تحقیق مستقل ۱۰ تن از متخصصان ایرانی حوزه مدیریت منابع آب در آمریکای شمالی و انگلستان نشان می دهد که دلیل اصلی کاهش 80 درصدی حجم آب دریاچه ارومیه طی چهار دهه اخیر که سطح آب آن را در ابتدای مهرماه امسال به حدود 10 درصد سطح اولیه آن در سال 1351 شمسی کاهش داده، فعالیتهای انسانی و توسعه سازه یی بی رویه در این حوضه آبریز بوده و تاثیر خشکسالی و تغییرات آب و هوایی در منطقه در حدی نبوده که بتواند تغییرات سطحی و حجمی این چنینی در دریاچه ایجاد کند.

به گزارش خبرنگار علمی ایسنا، این گزارش که به تازگی در مجله بین المللی تحقیقات دریاچه های بزرگ به چاپ رسیده، دریافت جدیدی از روند کاهش سطح و حجم آب در دریاچه ارومیه و میزان خشکسالی هواشناسی با استفاده از اطلاعات ماهواره یی ارائه کرده است.

دکتر کاوه مدنی، استاد برجسته کالج سلطنتی لندن در مدیریت منابع آب و چهره برتر عمران در سال ۲۰۱۲ - به انتخاب انجمن مهندسان عمران آمریکا که از اعضای اصلی این تیم تحقیقاتی بوده به خبرنگار علمی ایسنا گفت: این تحقیق حاصل همکاری داوطلبانه گروهی از محققان ایرانی در خارج از کشوراست که عمیقا نگران ادامه وضعیت موجود در دریاچه ارومیه و تبعات آن بر امنیت آب، کشاورزی و محیط زیست کشور هستند. این گروه، گروهی کاملا مستقل است و تنها بر اساس تخصص و دغدغه مشترک در کنار هم قرار گرفته اند.

وی افزود: از آنجا که اطلاعات یکدست و قابل اعتماد از روند تغییرات سطح دریاچه ارومیه، بارش و خشکسالی در حوضه آبریز دریاچه موجود نبود، تصمیم بر آن شد که در اولین گام با استفاده از داده های ماهواره یی ناسا، تصویری دقیق از تغییرات سطح دریاچه و بارش استخراج شده و با هم مقایسه شود.

به گفته مدنی، نتایج این تحقیق نشان از آن دارد که دریاچه قربانی خودخواهی بشر در منطقه شده است: «وقتی که افزایش منافع و سود های کوتاه مدت هدف اصلی می شود بی آنکه به اثرات غیرقبل بازگشت و پر هزینه پروژه های ساخت و ساز و افزایش سطح زیر کشت توجه شود وضعیتی بهتر از آنچه که شاهد آن بوده ایم را نمی توان انتظار داشت. ما باید به نسل های بعدی به خاطر جنایات زیست محیطی خود پاسخگو باشیم. »

دکتر حمیدرضا نوروزی، استاد کالج صنعتی شهر نیویورک و دکتر مرضیه آذردرخش، استاد دانشگاه فیرلی دیکنسون در نیوجرسی آمریکا از دیگر اعضای این تیم تحقیقاتی هستند که مسوولیت رصد تغییرات سطح دریاچه را از سال ۱۳۵۱ با استفاده از تصاویر ماهواره ای به عهده داشته اند.

دکتر نوروزی با بیان این که با استفاده از اطلاعات ماهواره های لندست ناسا می توان محدوده فیزیکی دریاچه را با دقت ۳۰ متر اندازه گیری کرد به ایسنا گفت: در این تحقیقات با استفاده از ترکیب تصاویر مختلف و در نظر گرفتن بیشترین دقت شبیه سازی، یک سری زمانی از تغییرات سالانه در سطح دریاچه استخراج شده است. د

به گفته دکتر آذردرخش، این روش می تواند با دقت بسیار بالا تغییرات نسبی در سطح موثر دریاچه را در مقیاس سالانه ارائه کند.

دکتر امیر آقاکوچک، استاد دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین و از محققان برجسته بین المللی در زمینه خشکسالی که به همراه دکتر نسرین نصرالهی و دو تن دیگر ازهمکاران ایرانی خود در این دانشگاه تغییرات رصد شده را با شاخص استاندارد بارش در حوضه آبریز دریاچه مقایسه کرده اند گفت: شاخص استاندارد بارش از روشهای پذیرفته شده علمی برای استخراج میزان خشکسالی هواشناسی است. داده های ماهواره یی می تواند تصویری یک دست از میزان بارش در سطح حوضه آبریز ارائه کرده و به همین دلیل در این تحقیق به عنوان منبع استخراج شاخص استاندارد بارش استفاده شد.

دکتر نصرالهی در توضیح بیشتر گفت: براساس تحقیقات ما ارتباطی یک به یک میان تغییرات سالانه در سطح دریاچه و شاخص استاندارد بارش وجود نداشته است. بیشترین میزان خشکسالی هواشناسی مربوط به اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ شمسی بوده که طی این مدت سطح دریاچه به طور طبیعی روند کاهشی داشته است. با این حال با تغییر آب و هوا از خشک به تر نه تنها روند کاهش سطح دریاچه متوقف نشده بلکه در سالهای پربارش اخیر هم ادامه پیدا کرد.

دکترعلی میرچی، پژوهشگر دانشگاه صنعتی میشیگان درآمریکا و از دیگر نویسندگان این گزارش علمی اعتقاد دارد که «دریاچه ارومیه بیماری در بستر مرگ است». دکترمیرچی می افزاید: این بیماری برای متخصصان منابع آب آشنا است. دریاچه آرال هم همین بیماری را داشت و خشکید.

وی اما دلیل این بیماری را تغییرات آب و هوایی نمی داند. او به خبرنگار ایسنا می گوید: دلیل اصلی این بیماری فعالیتهای انسانی و توسعه سازه یی بی رویه در این حوضه آبریز است.

دکتر علیرضا ناظمی، همکار تحقیقاتی در مرکز جهانی امنیت آب در کانادا و از دیگر نویسندگان این مقاله علمی می گوید : سد سازی، حفر گسترده چاهها، افزایش سطح زیرآبیاری، تغییر در کاربری زمین و رقابت شدید در استفاده از منابع آب نقشی به مراتب بیشتر از تغییرات آب و هوایی در امنیت آبی ایران به ویژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد.

این پژوهشگر هم معتقد است که تغییرات آب و هوایی در منطقه در حدی نبوده که بتواند تغییرات سطحی و حجمی این چنینی در دریاچه ایجاد کند.

او می افزاید: رفتار دریاچه در چهل سال گذشته و عدم تغییر روند طبیعی بارش و خشکسالی در منطقه نشان می دهد که فرضیه خشکی دریاچه در اثر تغییرات اقلیمی کاملا منتفی است.

المیرا حسن زاده، پژوهشگر در دانشگاه ساسکتچوان کانادا واز دیگر محققان این گزارش مدیریت نامناسب آب و کاربری اراضی را دلیلی مهم در روند خشکی دریاچه ارومیه می داند.

او اعتقاد دارد که «هر گونه تاخیر در افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی و تغییر الگوی کشت به دور از عقل است و تنها به مرگ زودتر دریاچه منجر خواهد شد».

او که سابقه همکاری پژوهشی با دانشگاه تبریز در بررسی عوامل خشکی دریاچه ارومیه را دارد، می افزاید: هیچکس با توسعه مخالف نیست، اما توسعه ناپایدار با روند کنونی تنها منجربه یک فاجعه زیست محیطی خواهد شد.

اما، آیا راهی برای برون رفت از شرایط کنونی وجود دارد؟

دکتر مدنی به جد معتقد است که «احیای دریاچه از لحاظ فیزیکی ممکن است» هر چند آن را «فرآیندی بسیار طولانی با هزینه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بالا و مستلزم عزمی ملی» می داند.

دکتر میرچی می گوید: «تصمیم های بزرگ باید به گاه گرفته شود اما این نیاز به یک تحقیق جامع را از میان نمی برد.»

او اضافه می کند: «طرح های انتقال آب بین حوضه ای باید با در نظر گرفتن تمامی تبعات آن مورد بازبینی جدی قرارگیرد.»

دکتر ناظمی اما عدم دسترسی به داده های علمی و با کیفیت را مانعی جدی در راست آزمایی طرح های احیای دریاچه می داند و معتقد است که ساماندهی اطلاعات جوی، رواناب سطحی و مدیریت منابع آب در حوضه آبریز باید در اولویت کاری برنامه ریزان منابع آب در سطح ملی و استانی قرارگیرد.

به عقیده آقا کوچک با توجه به قرار گرفتن ایران در کمربند خشکی و افزایش نیاز آبی کشور در سایه تغییرات آب و هوایی، نیازی جدی به بازبینی در زیرساختهای مدیریت آب در کشور وجود دارد.

او می گوید: با توجه به نمونه های مشابه در کشورهای توسعه یافته، تجربیات بین المللی در این زمینه می تواند به روند احیای دریاچه و مدیریت جامع آب در کشور کمک کند.

آیا دریاچه ارومیه سرنوشتی همانند دریاچه آرال خواهد داشت؟

نویسندگان این مقاله تحقیقاتی هنوز امید خود را به عدم تحقق این فاجعه درنتیجه تحرکات و فعالیت های جدی ستاد احیای دریاچه ارومیه از دست نداده اند.

آنها امیدوارند که تحقیق داوطلبانه آنها به عنوان گامی کوچک در مسیر گفت وگو و حرکتی ملی در راستای حفظ و احیای دریاچه ارومیه و سایر تالاب های کشور مثمر ثمر واقع شود.

انتهای پیام