استاد پردیس علوم پایه دانشگاه تهران، عدم باور اغلب دولتمردان به علوم پایه و اختصاص ندادن بودجه کافی به این علوم، مهاجرت نخبگان و جذب دانشجویان مستعد به رشته‌های پولساز و سیاست‌های پوپولیستی و کمی در آموزش عالی را از مهم‌ترین موانع توسعه دانش‌های بنیادی در کشور عنوان کرد.

به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، دکتر حسین آخانی که در اندیشگان سیاست‌گذاری در علوم و پژوهش‌های بنیادی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی سخن می‌گفت در آسیب‌شناسی و واکاوی حلقه مفقوده نقش‌آفرینی علوم پایه در اقتصاد کشور به بررسی موردی زیست‌شناسی به عنوان یکی از پرکاربردترین زمینه‌های علوم پایه پرداخت و گفت: زیست‌شناسی صرف نظر از این‌که پایه اساسی پزشکی، بهداشت و داروسازی و شاخه‌های مختلف صنعت است در عرصه کشاورزی و محیط زیست نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. عمده دلیل اتلاف شدید آب در بخش کشاورزی که به حد بحران رسیده عدم آشنایی با اصول کشاورزی علمی است که باعث شده کشور ما که زمانی از پایه‌گذاران کشاورزی در دنیا بوده برای حفظ آب چه بسا ناگزیر از تبدیل شدن به بزرگ‌ترین وارد‌کننده محصولات کشاورزی در دنیا شود.

وی که معتقد است علت بروز چنین مشکلاتی، بی‌توجهی به تحقیقات علوم پایه است، اظهار داشت: کشور ما با وجود وسعت فراوان از لحاظ کشاورزی چندان مستعد نبوده و بیشترین خاک‌های شور را در سطح خاورمیانه دارد یعنی عملا با محدودیت رشد گیاه و بحران مواجهیم. در عین حال کشور ما در منطقه ایران - تورانی واقع شده که محل تقاطع مناطق زیستی اروپایی – سیبری، سومالی و ماسایی، مدیترانه‌ای و صحاری بوده و تنوع گیاهی فوق‌العاده غنی‌ای دارد.

آخانی تصریح کرد: از بین بیش از هفت هزار گونه گیاهی کشور حدود 528 گونه قابلیت کشت در مناطق شور را دارند که از این لحاظ پیش از پاکستان با 410 و ترکیه با 300 گونه در رتبه‌ی اول منطقه هستیم. نکته جالب این‌که گیاهان شورپسند در ایران در بسیاری از شاخه‌های گیاهی تنوع یافته‌اند.

وی با تاکید بر این‌که با استفاده از پژوهش‌های بنیادی بر روی این گیاهان و جایگزینی گونه‌های سازگار با خاک‌های شور می توان صرفه‌جویی فوق‌العاده‌ای در میزان آب کشاورزی کشور کرد از نبود امکانات و عدم تخصیص بودجه کافی به این قبیل پژوهش‌ها انتقاد کرد.

آخانی در ادامه به ظرفیت بالای پذیرش دانشجو در گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی اشاره کرد و گفت: تنها در سال جاری 137 دانشجو در مقطع دکتری و هزار و 39 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی در دانشگاه‌های دولتی کشور پذیرش شده‌اند که بیش از 400 نفر آنها در گرایش فیزیولوژی گیاهی بوده‌اند. با توجه به این‌که تعداد گونه‌های گیاهی ایران حدود هفت هزار و 300 گونه است می‌توان در عرض چند سال برای هر گونه گیاهی کشور یک متخصص دکتری یا کارشناس ارشد تربیت کرد.

عضو هیات علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران خاطر‌ نشان کرد: این قبیل آمارها نشان می‌دهد که ما اساتید برای مملکت، دانشجو تربیت نمی‌کنیم، بلکه برای ارتقای خود دانشجو می‌گیریم. تا زمانی که تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی و مقالات ملاک ارتقای استادان هستند از افزایش کمی دانشجویان نتیجه‌ای نخواهیم گرفت. مثال دیگر از عدم تناسب پذیرش دانشجو با نیازهای کشور پذیرش سالانه بیش از 700 دانشجوی تحصیلات تکمیلی در گرایش‌های مختلف آب و هواشناسی تنها در دانشگاه‌های دولتی است، در حالی که تعداد کل ایستگاه‌های سینوپتیک کشور حدود 400 ایستگاه است.

آخانی تصریح کرد: امتیاز دادن به مقالات باعث شده در تعداد مقالات مثلا در علوم گیاهی و جانوری در رتبه 29 و از لحاظ ارجاع به مقالات در بین 107 کشور در جایگاه 106 باشیم. مشابه همین وضع تقریبا در بسیاری از حوزه‌های علمی دیگر نیز وجود دارد به‌طوری که در کشاورزی از نظر تعداد مقاله در جایگاه 32 و از لحاظ ارجاع به مقاله در بین 99 کشور در جایگاه 92 هستیم. در رشته‌های ایمنی‌شناسی و میکرو‌بیولوژی هم از نظر تعداد مقاله به ترتیب در رتبه‌های 43 و 49 و از نظر ارجاع به مقالات در بین کشور‌های نمایه شده در ISI در رتبه آخر (به ترتیب 96 و 95) هستیم.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه در بیان علل ناکامی ایران در حوزه علوم پایه گفت: عدم نیاز و باور دولت به علوم پایه به دلیل وابستگی شدید اقتصاد کشور به نفت باعث شده پژوهشگران خصوصا در حوزه علوم پایه احساس کنند بیشتر حالت دکور و ویترینی برای اعلام حضور کشور در این حوزه را دارند. احساس می‌کنم شخصا به عنوان یک دانشگاهی هر وقت قیمت نفت پایین آمده احترام بیشتری به من گذاشته شده است!

آخانی، عدم حمایت دولت و اختصاص ندادن بودجه کافی به علوم پایه، جذب استعداد‌های درخشان به رشته‌های کاربردی پولساز مانند پزشکی و مهندسی، ناتوانی دانشگاه‌ها در پی‌ریزی بنیان‌های قوی در علوم پایه، نقصان فرهنگ علمی کشور بر اثر مشکلات فرهنگی اجتماعی و جوان بودن علوم در کشور جذب محققان توسط کشور‌های توسعه یافته و دفع آنها توسط سیستم معیوب موجود و سیاست‌های پوپولیستی و کمی در آموزش عالی را از مهم‌ترین دلایل ناکافی علوم پایه در ایران عنوان و تصریح کرد: مجموعه این دلایل ناشی از فقدان مدیریت پایدار و سیستمی در آموزش و اقتصاد کشور است. درست است که مقالات تاپ و تحقیقات برجسته‌ای هم در کشور انجام می‌شود، ولی مشکل اینجاست که نتایج این تحقیقات نمی‌توانند در اقتصاد کشور استفاده شده و عمده مقالات خوب ما خوراک موسسات خارجی است چون بنیان‌های لازم برای به نتیجه رساندن آنها را نداریم.

انتهای پیام