سرای حاج رضا بنایی بسیار عالی و وسیع است که حیاطی بزرگ دارد. بنای دو طبقه آن در دو اشکوب ساخته شده و به وسیله طاق‌های زیبایی به صورت یک تیمچه درآمده است. در گذشته، این سرا محل داد و ستد بازرگانان تبریزی و قفقازی بود و از سراهای قابل توجه به شمار می‌رفت. ولی اکنون به حال نیمه متروک درآمده و از حجره‌های این سرا به عنوان انبار استفاده می‌شود.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه قزوین، این روزها وقتی نگاهی به تقویم صفوی می‌اندازی متوجه می‌شوی که شاه طهماسب تصمیم می‌گیرد پایتخت ایران را از تبریز به قزوین منتقل کند و در آن کاخی بنا نهد که امروزه به عمارت کلاه فرنگی یا چهلستون معروف است.
با نگاهی به آثار تاریخی ثبت شده در قزوین آن را شهری می‌بینی که گویا در پس زمان گم شده و کمتر کسی را می‌بینی که از وجود هزار و اندی آثار تاریخی آن باخبر باشد.
باید این نکته را متذکر شد که میراث به ارث رسیده هزار و چهارصد ساله قزوین به آب انبارها و حمام‌ها خلاصه نمی‌شود بلکه بسیاری از آثار قزوین مظلومانه می‌میرند ولی کسی صدای نفس‌های آخر آن‌ها را نمی‌شنود.
قزوین در گذشته با وجود سراهای حاج رضا، ضرابخانه، وزیر، شاهرودی، رضوی و گلشن قلب تپنده اقتصاد ایران بوده است ولی امروز کمتر صدای این قلب شنیده می‌شود.
این روزها مسئولان قزوین دغدغه برگزاری مراسم "روز قزوین" را دارند و اکثر برنامه‌های این روز را در سرای سعدالسلطنه که بزرگترین کاروانسرای ایران است برگزار می‌کنند.
سرای حاج رضا، مهم‌ترین کاروانسرای دوره قاجاریه
کاروانسرای حاج رضا یکی از مهم‌ترین بناهای دوران قاجاریه در قزوین است که بیشتر میزبان کاروان‌ها و بازرگانان تبریزی و قفقازی بوده و در سال‌های 1240 تا 1260 بنا شده است.
بانی ساخت این کاروانسرا، مرحوم حاج رضا، برادر حاج ملاعبدالوهاب، مجتهد معروف زمان فتحعلی‌شاه و محمد شاه و بانی ساخت حمام حاج رضا بوده است.
طبق تحقیقی که معاونت حفظ و احیاء اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین در سال 86 توسط احسان امیدوار و گروهی از همکارانش انجام دادند این بنا دارای عرصه‌ای 2000 مترمربعی، اعیانی 6000 مترمربعی، یک حیاط بزرگ، هشتی وسیع، دو اشکوبه و یک درایگاه زیبا است که هندسه کاملی دارد، به علاوه در شمال سرا محوطه شترخان و بارانداز قرار داشته که متاسفانه تخریب شده است.
طاق نمای ایوان سرای حاج رضا دارای قوس جناغی و کاشیکاری زیبایی است که بنا را به صورت تیمچه‌ای سرپوشیده در آورده است.
انتقال نیرو در این بنا به کمک طاق آهنگ‌ها و اشکوب‌ها صورت می‌گیرد. سیستم منسجم طاق‌ها که زنجیروار در حمایت و انتقال نیروها به صورت عمودی با یکدیگر همکاری می‌کنند فشار وارده را از بالا به سمت پاکار هدایت کرده و در آنجا با کلاف‌های چوبی نیروی فشاری وارده را به صورتی یکنواخت انتقال می‌دهد که این سیستم بنا را از تنش‌های ناگهانی نیرو محافظت می‌کند.
این روزها این بنا حال خوشی ندارد. حجره‌های آن به انبار کالا تبدیل و بارانداز و لچکی ایوانچه‌های آن تخریب شده البته در حال حاضر بخش شرقی بنا سالم‌تر و سرپا‌تر از سایر نقاط آن است.
دخل و تصرف در نوع پوشش‌ها، تخریب پوشش رواق و انباشت کالا و زباله جلوی حجره‌های زیبای آن، بنا را به خرابه‌ای متروکه شبیه کرده است.
به علاوه رشد گیاهان در برخی قسمت‌های بدنه سبب پوکی و فرسودگی مصالح به کار رفته شده که همین امر منجر به تغییر حالت قوس‌ها و پوشش‌ها شده است.
وجود شوره و خوردگی شدید در آجرها و ملات بنا، نوسازی پوشش‌ها از نوع تیرآهن و طاق ضربی و تخریب عمودها و دیوار شترخان هم از دیگر مسائلی است که این بنای ارزشمند را تهدید و تخریب می‌کند.
سازمان میراث فرهنگی در سال 1386 طرح مرمت بنا را با هدف حفظ فعالیت‌ها و کاربری‌های اصیل بنا در دستور کار قرار داد و احسان امیدوار با گروهی مجرب تحقیقات کاملی را در مورد بنا و نحوه مرمت آن انجام داد.
همچنین آغاز عملیات مرمتی پس از پاکسازی، انتقال کاربری‌های مزاحم، تجهیز اولیه کارگاه، استقرار نگهبانی جهت کنترل تردد و نصب پلاک ثبتی در اولویت برنامه معاونت حفظ و احیاء اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین جهت حفظ بنا قرار گرفت اما به دلیل نداشتن تملک نسبت به این بنا و نبود بودجه‌ی کافی، این سازمان هنوز نتوانسته اقدام عملی جهت حفظ بنا انجام دهد و اوضاع این بنا همچنان رو به وخامت می‌رود.
علی نصیری، کارشناس امور کارگاه‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین، نبود بودجه‌ی کافی، نداشتن تملک نسبت به بنا و عدم همکاری لازم سازمان اوقاف استان را اصلی‌ترین عوامل مرمت نشدن این بنا می‌داند و می‌گوید: برای بازسازی این بنای ارزشمند، به جز هزینه خرید و تملک مغازه‌ها و حجره‌ها از کاسبان محل، حدود یک میلیارد و نیم بودجه برای بازسازی و مرمت لازم است.
به گفته نصیری طرح مرمت این بنا به ترتیب شامل موارد زیر می‌شود:
اجرای یک لایه ماسه بادی یا پودر سنگ جهت محافظت از لایه قیرگونی ولایه آجر قرمز
حذف اندود سیمان جرزها و لایه‌های سیمان وآسفالت و ایزوگام از روی بام
تعویض مصالح فرسوده
تسطیح و شیب‌بندی بام با مصالح سبک
اجرای کنوسازی
نصب تابلو مشخصات بنا واطلاعات ثبتی در ورودی بنا
تجدید بندکشی‌ها
دوخت ودوز ترک‌ها
ایجاد بهره‌وری مناسب از محیط این بنای با ارزش
امید است با تزریق بودجه مناسب به سازمان میراث فرهنگی و همکاری دستگاه‌های مربوطه، نوسازی و مرمت این بنای با ارزش و تاریخی هرچه زودتر آغاز و این کاروانسرای زیبا به یکی از قطب‌های جذب توریست در قزوین تبدیل شود.
انتهای پیام