خوشی و شیرینی در حوزه‌ میراث فرهنگی معمولا کم‌رنگ‌تر از تلخی‌هاست اما در سال گذشته، اتفاق‌هایی رخ داد که به سروسامان رسیدن بناهای ارزشمند و چه بسا نفیس را در پی داشت.

به گزارش خبرنگار بخش میراث فرهنگی ایسنا، با توجه به فرهنگ‌سازی نه‌چندان قوی در طول سال‌های گذشته در جامعه، اتفاقات خوب در حوزه‌ میراث فرهنگی معمولا در مقابل خبرهای ناگوار به چشم نمی‌آیند. در این گزارش نگاهی داریم به برخی از رخدادهای این حوزه در سالی که گذشت.

اردیبهشت 93

*در تهرانگردی‌های احمد مسجدجامعی، رئیس سابق شورای شهر تهران، که در طول سال گذشته هر دو هفته یک بار در مناطق مختلف تهران، انجام می‌شد، اواخر اردیبهشت‌ماه سال گذشته نوبت به «سرای ماشاءالله» در بازار تهران،‌ پشت دروازه‌ محمدیه رسید؛ جایی که «باقی‌مانده‌ حصار 500 ساله‌ طهماسبی» قرار دارد؛ حصاری که 10 سال پیش در بررسی میدانی محدوده‌ میدان محمدیه در تهران کشف شد اما در این سال‌ها، متولیان میراث فرهنگی به آن توجه نکردند و در مقابل، صاحبان خانه‌ها و مغازه‌های اطراف این دیوار 500 ساله، جرزهای آن را تراشیدند تا جایی که امروز قطر دیوار در بخش‌هایی به 12 وجب رسیده است!

در جریان بازدید مسجدجامعی از این منطقه، او به متولیان میراث فرهنگی تهران گفت: این تنها بخش باقی‌مانده از حصار طهماسبی است که باید برای شناسایی آن کمک کنیم و با توجه به اینکه در حال حاضر اطلاعات بسیار کمی از حصار طهماسبی داریم و اطلاعات به‌شکل کالبدی در دست نیست،‌ باید هر طور که ممکن است، این دیوار را حفاظت کرد. برای حفظ این دروازه، نخست باید از تخریب آن جلوگیری شود و با انجام اقدامات باستان‌شناسی، حدود و ثغور آن مشخص شود.

* «ورود گروه‌های فیلمبرداری به کاخ - موزه‌ها ممنوع شد!» 27 اردیبهشت امسال معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرد که تا اطلاع ثانوی، ورود گروه‌های فیلمبرداری به موزه‌ها و بناهای تاریخی کشور ممنوع است.

محمدحسن طالبیان در اعتراض به بدقولی عوامل سریال «معمای شاه» که در کاخ گلستان بودند، این بحث را مطرح و تأکید کرد: هر چند در سال‌های گذشته، موضوع معرفی موزه‌ها و بناهای تاریخی مغفول مانده بود و گاهی با دادن بناها و موزه‌های تاریخی به گروه‌های فیلمبرداری، قصد معرفی کردن آنها را داشتیم اما حالا می‌خواهیم تا زمانی که دستورالعمل مشخصی برای حضور گروه‌های فیلمبرداری در کاخ - موزه‌ها و بناهای تاریخی تدوین نشود‌، از ورود آنها به این‌گونه بناها جلوگیری کنیم.

او ادامه داد: ما جزو آسیب‌خوردگان گروه‌های فیلمبرداری در بناهای تاریخی هستیم. به همین دلیل، این کار دیگر انجام نمی‌شود تا زمانی که دستورالعمل مشخصی تدوین و سپس زمان‌بندی و سناریوی مشخصی از سوی عوامل فیلمبرداری به مسئولان موزه‌ها و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شود.

* 27 اردیبهشت، نخستین روز از هفته‌ میراث فرهنگی، برای این حوزه خوش‌یمن بود. در این روز «طرح مشارکت در مرمت آثار تاریخی کلید خورد».

سیاوش صابری، مدیرکل دفتر محوطه‌ها و بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی از اختصاص یافتن بیش از پنج ردیف بودجه‌ای به حوزه‌های مختلف این اداره کل برای حفاظت و مرمت محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در کشور خبر داد.

او از آغاز دوباره‌ طرح مشارکت در مرمت آثار ثبتی ایران خبر داد و افزود: با معطوف شدن به خانه‌های تاریخی، حدود 300 اثر با اعتبار 70 میلیارد ریال در فهرست طرح مشارکتی قرار گرفتند که برای تعمیر و مرمت آثار ثبتی که در اختیار مالکان شخصی است‌، به‌صورت بلاعوض اختصاص داده می‌شود.

وی با اشاره به اختصاص یافتن 10 میلیارد تومان برای آغاز مرمت مدارس تاریخی، گفت: با تأمین اعتبار مورد نیاز، 140 مدرسه‌ تاریخی در کشور مشمول طرح مرمت می‌شوند. همچنین اعتباری معادل 85 میلیارد ریال برای سامان‌دهی بناهای مهم تاریخی کشور اختصاص می‌یابد.

خرداد 93

*پنجم خردادماه سال گذشته، بالاخره «دلگشا کوتاه شد» و یکی از بزرگ‌ترین معضلات تنها اثر ثبت جهانی پایتخت حل شد. سرای دلگشا به احترام «کاخ جهانی گلستان» کوتاه آمد و با کم شدن ارتفاع این مجتمع تجاری، مشکل حریم این اثر جهانی نیز برطرف شد.

همچنین ادامه ساخت و ساز در حریم کاخ جهانی گلستان، پس از مدت‌ها تلاش و درخواست‌های مسئولان سازمان میراث فرهنگی و پیگیری رسانه‌ها، با درخواست معاون رئیس‌جمهور متوقف شد.

با درخواست سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از دادستان عمومی و انقلاب تهران مبنی بر توقف عملیات ساخت‌وساز مجتمع تجاری سرای وزیر نظام (سرای دلگشا) در عرصه تاریخی تهران و حریم درجه یک مجموعه تاریخی کاخ گلستان - که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است - دستور توقف این پروژه از سوی بازپرس شعبه 2 دادسرای فرهنگ و رسانه (کارکنان دولت) صادر و صبح پنجم خردادماه دستور توقف ساخت‌وساز از سوی فرماندهی پلیس امنیت تهران بزرگ به شرکت مجری، ابلاغ و عملیات ساخت‌ و ساز متوقف شد.

* اواخر خردادماه نیز بالاخره «داربست‌ها موزه استاد صنعتی را دربرگرفتند»؛ موزه‌ای که حدود هشت سال در میان بودن و نبودن دست و پا زد و گذر مترو از زیر این بنای تاریخی نیز آسیب‌های زیادی به آن وارد کرد و هیچ کدام از سه نهاد متولی این موزه که شاهکارهای مجسمه‌سازی استاد صنعتی را هم در خود دارد، برای نجات این موزه موفق نبودند، تا اینکه بالاخره پیگیری‌ها نتیجه داد و 28 خرداد 93 داربست‌ها بر پیکر این موزه نصب شدند تا موزه را به سروسامانی برسانند و قدم بعدی به گفته‌ فرهاد علی‌اکبری، رئیس موزه‌ استاد صنعتی، آغاز فاز نخست مرمت این موزه با امضای تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه بود.‌

تیر 93

* یکم تیرماه، سی‌وهشتمین اجلاس یونسکو در شهر دوحه قطر برگزار و «شهر سوخته جهانی شد».

پرونده‌ «شهر سوخته» به‌عنوان سایت فرهنگی در اجلاس یونسکو مطرح شد و بدون رأی مخالف به ثبت جهانی رسید. در جریان مطرح شدن پرونده‌ ایران، نمایندگانی از کشورهایی مانند هند، ترکیه، آلمان، ژاپن، لهستان، کرواسی و مالزی درباره‌ اهمیت «شهر سوخته» سخن گفتند که این سخنان در ثبت جهانی «شهر سوخته» تأثیرگذار بود.

به گفته‌ طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، «شهر سوخته» همواره صلح‌طلب بوده و در آن هیچ ابزار دفاعی تا کنون کشف نشده است، بنابراین ثبت جهانی این سایت به موضوع «صلح جهانی» میان کشورها و فرهنگ‌ها کمک می‌کند.

* ۲۵ تیرماه نیز «یک اشتباه توسط دیوان عدالت اداری تصحیح شد» و خانه‌ تاریخی «علیزاده» در تهران پس از حدود دو سال، با رأی دیوان عدالت اداری، به فهرست آثار ملی بازگشت.

حدود 10 سال پیش، خانه‌ تاریخی علیزاده در فهرست آثار ملی به ثبت رسید ولی همسایه‌ زمین در حال ساخت کنار این خانه‌ تاریخی که قصد احداث یک آسمان‌خراش را داشت، حدود سه سال پیش با معرفی خود به‌عنوان مالک، به دیوان عدالت اداری شکایت کرد و گفت که تمایل دارد خانه‌اش را از فهرست آثار ملی خارج کند. او با پیگیری این شکایت در دیوان عدالت اداری، خانه‌ علیزاده را از فهرست آثار ملی خارج کرد تا اینکه در پی علاق‌مندی مالک به ثبت این بنای تاریخی و ارزشمند، درخواست ثبت دوباره‌ این بنا در فهرست آثار ملی مطرح و 25 تیرماه سال گذشته، این اقدام انجام شد.

* در همین روز، خبر خوب دیگری مبنی بر «اصلاح یک تصمیم غیرکارشناسی در پایگاه جهانی شوشتر» منتشر شد که براساس آن حسین عیدانی، مدیر پایگاه جهانی سازه‌های آبی - تاریخی شوشتر اظهار کرده بود: پل شناوری که بین «بند تاریخی میزان» و «پل‌بند گرگر» به‌دنبال یک تصمیم غیرکارشناسی در حدود چهار سال قبل ساخته شده بود، پس از پیگیری‌های زیاد کارشناسان این پایگاه، فرمانداری، شهرداری، شورای شهر و تشکل‌های مردم‌نهاد جمع شد.

به گفته‌ او، این پل شناور که هنگام مرمت پل‌بند تاریخی گرگر در کنار بند میزان ساخته شده بود، علاوه بر ایجاد تغییر در روند رسوب‌گذاری طبیعی نهر گرگر، باعث پایین آمدن دبی آب گرگر و نشست رسوبات، ایجاد جزیره و خشکی‌های ناخواسته بین بند میزان و پل‌بند گرگر شده و پس از بازگشایی پل‌بند گرگر در نوروز 93، کاربری خود را از دست داده بود.

مرداد 93

* اواسط مردادماه سردر «باغ فرمانفرما» مرمت شد. روبه‌روی کوچه‌ سلیمان‌زاده در خیابان شریعتی تهران، نرسیده به میدان قدس، سردر تاریخی ساختمان «انستیتو پاستور» مرمت شد. چندین سال این سردر تاریخی بین مصالح و ابزارآلات کارگاه مترو، پشت یک حصار ایمنی قرار گرفته بود و بالاخره با گسترش این حصار، همه‌ سردر پوشانده و این بنا مرمت شد.

سردر و فضای پشت آن به باغ «صبار فرمانفرما» تعلق داشت و اکنون وقف «انستیتو پاستور ایران» است. این ساختمان وقفی به‌جز سردر ورودی، اسکلت ساختمانی پشت آن و چند درخت در انتهای مجموعه، نشان دیگری از «باغ فرمانفرما» که سال 1388 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، ندارد.

* اوایل اسفندماه سال 92 یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که در حوزه‌ میراث فرهنگی مطرح شد، حذف عناصر خانه‌ای با عنوان «خانه‌ پدر چای ایران» (کاشف‌السطنه) بود؛ خانه‌ای که مدتی به‌عنوان دفتر حافظ منافع مصر در ایران فعال بود و کاشی‌هایی هم‌دوره با کاشی‌های کاخ گلستان داشت. تا اینکه در اواسط مردادماه 93 با پیگیری و بررسی‌های انجام‌شده و براساس اسناد موجود مشخص شد که این خانه با قدمت حدود 60 سال متعلق به پدر چای ایران نیست اما به گفته‌ کارشناسان میراث فرهنگی، این خانه با توجه به داشتن ارزش‌های یک بنای تاریخی باید حفظ شود، هرچند بخش‌هایی از آن مانند قرنیزها، درهای ورودی و تعدادی وسایل دیگر از این خانه، در یک گالری به حراج گذاشته شده بود. حالا «ثابت کنید این خانه متعلق به کاشف‌السلطنه است».

* ۲۸ مردادماه نیز «ظهیر‌الاسلام ملی شد»؛ خانه‌ای تاریخی که در خیابان شهید قائدی بدون دیوار و میان زمین و آسمان قرار دارد و مالک کنونی‌اش (سازمان تامین اجتماعی) به تخریب و ساخت پارکینگ به جای این بنا تمایل دارد اما با این وجود در نخستین قدم برای حفاظت از آن در فهرست آثار ملی قرار گرفت.

شهریور 93

* «ثبت ملی یک بنا برای دومین‌بار! » ساختمان تاریخی «انتقال خون» که متعلق به خاندان «اتحادیه» است، در چهارم شهریور با تأیید مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران بار دیگر برای ثبت در فهرست آثار ملی کاندیدا شد تا این بنا برای به سروسامان رسیدن، خوشبخت‌تر از دیگر بناهای تاریخی، دست‌ کم در تهران باشد. هر چند براساس اسناد موجود، ساختمان این بنا در حدود سه دهه‌ اول قرن حاضر توسط خاندان اتحادیه با مشاوره‌ معماران فرانسوی ساخته شد و 13 سال پیش در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

* هشتم شهریورماه نیز «پروژه‌ میدان مشق، بار دیگر در دستور کار» قرار گرفت.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در این رابطه بر لزوم پیگیری مصوبه‌ هیئت دولت برای تبدیل محدوده‌ میدان مشق به یک منطقه‌ فرهنگی - موزه‌ای تأکید کرد.

طالبیان با بیان اینکه مصوبات مربوط به میدان مشق، بار دیگر در برنامه‌ دولت قرار گرفته است، گفت: باید در دولت «تدبیر و امید‌» تدبیری اندیشیده شود تا این مصوبه هرچه زودتر اجرایی شود. همچنین در برنامه‌ ششم توسعه مشخص شده است که میراث فرهنگی باید فراگیر و پیشتاز در امر توسعه باشد و موزه‌ ملی ایران نقش ویژه‌ای در این زمینه داشته باشد.

* چهارشنبه ۱۲ شهریور «درهای دارالفنون در سکوت باز شد»؛ بنایی تاریخی و ارزشمند که هر از چند گاهی دستی بر سر و روی آن کشیده می‌شد اما سال‌ها منتظر دستی بود تا با پایان یافتن مرمت‌ها، توان گشودن این بنای تاریخی را که از سال‌ها پیش برنامه‌های مختلفی برایش دیده بودند، داشته باشد.

و سرانجام درهای دارالفنون تهران با برپا شدن «نمایشگاه دائمی سیر تاریخی آموزش و پرورش ایران» در آن، برای بازدید عموم مردم باز شد اما در سکوت خبری!

* ۱۵ شهریور «ارگ سریزد برنده رقابت یونسکو شد». پروژه‌ی مرمت «ارگ سریزد» جایزه‌ ممتاز «رقابت حفاظت از میراث فرهنگی آسیا و اقیانوسیه» را از آن خود کرد. در این جایزه 14 پروژه از ۱۰ کشور مانند افغانستان، ایران، نیوزیلند و تایلند به‌عنوان پروژه‌های منتخب رقابت حفاظت از میراث فرهنگی آسیا - اقیانوسیه یونسکو معرفی شدند که در نهایت، پروژه‌ مرمت «ارگ سریزد» جایزه‌ ممتاز این رقابت‌ را به خود اختصاص داد.

جایزه‌ ممتاز میراث آسیا و اقیانوسیه یونسکو به پروژه‌ مرمت «ارگ سریزد» واقع در استان یزد، به‌دلیل نقش بخش خصوصی در حفاظت از مجموعه تاریخی کویری و همزمان با آن، تأثیر قابل توجه بر وضعیت اقتصادی - اجتماعی مردم محل با توجه به ایجاد فرصت و اشتغال‌زایی تعلق گرفت.

* شنبه ۲۹ شهریور «ترمز قطار تخریب در قزوین کشیده شد». برای این اقدام کمیته‌ تخصصی بافت‌های تاریخی شورای عالی معماری و شهرسازی با احداث خیابان انصاری شرقی در قزوین به‌شکل صد درصد مخالفت کرد.

حدود نیم‌قرن پیش، عملیات اجرایی احداث بلوار شهید انصاری شرقی در قزوین به قول مسئولان شهری، به‌عنوان یک پروژه‌ بزرگ، کار خود را آغاز کرد اما حالا ادامه‌ این پروژه در قزوین با مخالفت کامل مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور مواجه شده است، چراکه این اقدام باعث چندپاره شدن بافت تاریخی قزوین می‌شود. هر چند این رای ترمز قطار تخریب‌ها در بافت تاریخی قزوین را به طور کامل نکشید و متاسفانه گاهی اوقات در بخش‌هایی از بافت تاریخی قزوین مانند ساخت پارکینگ روی لایه‌های شهر تاریخی قزوین و کنار کاروانسرای «سعدالسلطنه» هنوز ادامه دارد.

*در این روز یک اتفاق دیگر هم رخ داد. پس از پایان جشنواره تئاتر عروسکی در 29 شهریور، سکوت در بنای تاریخی «تئاترشهر» با سر و صدای بیل و کلنگ شکسته شد. هر چند از این اتفاق، کسی بیرون از مجموعه خبر نداشت و ابهامات زیادی با توجه به اطلاع نداشتن اداره‌ میراث فرهنگی استان تهران از این قضیه وجود داشت اما برخی نیز معتقد بودند این اقدام در کل، اتفاق موثری برای نتیجه دادن پیگیری‌ها و سامان‌دهی این بنای تاریخی بود که سال 84 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

آبان 93

* ۲۴ آبان خبر رسید که «آیین‌نامه‌ حفاظت از میراث فرهنگی پس از 9 سال فعال شد.

این خبر توسط رحمت‌الله رئوف، مجری و دبیر آیین‌نامه حفاظت از میراث فرهنگی اعلام شد. آئین‌نامه‌ای که سال 1373 طرح شکل‌گیری آن از سوی شورای عالی امنیت ملی مطرح و مصوب شد و به مدت هشت سال سازمان میراث فرهنگی و دستگاه‌های دیگر مانند وزارت کشور و بیشتر وزارتخانه‌هایی که در این آیین نامه مسئولیت داشتند با انجام کارهای کارشناسی آیین‌نامه‌ حفاظت از میراث فرهنگی را آماده کردند تا در دوره‌ مدیریت سیدمحمد بهشتی در سازمان میراث فرهنگی در سال 1381، این آیین‌نامه در شورای عالی امنیت کشور تصویب شد، اما با تغییر دولت، حدود 9 سال اجرایی شدن این آیین‌نامه متوقف ماند تا با گرفتن حکم دوباره، اجرایی شدن آن بار دیگر فعال شد.

آذر 93

* سروسامان دادن به طرح‌هایی که در طول چند سال گذشته برای بافت‌های تاریخی مطرح و در برخی مواقع نیز اجرایی شدند، گاهی نه‌تنها به نفع این بافت‌ها و بناهای تاریخی نبوده و نیست، بلکه در مواردی بیشتر باعث آسیب رسیدن به این بناهای تاریخی می‌شود.

چهارشنبه ۲۶ آذر خبر رسید که «توقف طرح ساخت پارکینگ به جای آثار تاریخی یزد» در بزرگترین شهر خشتی دنیا قرار است اجرایی شود و به دنبال آن «طرح جامع حفاظت از بافت تاریخی یزد» با هدف بازنگری این طرح متوقف شد.

دی 93

* به قول مسعود سلطانی‌فر رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، شاه‌بیت غزل معاونت میراث فرهنگی در طول سال 93 در دوم دی‌ماه سروده شد؛ پیروزی بزرگ حقوقی ایران در دادگاه بلژیکی. «دادگاه بلژیک پس از ۳۵ سال مبارزه حقوقی، به نفع ایران رای داد».

یک مقام آگاه در مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری در آن زمان اعلام کرد: پس از ۳۵ سال پیگیری و مبارزه حقوقی، بالاخره دادگاه استیناف در شهر «لی پژ» بلژیک در دعوای مربوط به اشیای عتیقه «خوروین» نزدیک ساوجبلاغ به نفع دولت ایران رای داد.

این آثار که حدود 50 سال پیش به صورت غیرقانونی از کشور خارج شده بودند، چهارم دی‌ماه به ایران بازگردانده شد و پس از آن نیز در موزه‌ ملی ایران به نمایش درآمد.

بهمن 93

* ۱۳ بهمن‌ماه سال گذشته، یک قدم دیگر برای افتخار بعدی ایران در یونسکو برداشته شد و «"بیابان لوت" و "قنات‌های ایران" به یونسکو رسیدند».

اواسط بهمن 93 طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از ارسال دو پرونده جدید ایران به یونسکو برای اجلاس جهانی یونسکو در سال 2016 خبر داد.

* اواخر بهمن‌ماه نیز این خبر منتشر شد: «تپش‌های کُند قلب تاریخی یزد».

پس از حدود 20 سال حرف زدن، بالاخره نوبت به عمل برای اجرای طرح سامان‌دهی میدان امیرچخماق یزد رسید؛ طرحی که احتمال تغییر کاربری جگرکی‌های میدان تاریخی امیرچخماق را هم به دنبال دارد.

در این طرح، وجود ترک‌های فراوان در بنای امیرچخماق،‌ باز شدن مغازه‌های جگرکی در این محدوده که یکی از مراکز ثقل و تجمع مردم در مناسبت‌های مختلف و حتی حضور گردشگران خارجی و داخلی است، عبور و مرور ماشین‌های سنگین از این میدان تاریخی که احتمال بیشتر شدن ترک‌های بنای تاریخی این میدان را بیشتر می‌کند و حتی تبدیل شدن فضای باز زیر بنای امیرچخماق به مکان بازی کودکان، از جمله مواردی است که احتمالا مورد توجه قرار گرفته و ساماندهی می‌شوند.

اسفند 93

* ششم اسفندماه «با پادرمیانی وزیر، بافت تاریخی شیراز نجات یافت».

هرچند بحث تخریب‌ها در بافت تاریخی شیراز، خیلی‌ها را دل‌نگران کرد و چند بنای تاریخی به فاصله‌ کم، پشت یکدیگر تخریب شدند اما یک بار هم ورق برگشت و با پادرمیانی وزیر راه و شهرسازی، قرار شد آخر و عاقبت بافت تاریخی شیراز ختم به خیر شود و دیگر بخش‌های محله‌ تاریخی اسکندریه‌ شیراز نجات یابند.

* ۹ اسفند رجبعلی خسروآبادی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران از «مرمت «سردر باغ‌ ملی» با تفاهم‌نامه‌ بودجه 93» خبر داد. پیگیری موضوع مرمت «سردر باغ ملی» که مدتی است داربست‌های مرمت آن بسته شده‌اند، جزو تفاهم‌نامه‌های میراث فرهنگی در بودجه‌ 93 با شهرداری تهران بوده است.

انتهای پیام