سامانه‌ی اشتراک نشریات، نخستین نمایشگاه نشریات تخصصی، نخستین نمایشگاه نشریات خانوادگی، موزه‌ی مطبوعات ایران، وام مسکن خبرنگاران، سامانه‌ی سمان و جشن پیش‌نگاران مطبوعات در میان نخستین عناوینی هستند که در دوره‌ی مسوولیت معاون پیشین مطبوعاتی وزارت ارشاد، یعنی سه سال آخر دولت دهم، بارها شنیده و هر کدام به‌صورت نیمه‌کاره اجرایی شدند.
به گزارش خبرنگار رسانه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، یک سال و چند ماه ابتدایی دولت دهم، رسانه‌ها به معنای عام نه‌تنها انتظار اقدام خاصی در این حوزه نداشتند، بلکه ماجرای‌شان با دولت، حکایت این ضرب‌المثل بود: «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان»، اما پس از روی کار آمدن محمدجعفر محمدزاده و با شعارهایی که او داد، فضا کمی از سکوت مرگبار خارج و روزنه‌های امید باز شد. محمدزاده در سه سال فعالیت خود، اقداماتی را برای اولین‌بار انجام داد که پس از رفتن او، بسیاری از آن‌ها نیمه‌کاره مانده‌اند و هنوز هیچ اظهار نظر رسمی از سوی حسین انتظامی - معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - درباره‌ی ادامه‌ی آن‌ها نشده است.
سامانه‌ای برای ساماندهی یا افزایش نظارت دولتی؟
در ابتدای سال 1390 بود که زمزمه‌های راه‌اندازی «سیستم جامع مستندسازی سوابق و آثار خبرنگاران کشور» به گوش رسید و در همان هفته‌های ابتدایی سال 90، این سامانه که به نام «سمان» معرفی شد کار خود را آغاز کرد. از همان ابتدای راه‌اندازی، انتقادهایی مبنی بر این‌که اطلاعات شخصی خبرنگاران نباید دست دولت باشد مطرح شدند. علاوه بر این، عملکرد ضعیف سامانه‌ی سمان بر تعداد و تنوع انتقادها افزود.
سامانه‌ی «سمان» یک پایگاه اینترنتی است که خبرنگاران از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شدند اطلاعات خود را آنجا ثبت کنند. البته تا قبل از محدود شدن اختصاص هدیه‌ی رییس‌جمهور یا وعده‌ی دادن وام مسکن (وعده‌ای که محقق نشد) به خبرنگاران که در این سامانه ثبت نام کرده بودند «سمان» آن‌قدر‌ها برای خبرنگاران جدی نبود.
ثبت نام کردن کسانی که خبرنگار نبودند در «سمان»، به‌روز نشدن اخبار، روشن نبودن هدف اصلی راه‌اندازی، نبودن ارتباط بین خبرنگاران و مدیران «سمان» برای رفع مشکلات و رسیدگی نکردن به درخواست‌های داده‌شده، از جمله‌ی مهم‌ترین مشکلات «سمان» بود. به‌نظر می‌رسد «سمان» ایده‌ای بود که به‌شکل نامناسب و سختگیرانه به‌صورت نیمه‌کاره اجرا شد.
اما وضعیت فعلی این سامانه چگونه است؟ با توجه به اعتقاد حسین انتظامی به‌عنوان معاون مطبوعاتی، مبنی بر این‌که لزومی ندارد صدور کارت خبرنگاری یا چنین اقداماتی توسط دولت انجام شود به‌نظر می‌رسد ساختار سامانه‌ی «سمان» تغییر کند و مأموریت‌های دیگری برای این سامانه تعریف شود.
اشتراک نشریات؛ سامانه‌ای که سرانجام نداشت
در نوزدهمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات و خبرگزاری‌ها که آبان‌ماه 1391 برگزار شد خبر رونمایی از سامانه‌ی اینترنتی مطبوعات داده شد. سامانه‌ای که معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در دولت دهم از 21 فروردین‌ماه همان سال وعده‌اش را داده بود.
هدف از راه‌اندازی این سامانه، تسهیل دسترسی مخاطبان به رسانه‌ها و ترویج استفاده از مطبوعات عنوان شد و بنا بر اعلام معاون مطبوعاتی، علاقه‌مندان به عضویت در این سامانه می‌توانستند برای عضویت، از اشتراک 50 عنوان نشریه استفاده کنند.
محمدجعفر محمدزاده در حاشیه‌ی برگزاری نمایشگاه «نشریات خانوادگی» (شهریورماه 1391) در گفت‌و‌گو با خبرنگار رسانه ایسنا اظهار کرد: سامانه‌ی اشتراک به این معناست که در فاز اول، فهرست تعدادی از نشریات از ماهنامه به بالا، در این سامانه به ترتیب‌های مختلف دسته‌بندی شده است و به مخاطب این امکان را می‌دهد که نشریه‌ی دلخواه خود را انتخاب و بعد از تکمیل فرم پیش‌فرض، نشریه‌ی مورد نظر را دریافت کند.
او با اشاره به این‌که معاونت مطبوعاتی 50 درصد هزینه‌ی این نشریات را تقبل می‌کند، بیان کرد: این حرکت برای جبران بعضی اشکال‌های نظام توزیع و گسترش فرهنگ اشتراک و مطالعه انجام می‌شود. با احتساب هزینه‌های پست، به‌گونه‌ای پیش‌بینی شده است که نشریه حداقل با قیمت پشت جلد به‌دست مخاطب برسد.
معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد با تأکید بر این‌که برای روزنامه‌ها، برنامه‌ی دیگری داریم و روزنامه در این سامانه نخواهد بود، گفت: زمان شروع فاز دوم و ورود هفته‌نامه‌ها و دوهفته‌نامه‌ها به این سامانه منوط به استقبال از فاز اول است و اندک‌اندک به فازهای بعدی خواهیم رسید.
محمدزاده اضافه کرد: با توجه به استنباط این معاونت که استقبال گسترده از این طرح را پیش‌بینی کرده، در کشوری که حدود پنج‌هزار نشریه وجود دارد، نیاز است ما توان خود را در پاسخ دادن به مخاطبان بسنجیم.
با توجه به این‌که یکی از مشکلات جامعه‌ی مطبوعاتی، وضعیت نامناسب توزیع است که مانع عرضه‌ی مناسب نشریات می‌شود، این ایده می‌توانست به بهبود وضعیت اقتصادی نشریات کمک کند، چراکه وضعیت نامناسب قیمت کاغد، کمبود مخاطب، کمبود آگهی از یک‌سو و گرانی هزینه‌ی اشتراک و نامنظم بودن توزیع هم از سوی دیگر، به مطبوعات فشار می‌آورد. بنابراین وجود چنین سامانه‌ای و فعالیت دقیق و به‌موقع آن می‌توانست تقریبا نیمی از مشکلات را از دوش مطبوعاتی بردارد.
کم بودن تعداد مراکز توزیع نشریات و وجود سیستم مافیایی در عرصه‌ی توزیع، یکی از دردسرهای اهالی مطبوعات است. علاوه بر این، با توجه به افزایش چند درصدی صدور مجوز برای نشریات، اگر سیستم توزیع منطبق بر این افزایش حرکت نکند، باز هم این مطبوعات هستند که دچار لطمه می‌شوند، چون زمانی که محصول تولید شود، اما به‌درستی توزیع نشود طبیعتا مصرف‌کننده نیز نخواهد داشت و این چرخه برای مطبوعات چرخه‌ی زیان‌آوری خواهد بود.
باید توجه داشت که چرخه‌ی توزیع، یک چرخه‌ی تک‌مرحله‌ای نیست و درگیر شاخه‌های دیگری مانند شبکه‌ی توزیع در دکه‌ها، شهرستان‌ها، مشترکان، بازاریابی، استندهای مطبوعاتی در سوپرمارکت‌ها، شبکه‌های حمل و نقل، نسخه‌های برگشتی و ... نیز است. بنابراین هر قدمی در راستای توسعه‌ی فرهنگ اشتراک می‌تواند موثر باشد و به شرایط اقتصادی نشریات رونق بخشد.
بسیاری از مدیران مسوول دلیل رونق نگرفتن سیستم اشتراک نشریات را بالا بودن هزینه‌ی پست، نامتوازن بودن زمان تولید با زمان توزیع و نبود یک شبکه‌ی توزیع اقتصادی می‌دانند. در حالی که وجود یک سامانه‌ی اشتراک برای نشریات فواید زیادی دارد؛ مطبوعات ما به‌دلیل نبود یک واحد نظارتی هنوز نتوانسته‌اند سیستم اشتراک خود را پس از 170 سال توسعه دهند و همچنان اندر خم کوچه‌ی اول باقی مانده‌اند. این در شرایطی است که آگاهی نشریات از آمار مخاطبان می‌تواند میزان تیراژ را با تعداد مخاطبان یکدست کند و در نتیجه، هزینه‌ی اضافی کم می‌شود و در کنار آن، نشریات می‌توانند از سلیقه‌ی مخاطب آگاهی یابند و به‌صورت مستقیم بازخورد محتوای خود را بگیرند.
بنابراین با دانستن این نکات می‌توان تأیید کرد که طرح راه‌اندازی سامانه‌ی اشتراک، طرحی بسیار مناسب برای مطبوعاتی می‌تواند باشد، مطبوعاتی که در شرایط نامناسب اقتصادی ناچار به تولید و عرضه‌ی محصولات خود هستند؛ اما متأسفانه این سامانه (http://eshterak.ir) طبق اطلاعاتی که در آن آورده شده، فقط به ارائه‌ی 69 نشریه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی، سیاسی، اقتصادی، دانش و فن‌آوری، تخصصی و دانشگاهی و مذهبی پرداخته است که نشریات خانوداگی با 30 مورد، بیشترین و نشریات اقتصادی با یک مورد، کم‌ترین سهم را در این سامانه دارند؛ اما آیا ارائه‌ی 69 نشریه در یک سامانه با رویکرد جامع، کفایت می‌کند؟
در شرایطی که قرار بود برای روزنامه‌ها برنامه‌ی دیگری در راستای بهبود شرایط اشتراک اجرا شود، همین طرح نیز به نتیجه‌ی مطلوب نرسید و به‌نظر می‌رسد راه زیادی تا تکمیل دارد. البته معاون مطبوعاتی دولت یازدهم نیز تا کنون درباره‌ی تغییر یا تعطیلی آن، سخنی به میان نیاورده است.
سرایی برای روزنامه‌نگاران
هفتم اردیبهشت‌ماه 1390 در موسسه‌ی نشرآوران افتتاح شد؛ معاونت مطبوعاتی وقت، آن را خانه‌ای برای اهالی مطبوعات و محلی برای آرامش و امنیت اهالی این عرصه دانست. در مراسم افتتاح «سرای روزنامه‌نگاران ایران» بزرگانی مانند مرحوم دکتر معتمدنژاد هم حضور داشتند. در ابتدا برای فعالیت این سرا اهداف مشخصی اعلام نشد، اما سرای روزنامه‌نگاران ایران به مدیریت «مجید امرایی» کم‌کم به بسیاری از حوزه‌ها ورود کرد. چاپ کتاب‌های مطبوعاتی و بعد از خبر، برگزاری جشنواره فصلی مطبوعات، برگزاری برنامه‌های معاونت مطبوعاتی در نمایشگاه‌های مطبوعات، برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های مطبوعاتی و بسیاری از موارد دیگر. به علاوه، این سرا اقدام به عضوگیری کرد و طبق آخرین اعلام، تعداد اعضای آن به بیش از 2300 نفر رسید. همچنین سرای روزنامه‌نگاران ایران، شعب گوناگونی نقاط مختلف ایران راه‌اندازی کرد و کارگاه‌های آموزش روزنامه‌نگاری در شعب مختلف آن برگزار شد.
تا کنون معاون مطبوعاتی دولت یازدهم در این‌باره هم اظهار نظر نکرده و سرای روزنامه‌نگاران به‌دنبال همین سکوت، اقدامات خود را تقریبا متوقف کرده است و از فعالیت‌های قبلی آن خبری نیست.
اولین و آخرین جشن پیش‌نگاران مطبوعات
برگزاری نخستین جشنواره‌ی «پیش‌نگاران مطبوعات کشور» با هدف قدردانی و تکریم روزنامه‌نگاران پیشکسوت کشور از جمله نخستین اقداماتی بود که در زمان محمدزاده در 27 اردیبهشت 91 برگزار شد. در این جشن از «جلال رفیع»، «حسین قندی» و «امیرحسین فردی» تقدیر به عمل آمد. جشن «پیش‌نگاران مطبوعات» از جمله اقداماتی بود که دور دوم آن با آن‌که در زمان خود محمدجعفر محمدزاده بود، هیچ‌گاه برگزار نشد.
نشریات خانوادگی و تخصصی نمایشگاه‌دار شدند
25 شهریورماه و 14 اسفندماه 1391 به ترتیب روز افتتاح نمایشگاه نشریات خانوادگی و افتتاح نمایشگاه نشریات تخصصی بود. دو نمایشگاهی که در مرکز آفرینش‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شدند.
دور دوم نمایشگاه نشریات خانوادگی نیز در دوره‌ی مدیریت محمدزاده امکان برگزاری داشت، اما باز هم در میان اقداماتی بود که با وجود وعده‌ی او در آخرین نشست خبری‌اش مبنی بر برگزاری این نمایشگاه در شهریورماه، به سرانجام نرسید.
دور دوم برگزاری نمایشگاه نشریات تخصصی نیز طبق آن چیزی که معاونت پیشین مطبوعاتی برنامه‌ریزی کرده بود، باید اسفندماه امسال برگزار شود، اما شاید سیاستگذاری‌های حسین انتظامی با دوره‌ی پیش تفاوت داشته باشد.
وام مسکن خبرنگاران؛ رویایی بی‌سرانجام!
شاید در میان برنامه‌های معاونت مطبوعاتی دولت دهم، یکی از پر سر و صداترین آن‌ها که خشم بسیاری را بر افروخت، همین ماجرای وام مسکن خبرنگاران بود. ماجرایی که در نطفه خفه شد و نامش فقط به‌دلیل وعده‌هایی که از زبان وزیر ارشاد و معاونت مطبوعاتی وقت شنید می‌شد، بر سر زبان‌ها ماند.
بهار سال 91 بود که پرداخت وام مسکن به خبرنگاران چهره‌ی جدی به خود گرفت تا آنجا که معاونت مطبوعاتی به خبرنگاران اعلام کرد تا 11 مردادماه می‌توانند برای درخواست وام مسکن خبرنگاران به سامانه‌ی «سمان» مراجعه کنند.
هجدهم شهریورماه همان سال نیز نتیجه‌ی بررسی پرونده‌ها و نام کسانی که می‌توانستند وام مسکن خبرنگاران را بگیرند در همان سامانه اعلام شد.
در همان زمان، پدرام پاک‌آیین - مدیرکل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - درباره‌ی واجدان شرایط دریافت وام مسکن خبرنگاران، توضیح داد: اسامی کسانی که احراز هویت آن‌ها برای دریافت وام مسکن تایید شده است، به بانک مرکزی اعلام خواهد شد و بعد از آن، بانک مرکزی بن عاملی را برای دریافت وام، به واجدان شرایط خواهد داد.
او با بیان این‌که در مجموع، چهارهزار و 77 خبرنگار و روزنامه‌نگار برای استفاده از تسهیلات وام مسکن در سامانه‌ی سمان مورد تأیید قرار گرفته‌اند که دوهزار و 408 نفر از آن‌ها رابطه‌ی استخدامی و بیمه‌شده با رسانه‌ها اعم از خبرگزاری و روزنامه‌ها دارند، گفت: از این مجموع، یک‌هزار و 669 نفر خبرنگار آزاد هستند. ترکیب خبرنگارانی که برای برخورداری از تسهیلات وام مسکن خبرنگاران، تایید شده و واجد دریافت وام مسکن خبرنگاران‌اند نیز یک‌هزار و 92 خبرنگار خبرگزاری و 1544 روزنامه‌نگار فعال در روزنامه‌ها و 1449 خبرنگار و روزنامه‌نگار نشریات ادواری است. همچنین از مجموع پذیرفته‌شدگان دریافت وام مسکن خبرنگاران، 2565 نفر متاهل و 1562 نفر مجرد هستند.
با این‌که مقرر شد اسامی کسانی که بانک مسکن با پرداخت وام مسکن خبرنگاری به آن‌ها موافقت کرده در مدت یک‌ماه اعلام شود اما این کار نیز انجام نشد.
پرداخت نشدن وام مسکن به خبرنگاران، دست آخر به گردن شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی افتاد. البته در همان زمان هم یکی از اعضای بانک مسکن در اظهار نطری از بی‌خبری این بانک از پرداخت چنین وامی خبر داد. به هر حال، کش و قوس پرداخت وام مسکن خبرنگاران به دولت یازدهم هم کشید و خبرنگاران در اولین برخوردها با علی جنتی - وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - از او درباره‌ی وام مسکن خبرنگاران پرسیدند.
او هم در پاسخ به این پرسش، بیان کرد: فعلا نمی‌توانیم درباره‌ی وام مسکن خبرنگاران قولی بدهیم، زیرا از گذشته تعهدات بسیار زیادی برعهده‌ی صندوق حمایت از نویسندگان، هنرمندان و روزنامه‌نگاران گذاشته شده و دیون زیادی دارد که دولت برای پرداخت دیون گذشته دچار مشکل شده است. اگر در گذشته وعده‌ای داده شده است باید از کسانی که این وعده‌ها را دادند، سوال شود.
با این پاسخ علی جنتی، کاملا واضح است که پرونده این وام به شکلی که دولت قبل وعده‌ی آن را داده بود، بسته خواهد شد و این‌گونه، وام مسکن خبرنگاران نیز می‌شود رویایی بی‌سرانجام.
موزه‌ای که درهایش هنوز بسته است!
عصر گرم روز سوم مردادماه همین امسال بود که عده‌ای در محله‌ی مولوی تهران در منطقه‌ای به نام «قبرآقا» با زبان روزه دور هم جمع شدند تا شاهد افتتاح آخرین پروژه‌ی معاونت مطبوعاتی دولت یازدهم باشند، پروژه‌ای به نام «موزه مطبوعات ایران».
موزه‌ی مطبوعات ایران با حضور وزیر ارشاد و برخی بزرگان حوزه‌ی رسانه و مطبوعات افتتاح و درهایش گشوده شد، اما گشودنی که به مدت 24 ساعت هم دوام نیاورد.
اسناد ملی، اسناد شخصی و استفاده از آرشیو روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و موسسه‌ی فرهنگی موزه‌ها، بخشی از محتوای این موزه بودند. البته محمدزاده نیز درباره‌ی این موزه گفته بود: در موزه‌ی مطبوعات ایران که برای اولین‌بار شاهد آن هستیم، اسنادی وجود دارند که حرف‌های زیادی برای گفتن دارند و تحولات مهمی از تاریخ معاصر کشور را نشان می‌دهند. این موزه هدیه‌ای بود که در راستای توسعه‌ی کیفی مطبوعات عرضه شد.
اما درهای این هدیه هنوز بسته است و گاه ناامنی محل موزه و گاه هم آماده نبودن تشکیلات امنیتی برای حفظ موزه به‌صورت درگوشی دلیل بسته بودن آن عنوان می‌شوند.
به گزارش خبرنگار ایسنا، این‌ها بخشی از اقدامات معاونت مطبوعاتی دولت دهم بود که بیش از سایر اقدامات جنبه‌ی رسانه‌ای به خود گرفت. برگزاری جشنواره‌های موضوعی، یکی دیگر از اولین‌های معاونت مطبوعاتی بود که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به برگزاری جشنواره‌ی طنز مطبوعات در لرستان، جشنواره‌ی مطبوعات محلی در ایران، جایزه‌ی صلح و عدالت در حوزه‌ی خبرنگاران خارجی و جایزه‌ی سیدجمال‌الدین اسدآبادی اشاره کرد.
همچنین موسسه‌ای تحت عنوان دانشنامه‌ی مطبوعات ایران توسط معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ثبت رسید. محمدزاده درباره‌ی این دانشنامه گفته بود: «کارهای مربوط به نوشتن دانشنامه‌ی مطبوعات ایران از حدود یک سال پیش آغاز شده است. مدخل آ و الف به پایان رسیده و مدخل "ب" نیز برون‌سپاری شده است، امیدوارم بتوانیم تا پایان شهریورماه مدخل آ و الف این دانشنامه را منتشر کنیم. بیش از 100 نفر از اساتید بزرگ در این دانشنامه قلم می‌زنند. این کار، یکی از اقداماتی بود که با این‌که نیاز شدیدی به آن احساس می‌شد، اما در گذشته انجام نشد و امیدی هم به انجام آن در آینده نبود.»
اینک چند ماهی است که حسین انتظامی بر مسند معاونت مطبوعاتی نشسته و تقریبا تا کنون درباره‌ی مهم‌ترین برنامه‌های معاون پیشین اظهار نظر رسمی نکرده است. با توجه به تازه بودن دولت باید منتظر ماند و دید پروژه‌های دولت دهم در حوزه مطبوعات به پایان رسیده یا به‌گونه‌ای دیگر ادامه خواهند یافت؟
انتهای پیام