمی‌ایستد، اما نمی‌دانیم چه شد که به یکباره خشکید و از خروش ایستاد.
خبر خشک شدن یک‌شبه چشمه‌های کهنسال تاق بستان آنقدر شُک برانگیز بود که توجه تمامی رسانه‌های استانی، ملی و حتی فراملی را به خود جلب کرد.
در این بین مسئولین میراث‌فرهنگی معتقدند که هرگز نمی‌توان این شرایط را به حساب خشکسالی گذاشت و به احتمال زیاد اخیرا در اطراف تاق‌بستان چاه‌هایی حفر شده که باعث خشک شدن این چشمه‌ها شدهاست و در طرف دیگر مسئولین آب منطقه‌ای استان معتقدند که خشک شدن این چشمه‌ها ناگهانی نبوده و علت اصلی‌اش همان خشکسالی است.
علیرضا مرادی‌بیستونی، مدیر پایگاه میراث‌فرهنگی تاق‌بستان در همان روز خشک شدن چشمه‌های تاق بستان در گفت‌وگویی با خبرنگار ایسنای کرمانشاه گفت: چنین موردی تاکنون برای آب این دریاچه هرگز رخ نداده بود و این مورد را هرگز نمی‌توانیم به حساب خشکسالی بگذاریم، چراکه اگر به خاطر خشکسالی بود باید در طول یک مدت زمان حداقل دو هفته تا یک ماهه آب آن می‌خشکید، نه اینکه یک شبه تمام آب آن بخشکد.
او افزود: تحقیقات کارشناسان ما برای پی بردن به علت اصلی خشکیدن یک‌شبه دریاچه تاق بستان همچنان ادامه دارد، اما به احتمال قریب به یقین حفر چاه‌های عمیق در اطراف آن علت اصلی خشکیدن این دریاچه باشد.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان کرمانشاه اظهارکرد: دریاچه تاق بستان علاوه بر اینکه یک دریاچه طبیعی است، به علت همجواری با آثار ارزشمند و تاریخی تاق بستان دارای ارزش دوچندانی است.
خشک شدن چشمه "تاق‌بستان" ناگهانی نبود
اما در همان روز کیاست امیریان، مدیرعامل آب‌منطقه‌ای کرمانشاه در گفت‌وگویی عنوان کرد: خشک شدن چشمه و دریاچه تاق‌بستان ناگهانی نبود و از ابتدای سال روند تدریجی کاهش دبی این چشمه را شاهد بودیم.
او افزود: دبی این چشمه در اسفند سال گذشته 474 لیتر در ثانیه بود، در فروردین ماه با یک جهش مناسب ناشی از بارندگی‌ها به 1477 لیتر در ثانیه رسید، در اردیبهشت 985 لیتر در ثانیه بود و در 12 خرداد نیز به 323 لیتر در ثانیه رسید.
به گفته این مسئول از ابتدای امسال هر ماه 400 تا 500 لیتر در ثانیه از دبی چشمه تاق بستان کم شدهاست که نشان می‌دهد خشک شدن آن ناگهانی نیست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه تنها منبع تغذیه این چشمه را ذخیره ماندگار برف و باران دانست و تاکید کرد: وقتی ما بیش از 30 درصد کاهش بارندگی داشتیم و در دی ماه متوسط بارندگی از 50 میلیمتر به 13 میلیمتر رسید که بی‌سابقه بود، حتما باید انتظار از دست رفتن منابع آبی را داشته باشیم.
امیریان با رد تاثیر حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز بر خشک شدن چشمه تاق بستان، عنوان کرد: تنها دلیل خشک‌شدن این چشمه عدم بارش برف در چند سال اخیر و خشکسالی‌های پیاپی بود و اگر چاهی هم حفر شده با رعایت فاصله و حریم مناسب بوده است.
البته این مقام مسئول همچنین یادآور شد که راه‌هایی برای احیا این چشمه در دست بررسی است که یا به تامین آب آن کمک کنیم و یا تخلیه آب چشمه را کاهش دهیم.
خشکی، پرونده ثبت‌جهانی تاق‌بستان را می‌بندد
اما علی فعله‌گری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه که از این موضوع به شدت نگران است با تاکید بر اینکه خشک‌شدن چشمه تاق‌بستان ضربه مهلکی به بدنه گردشگری استان است، اظهار کرد: این موضوع پرونده ثبت‌جهانی تاق‌بستان را می‌بندد.
او با اشاره به اظهارنظر مسئولین آب منطقه‌ای که خشک شدن چشمه‌های تاق بستان را طبیعی و به علت خشکسالی دانسته‌اند، ادامه داد: ما نباید خودمان را گول بزنیم. همه ما بچه‌های کوهستان هستیم و به خوبی می‌دانیم که سیر خشک شدن یک چشمه چگونه است. چگونه ممکن است که یک چشمه 1700 ساله به یکباره و در مدت یک شب فروکش کند و خشک شود؟
مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه گفت: نگران این هستیم که تاق بستان هم به سرنوشت سراب نیلوفر دچار شود. سراب نیلوفری که با گذشت چند سال از خشک شدن فصلی آن (به دلیل حفر بی‌اندازه چاه‌های عمیق در دشت‌های اطرافش) دیگر مسئله خشک بودن آن برای هیچ شخص و یا مسئولی حساسیت ندارد.
فعله‌گری در پاسخ به این سوال که آیا خشک شدن چشمه‌های تاق بستان می‌تواند بر روند ثبت جهانی شدن این مجموعه اثر بگذارد، بیان کرد: اثر این موضوع تا آن حد است که حتی می‌تواند پرونده ثبت جهانی شدن تاق بستان را ببندد.
او با تاکید بر اینکه اگر خشک‌شدن چشمه تاق‌بستان ادامه یابد و فکری به حال آن نشود، ضربه مهلکی به بدنه گردشگری استان وارد خواهد شد، گفت: ما این موضوع را به سازمان مرکزی گزارش کرده‌ایم و آنها نیز از طریق وزارت نیرو و دیگر نهادهای مسئول پیگیر ماجرا هستند.
موضوع خشک شدن یک‌شبه چشمه‌های 1700 ساله تاق بستان آنقدر عجیب و غیرمنتظره بوده که ابراهیم رضایی، استاندار کرمانشاه برای پیگیری و بررسی علت آن دستور ویژه صادر کرد.
رضایی افزود: از همان ابتدا که موضوع خشک شدن چشمه مطرح شد این مسئله را مورد پیگیری قرار دادم و از مدیران ذیربط خواستم که این موضوع را به دقت مورد بررسی قرار دهند و علت آن را با بررسی‌های دقیق اعلام کنند.
او اظهار کرد: در بررسی‌هایی که صورت گرفته علت خشک شدن این چشمه‌ها کمبود بارندگی و شرایط خشکسالی اعلام شده که همگی شاهد آن بودیم. موضوع هم اکنون برای ریشه یابی دقیق در حال بررسی است و از دستگاه‌های اجرایی خواسته‌ام که با جدیت روی این موضوع کار کنند تا شرایط بهتری در مجموعه تاق بستان حاکم شود.
استاندار کرمانشاه همچنین تاکید کرد: راه حل‌هایی ارائه شده، اما با جدیت به دنبال موضوع هستیم تا خللی در روند ثبت جهانی مجموعه تاق بستان ایجاد نشود.
... خلاصه اینکه همه نگران خشک شدن یک شبه چشمه های 1700 ساله تاق بستان بودیم که در رویدادی عجیب‌تر این چشمه‌های به یکبار طغیان کرده و پُر از آب شدند!
چشمه‌های خشک شده تاق بستان به یکباره فوران کردند
مرادی‌بیستونی، مدیر پایگاه میراث‌فرهنگی تاق‌بستان این خبر مسرت بخش و صدالبته عجیب را به ایسنا داد و گفت: چشمه‌های تاق‌بستان اواخر هفته گذشته در اتفاقی نادر به یکباره خشک شدند و با خشک‌شدن این چشمه‌ها آب جاری در دریاچه تاق‌بستان‌نیز خشک شد، اما پس از چند روز خشک بودن، روز چهارشنبه گذشته به یکباره چشمه‌های تاق بستان خروشید.
او افزود: جوشش چشمه‌های تاق‌بستان شبیه پمپ‌آب است، بطوریکه مدتی‌خروشان‌است و مدتی قطع است که تاکنون شبیه آن را ندیده‌ایم.
فعله‌گری نیز در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: ساعت 6 صبح امروز(پنجشنبه 25 تیر) بازدید مجددی از تاق‌بستان داشتم که چشمه‌های آن به حدی پُر آب شده بود که در حال لبریز شدن بودند، اما بعد از گذشت تقریبا نیم ساعت به یکباره تمام آب چشمه مجددا فروکش کرد و بازهم خشک شدند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی استان این شرایط را بسیار عجیب خواند و افزود: با هماهنگی‌هایی که با سازمان میراث فرهنگی کشور به عمل آورده‌ایم مقرر شده به زودی گروه مشاورین آب طرح ساماندهی تاق بستان این موضوع را مورد بررسی کارشناسانه قرار دهند.
فعله‌گری تاکید کرد: موضوع خشک شدن یک شبه چشمه‌های 1700 ساله تاق بستان و پس از آن فوران یکباره آن آنقدر برای میراث فرهنگی کرمانشاه و کشور حائز اهمیت است که اگر لازم باشد کارشناسانی از خارج کشور برای بررسی موضوع بیاوریم.
... اینکه چه بلایی سر چشمه‌های 1700 ساله تاق بستان آمده که به این حال و روز عجیب افتاده‌اند هنوز برای هیچ کس کاملا مشخص نیست!
خشک شدن و پرآب شدن دوباره چشمه به دلیل ساختار منابع آبی است
اما در همین حال مهندس مسعود فتوت، مشاور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه در گفت‌وگو با ایسنا چرایی خشک شدن و پرآب شدن دوباره چشمه تاق‌بستان را به دلیل ساختار منابع آبی منطقه دانست و هرگونه تاثیر چاه‌های اطراف در پرآب و کم شدن این چشمه را رد کرد.
وی، ابتدا چشمه‌های استان را به سه بخش چشمه‌های جنوبی، میانی و شمالی تقسیم کرد و ادامه داد: چشمه‌های جنوبی شامل چشمه‌های سراب قنبر، سراب نیلوفر، قره‌دانه، تیران، میرعزیزی، هانی کوان و ... هستند که نوع سنگ این مناطق سنگ آهکی رسی و ریزدانه است.
این دکترای مهندسی منابع آب در خصوص چشمه‌های شمالی نیز افزود: این چشمه‌ها از کنگاور به سمت سنقر و شامل گزنهله، چشمه فش و سراب کبوتر لانه هستند.
فتوت با بیان اینکه چشمه‌های میانی از بیستون و تاق بستان، خضرزنده، خضر الیاس، سراب جابری، سراب روانسر و تا شمال غرب و داریان و بل است، تصریح کرد: این دسته چشمه دارای سیستم تخلیه و تغذیه بسیار پرنوسان هستند، یعنی ممکن است در یک روز حجم زیادی آب داشته باشند و 20 روز بعد آب چندانی نداشته باشند که نمونه آن در سراب روانسر مشاهده می‌شود.
نوسانات شدید در چشمه چیز عجیبی نیست
به گفته فتوت سنگ‌هایی که این چشمه‌ها در آن واقع شده‌اند به کوه‌های آهکی خرد شده معروفند که تخلیه و تغذیه در آنها پرنوسان است، آب باران به سرعت از بین آنها عبور می‌کند و حتی گاهی آب این چشمه‌ها گل آلود می‌شود.
وی معتقد است: با این اوصاف نوسان شدید در چشمه تاق‌بستان چیز عجیبی نیست و قابل پیش‌بینی بوده است.
مشاور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه با بیان اینکه دبی آب چشمه تاق‌بستان در بهار 1378 لیتر، در اردیبهشت 970 لیتر و در خرداد 437 لیتر بود، عنوان کرد: انتظار کاهش آبدهی شدید چشمه تاق بستان را داشتیم، اما برای حدود 1.5 ماه آینده، نه به این زودی.
فتوت در خصوص اینکه گفته می‌شود آب چشمه ناگهان خشک شده، افزود: بر اساس گفته شاهدان عینی چشمه تا شب آب داشته و صبح آب آن خشک شده است و این یعنی یک بازه زمانی حدود 10 ساعته.
به گفته این دکترای مهندسی منابع آب وقتی که طی 30 روز 400 لیتر از دبی آب چشمه کم می‌شود، اینکه طی 10 ساعت 30 لیتر از دبی آن کم شود چیز عجیبی نیست.
این کارشناس منابع آبی ادامه داد: چون سیستم اتوماتیکی برای اندازه‌گیری آب چشمه نداشتیم، نمی‌دانیم آب ناگهان قطع شده و یا طی بازه زمانی 10 ساعته از شب تا صبح.
فتوت تصریح کرد: اگر آب طی 10 ساعت قطع شده باشد دلیل آن همان نوسانات شدید و فصلی چشمه است، اما اگر ناگهانی قطع شده بود فرضیه دیگری مطرح می‌شود.
وی به بیان فرضیه قطع ناگهانی آب چشمه تاق‌بستان پرداخت و بیان کرد: در دل کوه‌های تاق‌بستان و مسیر چشمه هزارن راه و مجرای آهکی وجود دارد که به هم راه دارند و آب را هدایت می‌کنند. ممکن است گاهی در این محیط آهکی به دلیل نوسانانی که بین راه‌ها رخ می‌دهد یک راه انحرافی ایجاد شود که آب را به سمت خود بکشد و از مسیر اصلی که به سمت چشمه تاق‌بستان تخلیه می‌شد، منحرف کند.
فتوت گفت: در این صورت به دلیل نوسانات ایجاد شده آب به سمت این مخزن کشیده می‌شود و به چشمه تاق‌بستان نمی‌رسد و شاید دلیل اینکه این چشمه دوباره طی یکی دو روز اخیر آب داشته این است که آن مخزن ایجاد شده پر شده باشد.
به گفته این کارشناس دلیل اینکه طی یکی دو روز گذشته چشمه تاق بستان برخی لحظه‌ها آب داشته و بعد خشک شده این است که شاید مخازن جدید ایجاد شده به جایی راه دارند و تخلیه می‌شوند و در زمان تخلیه، دوباره آبی که باید وارد چشمه تاق‌بستان شود را به سمت خود می‌بلعند.
مشاور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه در پاسخ به اینکه چرا در گذشته مشابه چنین اتفاقی رخ نداده، یادآور شد: در گذشته آب زیادتری وجود داشت که باعث می‌شد نوسانات کمتر به چشم بیاید، اما اکنون به دلیل تبخیر زیاد ناشی از گرما، کاهش بارندگی و مهمتر از همه نباریدن برف، این نوسانات خود را به شکل خشک شدن چشمه و یا پرشدن آن در برخی لحظه‌ها نشان می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: برخی از منابع آبی آبرفتی هم هستند که باید مدتی آب در آنها جمع شود و بعد به بیرون سرریز شود که چون چشمه تاق‌بستان در بستر آهکی است و نه آبرفتی، این فرضیه منتفی می‌شود.
فرضیه خشک شدن و پرآب شدن تاق بستان به واسطه چاه‌های اطراف مردود است
فتوت این فرضیه که چاه‌های اطراف باعث خشک شدن چشمه تاق بستان شده و زمانی که برداشت از چاه‌ها متوقف می‌شود آب وارد چشمه تاق بستان می‌شود را رد کرد.
این دکترای مهندسی منابع آب با بیان اینکه از محل کوه تاق‌بستان به سمت جنوب یعنی تا سراب قنبر زیر خاک سنگ‌های سیلیسی قرمز(مشابه پارک شیرین) داریم، تصریح کرد: این سنگ‌ها امکان ارتباط هیدرولیکی بین منابع آبی و جریانات را قطع می‌کند و دیگر امکان ارتباط آب چشمه تاق‌بستان با چاه‌های اطراف وجود ندارد. به علاوه محل تخلیه جریان‌های آبی تاق‌بستان بیشتر به سمت شمال یعنی میانراهان و سنقر است.
بررسی دقیق‌تر نیازمند تجهیزات پیشرفته و کارهای ردیابی است
فتوت با اشاره به اینکه بررسی دقیق‌تر موضوع نیاز به تجهیزات پیشرفته و کارهای ردیابی دارد، اظهار کرد: اگر چه این کارها نیازمند زیرساخت است، اما در حال بررسی موضوع هستیم.
گزارش از هادی نوروزی، خبرنگار ایسنای کرمانشاه
انتهای پیام