تاکنون 7867 معدن در کشور کشف شده که سالانه 1.8 میلیارد تن ذخیره معدنی از این معادن استخراج می‌شوند و با داشتن 70 نوع ماده معدنی، 15 درصد از ذخائر معدنی دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم که البته عمده این ذخائر سنگ‌های ساختمانی هستند.

با توجه به غنی بودن کشور از نظر ذخائر معدنی 23 هزار صنایع معدنی اعم از صنایع بزرگی همچون سیمان، فولاد، مس و آلومینیوم در کشور شکل گرفته است اما از نظر فرآوری مواد معدنی شرایط چندان مطلوبی نداریم و ارزش افزوده این بخش عاید دیگر کشورها می‌شود.

البته سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سال 1341 با هدف انجام بررسی‌های زمین‌شناسی و معدنی تاسیس شد و علی رغم اینکه ایران جزو 9 سازمان برتر زمین‌شناسی جهان شناخته شده بودجه‌ای که برای بخش معدن و اکتشاف در این حوزه در نظر گرفته می‌شود بسیار کمتر از میزان جهانی است. چراکه در جهان بیش از 25 میلیارد دلار برای اکتشاف معادن هزینه می‌شود ولی بودجه اکتشافات ایران در شرایط مطلوب تنها 100 میلیارد تومان است.

بهروز برنا - معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور - طی گفت‌وگویی تفصیلی با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در زمینه اکتشافات، برداشت از معادن، وضعیت معادن کشور و مقایسه آن با دیگر کشورهای مطرح جهان توضیحاتی ارائه کرده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

ایران در مسیر خط متالوژنی آلپ هیمالیا قرار گرفته است؛ از این‌رو 15 درصد از ذخائر معدنی کل دنیا متعلق به ایران است و کشورمان از نظر مواد معدنی بسیار غنی‌ است.

وضعیت اکتشاف معادن در سال‌های قبل از انقلاب و جنگ تحمیلی

قبل از انقلاب اسلامی، معادن محدودی در ایران وجود داشت و از آنجاکه از آن زمان درگیر مباحثی چون نفت و گاز بودیم نسبت به این منابع، کم توجهی بسیاری صورت گرفت و معادن بزرگ کشور تنها توسط بخش دولتی اداره می‌شدند البته بخش دولتی در آن زمان برای اکتشاف معادن تلاش‌های زیادی را انجام داد. در سال 1350 ذوب‌آهن در اصفهان مورد بهره‌برداری قرار گرفت که نیازش برای تهیه فولاد، آهن، ذغال سنگ، منگنز، آهک و مقداری مواد اولیه دیگری مربوطه بود.

در آن زمان دولت کارهایی را برای کشف مواد معدنی استراتژیک برای راه اندازی صنایع معدنی دیگر انجام داد که این امور منجر به اکتشاف مس، سرب، روی،منگنز، آهن و ذغال سنگ شد. از سوی دیگر جنگ تحمیلی و ایجاد تحریم‌ها در ایران بهاری برای اکتشاف‌گران ایجاد کرد تا بتوانند از طریق نیازسنجی، منابع معدنی داخلی کشور را کشف کنند.

نقش سازمان زمین‌شناسی در این امر بسیار پررنگ بود و به صورت فطری در زمینه‌ اکتشاف منابع معدنی جزو اولین گروه‌های حاکمیتی بود که کشور را از این بابت مدنظر قرار داد و در این راستا نقشه‌های زمین‌شناسی و اطلاعات پایه‌ای تنظیم و منجر به شناخت بسیاری از ذخائر معدنی کشور شد.

وجود 7867 معدن در کشور

بر اساس آمار تا پایان سال 1391 معادن 7867 معدن در کشور وجود داشت و آمار سال 1392 ابلاغ نشده است و می‌توان گفت که قطعا تعداد معادن افزایش یافته است.

از معادن موجود در کشور 5422 معدن فعال هستند و 2086 معدن نیز فعال نیستند. همچنین 359 معدن در حال تجهیز قرار دارد.

بیش از 65 درصد مواد معدنی ایران مصالح ساختمانی هستند

حدود 70 نوع ماده معدنی از معادن موجود در کشور تولید می‌شود که بیشترین معادن ما مربوط به مصالح ساختمانی هستند؛ به طوری که می‌توان گفت بیش از 65 درصد مواد معدنی را مصالح ساختمانی تشکیل داده‌اند.

همچنین چهار درصد متعلق به سنگ نما و تنها حدود هفت درصد معادن را ذخائر فلزی تشکیل داده‌اند.

بیش از 29 درصد تولیدات از ذخائر فلزی است در صورتیکه طبق آمار، وضعیت کشور در زمینه‌ ذخائر فلزی مطلوب نیست بنابراین باید برنامه‌ریزی جدی نسبت به کشف ذخائر فلزی داشته باشیم.

کشف سالانه 1.8 میلیارد تن ذخیره معدنی در کشور

سالانه 1.8 میلیارد تن ذخیره معدنی در کشور کشف می‌شود. در این مسیر باید سهم ذخائر فلزی را افزایش دهیم که البته با اکتشافاتی که سازمان زمین‌شناسی تاکنون در محدوده‌های امیدبخش کشور انجام داده، میزان ذخائر فلزی رو به افزایش است.

برخی مواد معدنی تاکنون کمتر روی آنها کار شده است اما برخی مواد معدنی همچون خاک‌های نادر، قلع، آلومینیوم، مس، طلا، سرب، روی، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و غیرفلز‌های غیراستراتژی مانند ید، منیزیم و دیگر مواد معدنی از جمله لتیوم مورد توجه بیشتر قرار گرفته‌اند که البته قصد داریم توجه‌مان را به این مواد افزون کنیم.

در کل کشور کمربند‌های متالوژری زیادی وجود دارد. در بحث مس، کمربندی به نام ارومیه – دختر به طول 2500 کیلومتر از شمال غرب تا جنوب شرق کشور داریم که این کمربند حداقل 85 ذخیره مس از نوع پورفیری دارد.

ایران دومین دارنده ذخیره سرب و روی در جهان

ایران از نظر ذخائر مس وضعیت خوبی را دارد. این ذخائر معمولا تناژ بالا و عیار کمتر از زیر یک درصد دارند و امروزه دنیا برای کشف مس به این ذخائر توجه زیادی می‌کند.

دومین ذخیره سرب و روی جهان متعلق به ایران است و هفت محور سرب و روی در کل کشور وجود دارد که مهم‌ترین این محورها، ملایر – اصفهان، خلخال – بهشهر، راور - اردکان هستند؛ به‌طور کلی می‌توان گفت که ایران دارای 600 معدن سرب و روی است.

وجود 200 گنبد نمکی و 60 دریاچه نمک در ایران

200 گنبد نمکی در ایران وجود دارد که این گنبد‌ها شامل ذخائر نمک، گچ، گوگرد، آهن، مس، اورانیوم می‌شود و اخیرا پتاس سنگینی در آنها نیز کشف شده است.

دو محور اصلی تبخیر در شمال غربی و شمال شرقی کشور وجود دارد که جزو اصلی‌ترین محورها محسوب می‌شوند.

در حال حاضر 60 پلایا یا کفه نمکی (دریاچه نمک) که مقادیر زیادی سولفات، سدیم، پتاس، منیزیم، لیتیوم دارد.

10 درصد ذخایر گچ دنیا در ایران وجود دارد

10 درصد ذخائر گچ دنیا در ایران وجود دارد و ایران بعد از آمریکا و کشورهای آلمان و کانادا به عنوان دومین دارنده ذخایر، مقام سوم را در این زمینه کسب کرده است. اگر بتوانیم ذخائر بیشتری را در این زمینه کشف کنیم قطعا رتبه‌ ما در چند سال آینده بهتر خواهد بود.

از سوی دیگر از آنجاکه فرآوری مواد معدنی تاثیر زیادی روی ارزش افزوده آنها دارد انتظار می‌رود به بحث فرآوری مواد معدنی توجه زیادی شود.

در معادن مس، فرآوری تا حدی صورت گرفته است به همین دلیل ایران توانسته هشتمین کشور تولید‌کننده مولیبدن در دنیا شود چرا که از مس استخراج شده مولیبدن نیز استحصال می‌شود.

یکی‌دیگر از کمربند‌های ایران، کمربند آهن عمان – اورال است و ایران 4.5 میلیارد تن ذخائر آهن دارد که این امر نقطه قوتی برای تولید فولاد در کشور محسوب می‌شود اما با این وجود، برای برطرف کردن نیازها به بیش از 8.5 میلیون تن گندله نیاز داریم.

شکل‌گیری 23 هزار صنایع معدنی در ایران

در حال حاضر 23 هزار صنایع معدنی در کشور شکل گرفته که 4000 مورد از آن جزو صنایع بزرگ همچون سیمان، فولاد، مس و آلومینیوم هستند که این امر نشان می‌دهد که با مواد معدنی موجود و صنایعی که در حال حاضر در کشور داریم می‌توانیم ارزش افزوده را افزایش دهیم.

ایران حداقل در 10 نوع ماده معدنی به لحاظ تولید و ذخیره رتبه تک رقمی دارد. این مواد شامل آهن، روی، سرب، سنگ‌های تزیینی، گوگرد، گچ و غیره می‌شود.

سنگ‌های قیمتی در دنیا به چه معروفند؟

همچنین شش ذخیره سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در ایران وجود دارد. مهم‌ترین معدن سنگ‌های قیمتی ایران مربوط به فیروزه نیشابور است.

می‌توان گفت اخیرا به سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی توجه بیشتری شده و گونه‌های مختلفی نیز کشف شده است.

همچنین سنگ‌های قیمتی چین با یشم، برزیل با آمازونیت، تانزانیا با تانزانیت، بولیوی با بولیونیت شناخته شده‌اند اما ایران در زمینه‌ سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی به رتبه‌ای در جهان دست نیافته است و تجارت فیروزه ایران از قدیم‌الایام در ترکیه انجام می‌شد و از همان زمان تاکنون نام "تورکیوس" را در جهان کسب کرده است.

کشف فیروزه توسط کشور‌های ایران و مصر بوده و علی‌رغم این‌که ایران یکی از مهم‌ترین کاشفان فیروزه است فیروزه ایرانی به نام ترکیه رقم خورده است.

12 معدن ایران در کلاس جهانی قرار دارند

12 معدن ایران در کلاس جهانی قرار دارند که از این تعداد دو معدن، مربوط به طلاست که در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی وجود دارد و مابقی مربوط به معادن آهن، سرب، روی، مس و خاک سرخ است.

اگر مواد معدنی فرآوری شوند، تاثیر زیادی در اقتصاد کشور خواهند داشت چرا که این امر موجب اشتغالزایی، استفاده بهتر و بیشتر از منابع معدنی و رونق صنایع معدنی می‌شود.

هر ماده معدنی حکم نفت را دارد

هر ماده معدنی می‌تواند حکم نفت را در کشور داشته باشد و اگر به مواد معدنی توجه بیشتری شود و اکتشافات بیشتر صورت گیرد منابع معدنی می‌توانند ارزآوری بیشتری در کشور ایجاد کنند.

در دهه 70 در استان گلستان ذخیره‌ای از ید کشف شده است که سالانه 70 تن ید به عنوان ماده معدنی با اهمیت از این معدن استخراج می‌شود.

همچنین ایران نهمین تولید‌کننده ید در جهان محسوب می‌شود.

فقط مجوز اکتشاف و بهره‌برداری 8 درصد از سطح کشور داده شده است

تاکنون مجوز اکتشاف و بهره‌برداری هشت درصد از سطح کل کشور داده شده است؛ این موضوع بدین معنا نیست که تنها هشت درصد از منابع کشور کشف شده‌اند.

اکتشاف معادن به زیرساخت‌هایی نیاز دارد. یکی از راه‌های اکتشاف معادن، ژئوفیزیک هوایی است. از این طریق توانستیم بخش‌های پنهانی و عمده‌تر کشور را با فواصل 7.5 کیلومتری بشناسیم که در حال حاضر 200 هزار کیلومتر خطی با فواصل 250 متری شناسایی شده که اگر بخواهیم کل کشور را از طریق روش ژئوفیزیک هوایی اکتشاف کنیم، هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است.

البته در دنیا تنها پنج کشور از تکنولوژی روش ژئوفیزیک هوایی استفاده می‌کنند. سازمان زمین شناسی ایران دو هلی‌کوپتر ملکی و چهار هلی‌کوپتر اجاره‌ای دارد که با چهار روش معادن را کشف می‌کند.

یکی‌دیگر از روش‌های کشف معادن، روش دورسنجی است که با حد تشخیص لازم در بسیاری از بخش‌های اولویت داده و کارهای اکتشاف انجام شده است.

معادن چگونه کشف می‌شوند؟

کشف معدن هر ماده معدنی روش خاصی را در قیاس با ماده معدنی دیگر دارد؛ به‌طوری که کارهایی که برای کشف معدن طلا صورت می‌گیرد، برای کشف سنگ نما انجام نمی‌شود.

از سوی دیگر هر ماده معدنی با یکسری سنگ‌ها سنخیت دارد به همین دلیل و از آنجاکه ایران به 9 پهنه زمین شناسی تقسیم‌بندی می‌شود، می‌توان کشف مواد معادنی را در این پهنه‌ها انتظار داشت.

با بیان این‌که در زاگرس انتظار می‌رود بیشتر مواد معدنی رسوبی افزون بر نفت، گاز، مواد اولیه سیمان، گچ، نمک و صنایع معدنی غیر فلزی کشف شود. در سنندج و سیرجان نیز انتظار کشف آهن، سرب، روی، طلا، قلع را داریم.

ایران جزو 9 سازمان برتر زمین‌شناسی جهان

علیرغم اینکه سازمان زمین‌شناسی ایران 52 سال قدمت دارد و 100 سال از سایر سازمان‌های دنیا عقب هستیم باز توانسته‌ایم از میان 187 کشور که سازمان زمین‌شناسی جهان دارند، جزو 9 سازمان برتر زمین‌شناسی باشیم و ایران به عنوان لیدر خاورمیانه انتخاب شده است؛ به‌طوری که تاکنون توانسته‌ایم نقشه زمین‌شناسی خاورمیانه و نقشه سایزموتکتونیک دنیا را تهیه کنیم.

ایران در مقابل کشور‌هایی همچون ترکیه، هند، عربستان، عراق که ذخائر معدنی وسیعی را دارند توانسته رتبه‌ نهم را در سازمان زمین‌شناسی جهان کسب کند که این مطلب نشان‌دهنده‌ غنی‌بودن ایران در مواد معدنی و تکنولوژی است.

بودجه‌ اکتشافات معادن نا امیدکننده است

بودجه‌ در نظر گرفته شده برای اکتشافات معادن مطلوب نیست؛ به‌طوری که می‌توان آن را نا امیدکننده تلقی کرد و این درحالی است که در جهان بیش از 25 میلیارد دلار برای اکتشاف معادن هزینه می‌شود که برای اکتشاف معادن در ایران نیز باید یک درصد از این میزان، سالانه هزینه شود اما در اوج شرایط مطلوب بخش خصوصی و دولت، حداکثر 100 میلیارد تومان به عبارتی دو میلیون دلار برای این امر هزینه می شود.

این میزان بودجه برای اکتشاف معادن کافی نیست و فقط صرف هزینه‌های تشکیلاتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌شود.

بخش خصوصی چه در زمینه سرمایه‌گذاری و چه در زمینه‌ تجربه توانمند نیست و سازمان زمین شناسی باید بتواند برای این موضوع سالانه حداقل 100 میلیارد تومان را تنها برای اکتشاف هزینه کند.

ساختار معدن ایران بیمار است

کار معدن و معدنکاری مرز نمی‌شناسد و می توان اطلاعات یکسان معادن را با کشورهای مختلف تبادل نظر کرد که انجمن زمین شناسان دنیا با بیش از 130 سال قدمت مامور این امر است.

البته ساختار معدن ایران بیمار است چراکه قوانین بخش معدن باید به روز باشد و افرادی که منابع مالی و توانمندی علمی خوبی دارند در این زمینه سرمایه گذاری کنند.

پرت شدن از کوه، گم شدن در بیابان، سرمای شدید و مارگزیدگی بخشی از تلفات اکتشاف معادن در سال های اخیر بوده است به طوری که چندین نقص عضو در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و دو شهید داریم.

انتهای پیام