موضوع رعایت کپی‌رایت و خرید رایت کتاب‌ها برای ترجمه در ایران، بحث پرمناقشه‌ای است که در چند سال اخیر بارها مورد چالش قرار گرفته است. پذیرش کنوانسیون برن از منظر حقوقدان‌ها مزایای بسیاری دارد، اما ناشران نگران گرانی کتاب و کم شدن بیش از پیش مخاطبان هستند.
خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در هفته کتاب میزبان نشست «کپی‌رایت و نقش آن در آینده صنعت نشر کشور» بود که توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار کتاب ایسنا، در این نشست حاضران با اشاره به مسائل و مشکلاتی که پیوستن ایران به کنوانسیون برن و رعایت کپی‌رایت دارد، پیوستن به این معاهده را ضروی دانستند و آن را به عنوان راهی معرفی کردند که نشر ایران دیگر به عنوان نشری کپی‌کار در جهان مطرح نباشد.
الحاق به کنوانسیون برن منع فقهی ندارد
در این نشست شیما محمدپور - کارشناس ارشد حقوق خصوصی و مالکیت فکری - به ارائه توضیحی درباره مبانی فقهی مالکیت فکری پرداخت و گفت: در زمینه مالکیت فکری بحثی فقهی مطرح است که امام (ره) در فتوای اول خود حقوق مالکیت فکری را نپذیرفته، اما بعد در فتوای دیگر این حقوق را به رسمیت شناخته‌اند. استعلامی هم برای الحاق به کنوانسیون برن و رم از مقام معظم رهبری شده که ایشان اظهار نظر صریح نکرده‌اند و این بحث را به شورای انقلاب فرهنگی ارجاع داده‌اند و در آن‌جا این موضوع در حال بررسی است، اما دیگر ممانعت فقهی وجود ندارد.
او افزود: از سوی دیگر برنامه پنجم توسعه به الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی تاکید کرده و یکی از شرط‌های سازمان تجارت جهانی برای عضویت، پذیرفتن کنوانسیون برن است.
پورمحمدی کنوانسیون برن را یکی از مهم‌ترین کنوانسیون‌ها در زمینه حقوق مالکیت فکری خواند و تاکید کرد: ما از دنیا مجزا نیستیم و حتی نمایندگانی از ایران در معاهده‌های بین‌المللی حقوق مالیکت فکری داریم، به همین دلیل نمی‌توانیم خودمان را جدا ببینیم و فقط به مسائل منفی توجه کنیم. پذیرش کنوانسیون برن برای ما پرستیژ بین‌المللی دارد. از سوی دیگر ما بسیاری از مواد کنوانسیون برن و دیگر کنوانسیون‌های از این دست را عملا اجرا می‌کنیم و در واقع پذیرش این کنوانسیون‌ها حالت فرمی دارد. همچنین این موضوع مطرح است که قرار نیست ما همیشه مصرف‌کننده باشیم و زمانی پذیرش این کنوانسیون می‌تواند سبب حفظ حقوق نویسندگان و هنرمندان ما شود.
ناگزیر از پذیرش کنوانسیون برن هستیم
در ادامه این نشست حامد معینی – کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری و مشاور صدا و سیما - با اشاره به نبود توجه کافی به استراتژی ملی مالکیت فکری گفت: برخی کشورها چون آمریکا بعد از 100 سال عضو معاهده‌ای چون برن می‌شوند چون این معاهده به هر حال پیش‌نیاز ورود به خیلی از مجامع جهانی است. ما هم باید نوعی تغییر رویکرد داشته باشیم و به این نکته توجه کنیم که 95 درصد از مراودات جهانی از طریق سازمان تجارت جهانی دنبال می‌شود و پیش‌فرض پیوستن ما به این سازمان نیازمند پذیرش کنوانسیون برن است.
او همچنین درباره قانون مالکیت فکری و ادبی در کشور گفت: قانون مالکیت فکری و ادبی از سال 48 ایجاد شده، در سال 79 هم قانون حمایت از تولیدکنندگان نرم‌افزارهای رایانه‌یی به آن اضافه شده، در سال 82 قانون تجارت الکترونیک و حمایت از تولیدکنندگان در فضای مجازی تصویب شده و اکنون لایحه‌ای ایجاد شده که قوانین قبلی در آن تجمیع شده و قرار است ما قانون جامع مالکیت فکری داشته باشیم که در دو کتاب مجزا می‌آید. اما این مشارکت مصرف‌کنندگان این قانون را می‌طلبد، چون قانون‌دان‌ها آن را نوشته‌اند و با حمایت کارشناسان نیاز به اصلاح دارد و ما اگر استراتژی فکری داشته باشیم می‌توانیم قوانین دقیق‌تری داشته باشیم.
معینی همچنین درباره تبعات الحاق ایران به کنوانسیون برن گفت: از نظر من آثار سوء نسبی است. این قانون اثر سوئی ندارد، اگر اثر سوئی داشت 180 کشور عضو آن نبودند. اما می‌تواند اثرات سوء نسبی داشته باشد. در واقع ما نظام جامع تقویم نداریم که کارشناسانمان در صورت به وجود آمدن تخلف آن را مبنای عمل خود قرار بدهند.
او همچنین ادامه داد: ما در نهایت ناگزیریم به این قانون بپیوندیم. ناشران می‌گویند اگر ما مجبور باشیم حق رایت بخریم قیمت کتاب سه برابر می‌شود. اما بالا رفتن قیمت کتاب دلیل نمی‌شود که ما به این قانون نپیوندیم. از سوی دیگر ما از همین امروز که هنوز به این قانون نپیوسته‌ایم باید رویه‌سازی کنیم و با خرید حق رایت کتاب‌ها وجهه خودمان را حفظ کنیم.
این کارشناس درباره مشکلات ناشران در مباحث حقوقی هم گفت: بسیاری از ناشران ما امروز قراردادهای حرفه‌یی ندارند. هنوز در قراردادهایشان این عبارت را می‌آورند که همه حقوق مادی و معنوی به ناشر واگذار می‌شود، در حالی‌که حقوق معنوی به هیچ‌کس قابل انتقال نیست. آنها حقوق و وظایف خود را نمی‌شناسند. در این زمینه نهادهای صنفی می‌توانند موثر باشند و اطلاع‌رسانی و آموزش جزو وظایف این نهادهاست.
ناشران نگران پیوستن به کنوانسیون برن هستند
در این نشست هادی خرسندی - دانشجوی حقوق بین‌الملل و مدیرمسئول انتشارات خرسندی - هم درباره بایدها و نبایدهای پیوستن به معاهده برن گفت: تمام فقها براساس قاعده‌های مختلف نظر به رعایت حقوق مولف دادند، قانون داخلی و اسناد بالادستی در این زمینه الزام دارند، حتی اعلامیه حقوق بشر هم به این موضوع اشاره دارد و پیوستن به معاهده برن موضوعی است که در چند سال آینده باید اتفاق بیفتد. اما ناشران کمتر مایل هستند ما به این معاهده ملحق شویم. یکی از دلایل این موضوع این است که حرفه نشر در ایران توجیه اقتصادی ندارد. براساس آمار وزارت ارشاد ما حدود 11 هزار ناشر داریم، اما حدود 400 تا 500 ناشر فعال هستند که این تعداد در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات متعدد کمتر هم شده است. از سوی دیگر در موضوعاتی چون پزشکی، فنی و مهندسی و غیره ما تنها واردکننده هستیم و باید فقط هزینه خرید رایت بدهیم و حق رایتی از خارج به داخل وارد نمی‌شود. از سوی دیگر بعضی از دوستان ناشر هم جهل به قوانین دارند و به صورت بلندمدت به این مساله نگاه نمی‌کنند. از سوی دیگر تمام سیاست‌های فرهنگی ما با آمدن مدیران فرهنگی تغییر می‌کند و این سبب می‌شود نتوان به این موضوع دقیق نگاه کرد.
او افزود: از سوی دیگر ضمانت اجرایی هم برای این موضوع وجود ندارد. همین الان هم حقوق هنرمندان و نویسندگان تضییع می‌شود و قاضی سعی می‌کند موضوع را با کدخدامنشی ببیند و ضمانت اجرایی کیفری وجود ندارد. این موارد سبب می‌شود دل‌نگرانی‌هایی بین ناشران به وجود بیاید که حقوق آنها نادیده گرفته می‌شود و از سه سال پیش این ناشرها با گرانی کاغذ و رکود مواجه هستند.
در پاسخ به حرف‌های خرسندی، معینی اظهار کرد: ناشران مواضعی را مطرح می‌کنند، اما اگرچه مصرف‌کننده بودن ما در حوزه پزشکی و مهندسی درست است، اما این نیاز، نیاز دانشگاهی است و معاهده برن استثناءهایی دارد که شامل موارد آموزشی می‌شود. موضوع دیگر بحث عدم فروش رایت از داخل به خارج است. این در حالی است که ما ناشرانی چون نشر اسلامی داریم که بارها اعتراض کرده که حقوقش در کشورهای عربی نقض می‌شود اما ما امکان برخورد با این موضوع را نداریم.
پذیرش برن نیازمند زیرساخت فرهنگی است
به گزارش ایسنا، در ادامه این نشست عباس ایمانی - حقوقدان و استاد دانشگاه - در مورد وضعیت ممیزی در صورت پیوستن به معاهده برن گفت: بحث حقوق مولف ریشه فرهنگی عمیق دارد. مهم‌ترین مانع ما در پیوستن به معاهده‌ای بین‌المللی چون برن در این بخش است. بحث ممیزی در ایران جدی است. ما چگونه می‌توانیم در صورت الحاق به برن اثری را ترجمه کنیم و به مانعی برخورد نکنیم؟ این موضوع که ما باید از نظر حقوقی به این کنوانسیون بپیوندیم انکار‌ناپذیر است. اما مباحثی چون التقاط فرهنگی هم وجود دارد که از نظر من این التقاط همین الان هم در اثر ترجمه به وجود می‌آید. اما این مشکل وجود دارد که ما نمی‌توانیم در صورت پیوستن به قانون برن اثار نویسندگان کشورهای دیگر را بیاوریم و هرجور که می‌خواهیم با آنها برخورد کنیم. برخی کتاب‌ها حتی کتاب‌های دانشگاهی شامل تصاویری است که اکنون در صورت ترجمه حذف می‌شوند. این موضوع بحث اخلاقی مهمی است. ما به راحتی اندیشه دیگران را وارد کشور می‌کنیم و جرح و تعدیل و سانسور می‌کنیم. می‌فروشیم و سود هم می‌بریم. در کتابی چون «فوتبال علیه دشمن» که عادل فردوسی‌پور آن را ترجمه کرد، مولف جنجال به پا کرد و تنها پاسخ مترجم و ناشر به او این بود که ما عضو کنوانسیون برن نیستیم. اما این موضوع برای ما عواقب زیادی داشت و ما باید بدانیم که مشکلاتمان در صورت پیوستن به قانون برن هم زیاد خواهد بود و بیش از آن چیزی است که تصور می‌شود، بنابراین بیش از هرچیز باید زمینه فرهنگی را فراهم کنیم.
او درباره آثار مثبت و منفی پیوستن به این قانون هم گفت: مهم‌ترین اثر منفی، عواقب اقتصادی قضیه است که در کوتاه‌مدت ناشران مشکلات زیادی خواهند داشت و باید برای خرید کتاب‌ها پول بدهند، در صورتی که پول دادن برای فکر دیگران کار بدی نیست. اگرچه این موضوع ممکن است به گرانی کتاب بیانجامد، اما این دلیل نمی‌شود حقوق دیگران را تضییع کنیم. همچنین می‌گویند این قانون ممکن است انتقال معانی غیرایرانی به ایران را سرعت ببخشد در صورتی که همین الان هم بخش زیادی از اثار در ایران ترجمه می‌شوند. اما این الحاق مزایایی هم دارد. در صورت پیوستن ما به بازار جهانی نشر ورود پیدا می‌کنیم و نویسندانمان مورد حمایت قرار می‌گیرند. از دیگر سو از نظر فرهنگی ما در بحران ترجمه قرار داریم. ترجمه‌های مکرر واقعا مساله‌سازند و سردرگمی خواننده را در پی دارند. تعجیل در ترجمه و ترجمه‌های سخیف، سطحی و کپی‌شده نتیجه این روند است. متاسفانه ایران از دید کشورهای دیگر یک کپی‌کننده غیرمجاز آثار دیگران است. این نوع نگاه منفی به نشر ایران وجود دارد و خیلی راحت نشر ایران در بازارهای جهانی تخطئه می‌شود، اما با پیوستن به این قانون به مرور وضعیت اسمی خود را تغییر می‌دهیم و نهایتا تبدیل می‌شویم به کشوری که در ارتباط با اندیشه و کتاب اخلاق‌مدار است و به حقوق دیگران احترام می‌گذارد.
انتهای پیام