در نشست تخصصی «تحلیل پیام‌های ارتباطی در ایران» این پرسش به میان آمد که صداوسیما چگونه می‌تواند موضوعاتی چون «تأمین اجتماعی»، «خانه‌نشین شدن احمدی‌نژاد» یا «فساد در کشور» را مطرح کند که هم حق مطلب را گفته باشد و هم امنیت و آرامش ملی را مورد تنش قرار ندهد؟
به گزارش خبرنگار سرویس تلویزیون و رادیو خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، نشست رسانه‌ای تحلیل پیام‌های ارتباطی در ایران با مشارکت مرکز نظارت و ارزیابی سازمان صداوسیما به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد.
این نشست با حضور دکتر حسن خجسته (مدیر طرح و برنامه‌ریزی صداوسیما)، دکتر خیامی (رییس مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما) و جمعی از اساتید حوزه‌ی تحلیل پیام‌های ارتباطی از جمله دکتر مسعود کوثری، دکتر اکبر نصراللهی و ... برگزار شد.
*** انگار فرهنگ زیر سیاست است
در ابتدای این نشست دکتر خیامی، رییس مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما با اشاره به اینکه تحولات رسانه‌ای کشور اجازه نمی‌دهد به صورت سنتی، نظارت صورت بگیرد، گفت: اکنون دوران روش‌های صفر و یکی گذشته است. دوران جدی‌نگری، لحظه‌نگری و تفکر لحظه‌ای گذشته است. دوران قضاوت‌های سلیقه‌ای نیز گذشته است. به ذهن‌مان رسید که باید در نوع نگاه‌مان تجدید نظر کنیم؛ البته در این راه رنج‌ها و سیلی‌هایی را هم می‌خوریم ولی امروز اعتبار و تأثیرگذاری را هم می‌بینیم.
او با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درخصوص اینکه قرار نیست فرهنگ حاشیه باشد، مطالبی را عنوان کرد و گفت: قرار بود فرهنگ اصل باشد و سیاست و اقتصاد زیر سایه او باشند اما انگار فرهنگ زیر سیاست است و به طور کلی علم زیر سایه سیاست است. آیا این روزها تعلیق‌ها و رفع تعلیق‌ها، توفیق‌ها و رفع توفیق‌ها، مجوز دادن ساخت و ندادن، ممیزی‌های کتابی که گاهی به اندازه سر سوزن باریک است و گاهی هم همچون دروازه‌بان می‌شود، با رفت‌وآمد دولت‌ها متفاوت می‌شود یا نه؟ آیا درگیری اصلی ما همین مجوزهاست؟
رییس مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما به عنوان دبیر علمی این نشست در ادامه مطلب بالا گفت: مگر علت اصلی این گرفتاری این نیست که محصولات رسانه‌ای را نمی‌فهمیم. برای همین است. بستگی به این دارد که کدام دولت سر کار است تا مجوز بدهد یا ندهد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی، این است که ما هنوز نتوانستیم شیوه‌های درست تحلیل را جایگزین کنیم.
دکتر خیامی در ادامه یکی از دلایل اصلی گرفتاری‌ها در ممیزی‌ها و توفیق‌ها را اینگونه شرح داد که نتوانسته‌ایم درست به روش متون رسانه‌ای بپردازیم.
او ادامه داد: در عالم سیاست سوءتفاهم‌هایی رخ می‌دهد که ممکن است ناشی از سوءتفاهم‌های متون رسانه‌ای باشد. رسانه‌ها اکنون نهادهای میانجی‌اند. مردان سیاست هم از طریق رسانه‌ها با یکدیگر برخورد می‌کنند، در نتیجه این رسانه‌ها اگر درست فهمیده نشوند منجر به جریان‌های مخرب و عجیبی می‌شوند. سیاست قرار نبود بر همه چیز سایه افکند و ما هنوز در تحلیل پیام‌های ارتباطی که کاربرد مهمی دارند، ضعیف هستیم.
رییس مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما در ادامه با اشاره به اینکه به ما یاد داده‌اند یکی از راه‌های مقابله با شبکه‌های ماهواره‌ای ارتقاء سواد است، گفت: می‌شود دیش‌های ماهواره را جمع کرد. یک راه این است که قانونی وضع کرد و جریمه کرد اما راه فرهنگی‌تر این است که برنامه ساخت و مقابله کرد. البته ظاهرا یکی از روش‌های خوب دیگر این است که مخاطب نحوه تحلیل و آگاهی‌هایش را ارتقاء دهد. احتمال می‌دهم کار بر روی موضوع روش‌ها و تحلیل ارتباطی به کار آید و ما می‌توانیم در این زمینه بر روی عموم مردم بیشتر سرمایه‌گذاری کنیم.
خیامی همچنین در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اینکه مخاطبان می‌خواهند رادیو و تلویزیون را درست بفهمند، گفت: ماجرا بسیار از دایره‌ی استفاده‌اش وسیع‌تر است. در جامعه‌ای که موضوع تحقیق و پژوهش جدی گرفته نشده است، پیش‌فرض‌ها زودتر از روش‌ها می‌گویند که معنا چیست! متأسفانه در حال حاضر به موضوع روش‌های فهم نقد و تحلیل درست متون رسانه‌ای در جامعه کم‌توجهی کرده‌ایم.
رییس مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما در پایان صحبت‌هایش درخصوص فعالیت این مرکز گفت: فعالیتی که در این مرکز انجام می‌دهیم، فراتر از نظارت است و در واقع قضاوت می‌کنیم. تاکنون نتایج بدی نداشته‌ایم اما پرسش‌هایی را به نحوه عملکرد صداوسیما داریم.
او همچنین به این نکته نیز اشاره کرد که مرکز نظارت و ارزیابی صداوسیما بر روی بخش سیاسی و خبر، رسانه‌ها، موسیقی، ارزیابی و نظارت بر فیلم و سریال فعالیت می‌کند.
*** بهم‌ریختگی در تلویزیون
در بخش دیگری از این نشست دکتر مسعود کوثری توضیحاتی را درخصوص تحلیل پیام در رسانه‌های جمعی ارائه داد و گفت: اگر بخواهیم راجع به مخاطب پژوهش کنیم، باید چند سوال را از خودمان بپرسیم. اینکه نیاز رسانه‌ای مخاطب چیست، مصرف و رضایت مخاطب و اثر رسانه.
وی در ادامه با بیان اینکه مرکز سنجش صداوسیما در این خصوص تعاریفی ندارد که به فرمول و مفاهیم درستی برسد، گفت: در نتیجه هر روز یک محقق، یک روش و یک کاری را ارائه می‌دهد در حالی که مرکز سنجش صداوسیما باید کتابچه مشخصی داشته باشد و داده‌های قابل مقایسه‌ای. گاهی اوقات بر روی سنجش‌های مهم این قضیه اتفاق می‌افتاد. این گزارش‌ها برای بالادستی‌ها هم ارائه می‌شود که غلط است هر چند بالادستی‌ها این گزارش‌ها را تأیید نمی‌کنند. در نتیجه ضروری است در تعاریف به یک کتابی برسیم تا تعاریف مشخصی داشته باشیم.
این مدرس دانشگاه در ادامه تأکید کرد: حداقل من تعاریف مشخصی از سنجش صداوسیما تاکنون ندیده‌ام و بیشتر اتلاف زمان بوده است و اگر به صورت روند مطالعاتی این سنجش را دنبال نکنیم، به هیچ نتیجه‌ای نخواهیم رسید.
دکتر کوثری همچنین با بیان اینکه در تحصیلات کمی و کیفی سازمان مساله وجود دارد، خاطرنشان کرد: باید تازه‌واردان به این سازمان به صورت روش جدید تعلیم داده شوند. پرسش‌نامه‌هایی که در مرکز سنجش صداوسیما وجود دارند نیاز به بازنگری جدی دارند.
او همچنین در نقد صداوسیما با اشاره به اینکه بهم‌ریختگی در تلویزیون بیشتر دیده می‌شود، گفت: متأسفانه در تلویزیون، مجریان درخصوص بخش پرسش‌نامه حضوری از لغات و کلماتی استفاده می‌کنند که اصلا برای عموم مردم مفهوم نیست در صورتی که باید این لغات باید برای مردم قابل فهم باشد. مجریان هر چه دلشان می‌خواهد می‌گویند و این بهم‌ریختگی بیشتر در تلویزیون به چشم می‌خورد اما این به این معنی نیست که در رادیو وجود ندارد.
این مدرس دانشگاه همچنین با اشاره به اینکه کمترین میزان پژوهش در صداوسیما نحوه‌ی دریافت و گیرایی مخاطب است، گفت: پژوهش درباره‌ی عمق ذهن مخاطب در صداوسیما در سطح پایینی صورت می‌گیرد.
*** انتقاد به عملکرد اداره پژوهش معاونت سیاسی صداوسیما
به گزارش خبرنگار ایسنا، مدیر کل نظارت و ارزیابی اخبار سیاسی در صداوسیما نیز در این نشست حضور داشت.
دکتر اکبر نصراللهی در این نشست درخصوص فضای تحقیق و پژوهش خبر در گذشته و حال توضیحاتی را ارائه داد و گفت: اداره نظارت و ارزیابی اخبار سیاسی یکی از مراکز پرکاری است که در زمینه‌ی خبر فعالیت می‌کند. اما به دلایل مختلفی بخشی از پژوهش‌ها موثر نیست. واقعیت این است که برای کسانی که در حوزه خبر و صداوسیما هستند، قابل استفاده نیست و در واقع اداره آموزش و پژوهش معاونت سیاسی صداوسیما، کارهایی که درخصوص خبر انجام می‌دهند خیلی مناسب نیست و علت آن حساسیت‌های سیاسی و خودسانسوری است که وجود دارد.
وی درخصوص اداره کل نظارت اخبار که از سال 89 راه‌اندازی شده است، گفت: به جرأت می‌توانم این اداره بگویم تنها مرکز تخصصی تحقیق و پژوهشی درخصوص خبر است. در این اداره روش‌های خوبی به کار برده می‌شود و از تنوع خوبی برخوردار است. کارهای جدی در این اداره صورت می‌گیرد که البته کافی نیست.
او همچنین در بخش دیگری از این نشست به پوشش خبری صداوسیما اشاره کرد و گفت: پوشش خبری یکی از کارهای پیچیده‌ای است که عوامل پیدا و پنهان زیادی در آن دخالت دارند. اگر این عوامل را شناسایی نکنیم در نتیجه‌گیری و قضاوت دچار مشکل می‌شویم. برای اینکه قضاوت منصفانه نیز داشته باشیم لازم است در کنار تسلط، تجربه هم داشته باشیم.
مدیر اداره نظارت و ارزیابی اخبار سیاسی صداوسیما در ادامه یکی از مشکلاتی را که در صداوسیما وجود دارد بخشی به نام تکرار دانست و گفت: در صداوسیما آیا جایی هست که بگویند تکرار خوب است یا نه؟ در بخش خبر تا چه میزان تکرار خوب است؟ متأسفانه نتوانسته‌ام جوابی برای خودم پیدا کنم. یا در بخش تصاویر، بهتر است عمق جنایت‌ها را نشان دهیم و یا از سوی دیگر به دلیل رعایت سلامت روانی مردم، نشان ندهیم؟ رسانه چه باید بکند و چه میزان تصاویر را کجا پخش کند تا هم حق مردم ادا شود و هم به سلامت روانی آنها لطمه نخورد؟ این مساله مبهم است و صداوسیما درگیر آن است.
او همچنین در بخش دیگری از این نشست به پوشش زلزله ورزقان اشاره کرد که بلافاصله بعد از این حادثه، صداوسیما آن را پوشش داد و گفت: برخی‌ها از جنبه سیاسی از این جریان استفاده کردند تا اقوام را دچار تنش کنند و در این میان در این حادثه سازمان را مجبور کردند تا شبکه بازار هم در خصوص این زلزله صحبت کند و صداوسیما باید به حساسیت این کار توجه کند.
دکتر نصراللهی در ادامه به بخش اخبار محلی و ملی اشاره کرد و گفت: در صداوسیما چگونه می‌توانیم ماجرای مربوط به «تأمین اجتماعی» یا «خانه‌نشین شدن احمدی‌نژاد» را مطرح کنیم که هم حق مطلب را گفته باشیم و هم امنیت و آرامش ملی را مورد تنش قرار ندهیم و یا حتی چگونه می‌توان موضوعاتی مثل فساد در کشور را در صداوسیما مطرح کرد؟
او در پایان سخنان خود به این نکته اشاره کرد که چشم‌اندازهای امیدوارکننده در صداوسیما وجود دارد اما مشکلاتی نیز وجود دارد که اساتید محترم در حوزه ارتباطات باید نسبت به آن اقدام کنند.
*** راهکاری برای هدر نرفتن هزینه میلیاردی صداوسیما
دکتر فاضلی یکی از اساتید ارتباطات آیینی در دانشگاه علامه نیز در این نشست توضیحاتی را درخصوص برنامه‌های رسانه‌ای ارائه داد و گفت: برنامه‌های رسانه‌ای در ایران بنا به اذعان منتقدان، محققان و حتی مدیران رسانه‌ها از کارایی کافی برخوردار نیستند. داستان بسیار پیچیده است. در این فضای رسانه‌ای در کشور، مردم یک طرف ماجرا هستند، حکومت یک طرف و جامعه جهانی از طرف دیگر در این مسائل حضور دارند.
او با اشاره به اینکه در این فضا فقط نباید حکومت را دید، گفت: باید به سراغ الگوی نظری از ارتباطات برویم تا امکان ارتباطات موثر را ایجاد کنیم. در غیر این صورت هزاران میلیارد تومانی که هزینه رسانه و صداوسیما می‌شود به هدر می‌رود و از طرفی دیگر حق مردم ادا نمی شود.
*** «نود» کنترل نمی‌شود تا مخاطب آن را پس بزند
این استاد ارتباطات ارتقاء کیفیت در حوزه‌های هنری الگوی ارتباط آیینی را موفق‌تر دانست و افزود: یکی از ویژگی‌های ارتباط آیینی تداوم و تکرار یک برنامه در تلویزیون است. از طرفی دیگر ویژگی فرهنگی جامعه ما به گونه‌ای است که به این نوع شیوه ارتباط نزدیک‌تر است. به عنوان مثال برنامه‌هایی از جمله «90»، به دلیل تداوم‌شان جزو برنامه‌های ارتباط آیینی هستند. در غیر این صورت مردم ترجیح می‌دهند برنامه‌ای را که مشارکتی نیست را یک شبکه فردی و برنامه فردی بدانند.
او همچنین ویژگی یک برنامه موفق و مخاطب پسند را تنوع و تکثر در برنامه و مشارکت مخاطبان در آن دانست.
او همچنین به برنامه «90» اشاره کرد و گفت: این برنامه اگرچه رها نیست اما کنترل هم نمی‌شود تا مخاطب آن را پس بزند. مشارکت در این برنامه از حدی که سازمان‌دهی می‌شود، فراتر است و می‌شود گفت تا حدودی درهای این برنامه باز است. از طرف دیگر این برنامه به خاطر نظم و تداومی که پیدا کرده موفق است. در واقع ما مرز مفهوم مشارکت و ارتباط آیینی را در تداوم و تکرار یک برنامه می‌بینیم و از دیدگاه مدیران نه بلکه از دیدگاه مخاطبان، برنامه زمانی مشروعیت دارد که تداوم و تکرار به آن برنامه اعتبار می‌دهد.
*** «نود» جزو مباحات است
در پایان این نشست دکتر حسن خجسته، معاون طرح و برنامه‌ریزی صداوسیما درخصوص سخنان دکتر فاضلی و در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا مدیریت رسانه در ایران به سمت ارتباطات آیینی نرفته است؟ پاسخ داد: این طور نیست. ما از شیوه‌های آیینی زیاد استفاده کرده‌ایم. فوتبال و برنامه «90» نیز جزو مباحات است و حرام نیست. هر چند از این شیوه استفاده کرده‌ایم، در برخی جاها موفق بوده‌ایم و در برخی جاها موفق نبوده‌ایم. فرض کنید شبکه‌ی «شما» یک برنامه‌ای به اسم «هفت ترانه» که مشارکتی است، به روی آنتن می‌برد، در این برنامهی‌مشارکتی برخی آیین‌های ملی محدود هستند که ما در پخش آنها در برخی موارد موفق بوده‌ایم و در برخی جاها موفق نبوده‌ایم.
او ادامه داد: اگر به سمت ارتباط آیینی نمی‌رفتیم، اهل دین مطالبه می‌کردند.
*** از صداوسیما توقع نداریم در کارهای عمیق پیش‌قراول شود
در بخش پایانی این نشست، اساتید ارتباطات دانشگاه تهران و علامه طباطبایی، دکتر گیویان، دکتر شهرام گیل‌آبادی، دکتر بشیر، دکتر اربابی، دکتر مسعودی و دکتر رسولی، درخصوص روش‌های کمی و کیفی پژوهش‌های صداوسیما توضیحاتی را ارائه دادند.
دکتر گیویان خطاب به صداوسیما گفت: از صداوسیما به عنوان یک سازمان توقع نداریم در کارهای عمیق پیش‌قراول شود اما روش‌های انتقالی این سازمان به گروه خونی گروه حاکم می‌خورد و چون به این شیوه است، نظام آموزشی‌مان علیل می‌شود که به سمت روش ارتباطات آیینی می‌رویم.
اساتید دیگر نیز در این نشست توضیحاتی را درخصوص روش‌های کمی و کیفی پژوهش‌ها در دانشگاه‌ها درخصوص برنامه‌های صداوسیما و یا رسانه‌های دیگر ارائه دادند.
*** ته چاه روش‌های کمی هستیم
دکتر خجسته نیز در ادامه این نشست با اشاره به اینکه متأسفانه درخصوص پژوهش، ته چاه روش‌های کمی هستیم، گفت: راهبرد آمریکایی هم مبتنی بر شناخت محیط است. آنها هم در رویکردهای کمی ناموفق بوده‌اند. آنها هم گرفتار روش‌های کمی هستند؛ البته ممکن است از روش‌های کیفی هم استفاده کنند. اما آنها کم‌کم از سلطه‌ی روش‌های کمی خارج می‌شوند. این در حالی است که ما هنوز ته چاه روش‌های کمی هستیم و هر چه که داریم مطالعات کمی است و از این جهت باید افسوس خورد.
این مدیر ارشد صداوسیما ادامه داد: پیشنهادی را به صداوسیما درخصوص جدول رسانه‌ای ارائه داده‌ایم که این جدول سه محور دارد. یکی از محورهای آن بعد رسانه و سپهر رسانه‌ای است که بر مسلط است. برای مثال می‌توانیم بگوییم 120 شبکه فارسی‌زبان داریم که از این تعداد 30 درصد فیلم و نمایش پخش می‌کند. این روش تحقیق کمی است، اما در عین حال کیفی محسوب می‌شود. تحلیل کیفی رسانه اشکالش این است که ممکن است هر کسی برداشت خود را داشته باشد. یک محور دیگر جدول رسانه‌یی نیازها و انتظارات مخاطب در معنای خودمان است. ضلع سوم این جدول هم وظایفی است که صداوسیما در اختیار دارد و ترکیب این وظایف کمی سخت است. برای مثال صداوسیما در حوزه‌ی زنان چندان نمی‌تواند مانور بدهد.
دکتر خجسته گفت: اکنون 21 شبکه در سطح ملی داریم و تلاش‌مان این است که شبکه‌ها را در این جدول رسانه‌یی بگذاریم و حدود و منطقه هر شبکه را مشخص کنیم.
او در بخشی از صحبت‌هایش تاکید کرد، صداوسیما سازمانی است که لاجرم مجبور به توسعه است.
خجسته ادامه داد: در سپهر رسانه در یک رقابت ریشه‌ای هستیم که این رسانه‌ها در پیام با ما رقابت می‌کنند. یکسری از رسانه‌ها هم هستند که با ما کاری ندارند و منطقشان، منطق بازار است و قصد و غرض سیاسی هم ندارند.
او خطاب به اساتید حاضر در این نشست تخصصی گفت: شاید در کشور اساتید ورزیده‌ای چون شما کمتر داشته باشیم در این زمینه به صداوسیما راهکار بدهید.
***
در پایان این نشست مراسم تقدیر از اساتید ارتباطات توسط دکتر حسن خجسته، معاون طرح و برنامه‌ریزی صداوسیما برگزار شد. همچنین فصل‌نامه «تحلیل پیام» نیز رونمایی شد.
به گزارش ایسنا، آغاز اولین نشست «تحلیل پیام» به منزله آغاز سلسله نشست‌های تخصصی نقد رسانه‌ای در حوزه‌هایی چون موسیقی، برنامه‌های نمایشی، خبر و فضای مجازی خواهد بود.
نشست تحلیل پیام‌های ارتباطی در فرهنگسرای رسانه عصر سه‌شنبه، 26 آذرماه از ساعت 13 الی 17 به طول انجامید.
انتهای پیام