یافته‌های پژوهشگران ایرانی نشان می‌دهد: ایران برای حضور مؤثر در صنعت گردشگری پزشکی با چالش‌های متعددی روبروست که نبود برنامه مدون گردشگری پزشکی و حمایت ناکارآمد دولت‌ها از گردشگری پزشکی از جمله آنهاست.
به گزارش خبرنگار پژوهشی ایسنا تحقیق حاضر که توسط علیرضا جباری و همکاران وی در سال 1390 انجام شده، با اشاره به این مقدمه که مسافرت به منظور بهره‌مندی از خدمات سلامت کشورهای دیگر، برای اقشار مرفه کشورهای در حال توسعه، پدیده جدیدی نیست یادآور می‌شود که برای این طبقه اجتماعی، استفاده از خدمات سلامت خارجی – به دلیل این که این خدمات در کشورشان ارائه نمی‌شود و یا این که از کیفیت پایینی برخوردار است – قسمتی از الگوی مصرفی کالاها و خدمات سلامت آنان است.
بر اساس این تحقیق، اما در سالهای اخیر، امتیاز سفر به کشورهای دیگر برای برخورداری از خدمات سلامت، در دسترس اقشار متوسط جامعه هم قرار گرفته است. کشورهای مقصد این سفرها، الزاما کشورهای توسعه یافته نیستند؛ بلکه کشورهای در حال توسعه‌ای که در این بازار جدید وارد شده‌اند نیز در این میان قرار دارند.
علاوه بر این، پدیده نسبتا جدیدی هم مشاهده می‌شود. در این پدیده جدید، مردم کشورهای توسعه یافته به منظور برخورداری از خدمات سلامت به کشورهای در حال توسعه سفر می‌کنند. این حرکت بین‌المللی جدید بیماران در پاسخ به ظهور «گردشگری پزشکی» - راهبرد بازاریابی جدیدی که نه تنها بیمارستان‌ها بلکه دولت‌های این کشورها برگزیده‌اند – به وجود آمده است. در جنوب شرق آسیا کشورهای مالزی، سنگاپور و تایلند این راهبرد را توسعه داده‌اند. در کشور تایلند و مالزی این توسعه بعد از بحران مالی آسیا در سال 1997 به اوج خود رسید.
پژوهش حاضر با اشاره به اهداف گردشگری پزشکی تاکید می‌کند که هدف گردشگران در این بخش، ابتدا دریافت درمان‌های پزشکی و سپس انجام فعالیت‌های مرتبط با گردشگری است. در دهه‌های گذشته، چندین کشور آسیایی وارد این صنعت شده‌اند و این درحالی است که بیشتر کشورها قصد ورود به این بازار را دارند.
ترکیبی از عوامل مختلف، نظیر هزینه‌های سرسام‌آور مراقبت‌های بهداشتی در کشورهای صنعتی، افزایش سهولت مسافرت‌های بین‌المللی، نرخ‌های مطلوب تبدیل ارز در اقتصاد جهانی، پیشرفت‌های سریع تکنولوژی پزشکی و استانداردهای مراقبت در بیشتر کشورها از یک طرف و اینترنت از طرف دیگر، منجر به افزایش اخیر در عمومیت یافتن گردشگری پزشکی شده است.
دلایل سفر بیماران به ایران برای درمان
اما دلایل سفر بیماران برای درمان چیست؟ این تحقیق این دلایل را متفاوت توصیف می‌کند: بیشتر گردشگران پزشکی آمریکایی به دنبال دریافت خدمات درمانی به میزان یک چهارم و حتی گاهی یک دهم هزینه در کشورشان هستند. کانادایی‌ها کسانی هستند که از لیست‌های طولانی انتظار خسته شده‌اند. انگلیسی‌ها، از جمله بیمارانی هستند که نمی‌توانند منتظر درمان بر اساس نظام درمانی خود باشند و توان پرداخت خصوصی را نیز ندارند. گردشگران دیگر نیز دوست دارند، تعطیلات استوایی را با اعمال جراحی پلاستیک یا انتخابی تجربه کنند. دلیل بیشتر بیمارانی که از کشورهای فقیر (مانند بنگلادش) می‌آیند نیز آن است که در کشورشان امکان دسترسی به درمان وجود ندارد.
به هر ترتیب،اطلاعات دقیقی از تعداد بیمارانی که خدمات سلامت را در مقاصد گردشگری پزشکی دریافت می‌کنند، وجود ندارد. اما مشکل اصلی در تعیین تعداد گردشگران پزشکی مربوط به تعریف دقیقی از این گردشگران است.
در واقع اعداد گزارش شده شامل درمان خارجیان مقیم کشور مقصد، مسافران تجاری و گردشگران نیازمند خدمات سلامت در زمان اقامت می‌شود. همچنین، آمار کسانی که از خدمات تندرستی نظیر یوگا، ماساژ و غیره استفاده می‌کنند، ممکن است به این آمار اضافه شود. برخلاف این محدودیت‌ها، بدیهی است تعداد قابل توجهی از بیماران در فرآیند گردشگری پزشکی مشارکت می‌کنند.
آماری از سفر بیماران به کشورهای درحال توسعه برای دریافت خدمات سلامت
بنا بر این تحقیق، آمارها حاکیست در سال 2003 میلادی، تقریبا 350 هزار بیمار از کشورهای توسعه یافته برای دریافت خدمات سلامت به کشورهای در حال توسعه سفر کرده‌اند. بر اساس برآوردها 750 هزار آمریکایی برای دریافت مراقبت‌های درمانی در سال 2007 به خارج از کشور رفته‌اند و احتمالا این تعداد تا سال 2010 میلادی به شش میلیون نفر افزایش یافت.
در سال 2004 میلادی، 1.18 میلیون بیمار از سراسر جهان برای دریافت خدمات سلامت به هند مسافرت کرده‌اند. در همین سال تایلند در حدود 1.1 میلیون گردشگر پزشکی داشته است که تعداد زیادی از آنان از کشورهای آسیایی، اروپایی و آ‌مریکای شمالی به این کشور آمده‌اند.
طبق این پژوهش، صنعت گردشگری پزشکی آسیا در حال شکوفایی است. امروزه بیشتر کشورهای آسیایی نظیر ایران با قابلیت بالا برای جذب گردشگری پزشکی قصد رقابت در این بازار را دارند.
این درحالیست که ایران در کسب درآمدهای ارزی خود به صدور نفت خام متکی است و برای حل مشکلات ناشی از وابستگی درآمدهای ارزی به صادرات نفت، لازم است جهت تولید و صدور آن دسته از محصولات و خدماتی که می‌تواند موجب ایجاد درآمدهای ارزی شود، سرمایه‌گذاری کند.
این کشور، در میان برخی از مجموعه محصولات و خدمات تعریف شده، دارای امکانات و توان‌های بالقوه‌ای است که با سرمایه‌گذاری می‌تواند آنها را به توان بالفعل تبدیل کرده، به عنوان یک منبع درآمد ارزی مورد استفاده قرار دهد. صنعت گردشگری پزشکی یکی از این موارد است.
پیش‌بینی برای 60 میلیون گردشگر داخلی و خارجی در سال برای ایران
سند چشم‌انداز ایران 1404 پیش‌بینی کرده است که ایران سالانه بیش از 40 میلیون گردشگر داخلی و 20 میلیون گردشگر خارجی داشته باشد. از مجموع افرادی که به عنوان گردشگر وارد کشورها می‌شوند، هفت درصد را کسانی در نظر می‌گیرند که برای درمان و استفاده از مواهب طبیعی به آن کشور سفر می‌کنند. ایران هم با عنایت به مزیت‌های خود در گردشگری پزشکی از جمله هزینه پایین و کیفیت خدمات سلامت، تصمیم دارد تا از فرصتهای موجود استفاده کند. اما برای بهره‌برداری از توانمندی‌های خود در این زمینه با چالش‌هایی روبروست.
در همین زمینه و بنا بر جایگاه مهم صنعت گردشگری پزشکی در اقتصاد جهانی و همچنین قابلیت های ایران در این صنعت، پژوهشی در کشور به بررسی و تعیین چالش‌های اساسی این صنعت در ایران پرداخته است.
این بررسی در حالی انجام می‌شود که با توجه به ارزآوری هنگفت حاصل از این راه، بسیاری از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تمایل دارند تا در صورت مهیا شدن شرایط لازم، سرمایه‌های خود را در این راه هزینه کنند.
وزارت بهداشت نیز موظف است، به منظور زمینه‌سازی برای حضور موثر در بازارهای جهانی و تبدیل جمهوری اسلامی ایران به مرکز رفع نیازهای سلامت و پزشکی منطقه در چارچوب سیاست‌های راهبردی و تجاری، تسهیلات لازم را در خصوص معرفی توانایی‌ها، عرضه و بازاریابی خدمات سلامت و آموزش پزشکی و تولیدات، تجهیزات و فرآورده های پزشکی و دارویی را ارائه کند.
پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های توصیفی، کاربردی و موردی است که در چهار مرحله انجام شده است. در مرحله نخست با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و جست‌وجو در تارنماهای معتبر، داده‌های موجود در زمینه گردشگری پزشکی ایران استخراج شد. در مرحله دوم، مدارک و مستندات در اختیار سازمان‌های متولی به منظور تحلیل وضعیت موجود مورد بررسی قرار گرفت. این سازمان‌ها عبارتند از: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اتاق بازرگانی و غیره. در مرحله سوم نیز با انجام یک مطالعه کیفی، با کمک راهنمای مصاحبه عمیق، تعداد 30 نفر به صورت نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. در مرحله آخر، یافته‌های حاصل از سه مرحله یاد شده، جمع‌بندی و مورد تحلیل قرار گرفت.
افراد شرکت کننده در مصاحبه دارای انجام پژوهش در زمینه گردشگری پزشکی، حداقل یک سال سابقه کار در حوزه گردشگری پزشکی در سازمان‌های متولی، حداقل یک سال سابقه اجرایی در برگزاری تورهای پزشکی و سلامت
بودند.
نگاهی به ظرفیت‌های پزشکی و درمانی ایران
یافته‌های این پژوهش که وضعیت گردشگری پزشکی ایران را در چند بخش بررسی کرده است، در زمینه مراکز ارایه دهنده خدمات سلامت در ایران نشان داد: نظام بهداشت و درمان ایران از بخش‌های دولتی، خصوصی و خیریه تشکیل شده است که عمده خدمات سطح اول در قالب شبکه گسترده بهداشتی درمانی ارایه می‌شود. حدود 16 هزار و 560 خانه بهداشت و دو هزار و 231 مرکز بهداشتی – درمانی روستایی، مشغول ارایه خدمت به جمعیت روستایی کشور هستند.
همچنین 1387 پایگاه بهداشتی و دو هزار و 191 مرکز بهداشتی درمانی شهری، به جمعیت شهری خدمات ارایه می‌دهند. با استفاده از راهبرد ملی پزشک خانواده و نظام ارجاع سعی می‌شود تا پزشک عمومی به عنوان درگاه ورود به سیستم سلامت عمل کند. در حال حاضر بالغ بر 830 بیمارستان در سطوح دوم و سوم خدمات سلامت، مشغول به فعالیت هستند که بیش از 70 درصد آنها دارای رتبه ارزشیابی درجه یک هستند.
در این میان موسسات درمانی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سهم بالایی از کل مراکز درمانی را تشکیل می‌دهند. این بدین معنی است که وزارت بهداشت به عنوان نماینده بخش دولتی، بزرگترین ارایه کننده خدمات سلامت در کشور است. کمتر از نیمی از بیمارستان‌های خصوصی مجهز و پیشرفته نیز در تهران قرار دارد.
همچنین بر اساس منابع انسانی حرفه‌ای بخش سلامت در ایران، پژوهش حاضر این یافته‌ها را به دست داده است: در حال حاضر حدود 74 هزار پزشک عمومی در کشور وجود دارند که در مقابل این میزان، تعداد پزشکان متخصص 24 هزار نفر هستند. به بیان دیگر تعداد پزشکان عمومی بیش از 3 برابر پزشکان متخصص است، اما با توجه به پراکندگی آنها در سراسر کشور و تمرکز پزشکان متخصص در شهرهای بزرگ، اثربخشی فعالیت‌های آنها به مراتب بیش از این میزان است.
در خصوص تعداد پرستاران شاغل در بخش خصوصی و دولتی آمار دقیقی وجود ندارد، اما برخی برآوردها حاکی از 60 هزار تا 70 هزار پرستار شاغل در کل کشور است. به هر حال، شاخص پرستار به ازای هر تخت در ایران نسبت به شاخص جهانی آن بسیار پایین است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده این پژوهش، 51 دانشکده پزشکی در ایران، سالانه بالغ بر 3 هزار پزشک عمومی تربیت می‌کنند.
هزینه‌های درمان در ایران
بر اساس این پژوهش، هزینه‌های درمان در ایران بسیار ارزان است. هزینه‌های درمانی در ایران نه تنها با کشورهای توسعه یافته، بلکه با کشورهای در حال توسعه قابل رقابت است. علاوه بر این، این مزیت هزینه‌ای در برخی خدمات قابل رقابت با کشورهای پیشرو این صنعت در جنوب شرق آسیا است. هزینه بیشتر مداخلات درمانی در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه، بسیار پایین و در حدود 50 درصد است. این درحالیست که هم اکنون رقابت شدیدی میان ارایه کنندگان خدمات پزشکی و گردشگری هم در سطح داخلی و هم در سطح بین‌المللی وجود دارد. در جنوب و جنوب شرق آسیا، کشورهای سنگاپور، تایلند، هند، مالزی و فیلیپین، و در منطقه خاورمیانه کشورهای اردن، ترکیه، عربستان و امارات متحده عربی از رقبای جهانی و منطقه‌ای ایران هستند.
مراکز درمانی با اعتبار جهانی
تا کنون هیچ یک از بیمارستان‌های ایرانی، موفق به اخذ استانداردهای بین‌المللی نظیر JCI(Joint Commission International) نشده‌اند.
چه بیمارانی که به ایران می‌آیند؟
ایرانیان مقیم خارج از کشور
بیش از 3 میلیون ایرانی در خارج از کشور مقیم هستند که حدود نیمی از این تعداد در ایالات متحده آمریکا به سر می‌برند. عدم پوشش و یا عدم کفایت پوشش بیمه‌ای همراه با هزینه‌های بالای درمان در خارج از کشور موجب شده است تا ایرانیان مقیم خارج از کشور متقاضی دریافت خدمات درمانی هم‌کیفیت، اما با هزینه‌های بسیار پایین در ایران باشند. این افراد در زمان بازدیدهای فامیلی انواع خدمات درمانی مورد نیازشان را دریافت می‌کنند.
بیماران کشورهای همسایه
این بیماران به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته بیمارانی که برای دریافت خدمات نجات بخش و ضروری به ایران می‌آیند که این بیماران به دلیل عدم برخورداری از خدمات درمانی مورد نیاز در کشورهای‌شان و یا به دلیل پایین بودن کیفیت این خدمات به ایران می‌آیند و دسته دیگر بیمارانی هستند که از کشورهای منطقه و برای انجام انواع جراحی زیبایی به ایران می‌آیند. ایران به دلیل تقاضای بالای داخلی انواع جراحی‌های زیبایی، به ویژه جراحی‌های زیبایی بینی، از شهرت جهانی برخوردار است.
سایر بیماران
بیمارانی که برای دریافت درمان‌های خاص و به دنبال پیشرفت‌های اخیر ایران در دستیابی به روش‌های نوین بیماری‌هایی نظیر بیماران دارای ضایعات نخاعی، ایدز، پای دیابتی، و ویتیلیگو (برص یا پیسی) علاقمند به حضور در ایران هستند.
ایران به دلیل برخورداری از فضای فرهنگی مناسب، قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و نیز مجاورت با کشورهای اسلامی فراوان، دارای تقاضای بالایی از سوی کشورهای مسلمان برای انجام خدمات درمانی است.
سیاست کلیدی دولت ایران در گردشگری پزشکی
ماده 87 برنامه چهارم توسعه، همراه با اهداف سند چشم‌انداز ایران 1404 از مهمترین سیاست‌های کلیدی دولت است که از توسعه گردشگری پزشکی حمایت می‌کند. از طرف دیگر اصل 44 قانون اساسی دولت را موظف کرده است تا علاوه بر تامین امنیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، راهکارهای توسعه بخش خصوصی را در تمامی ابعاد اقتصاد عملی کند. ایران قصد دارد تا علاوه بر دستیابی به سهم شایسته خود از صنعت گردشگری، به قطب پزشکی منطقه تبدیل شود.
ظرفیت‌های محیطی و فرهنگی ایران
ایران کشوری با طبیعت چهار فصل و دارای اقلیم‌های متفاوت است که از نظر جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی در میان ده کشور اول جهان قرار دارد.
همکاری و مشارکت بین بخشی در سطح کلان
هماهنگی راهبردی واقعی بین این دو بخش غیر مرتبط – صنعت سلامت و گردشگری – بر عهده دولت است. بدین منظور تا کنون شورای سیاست‌گذاری گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، و کارگروه خدمات بین‌المللی سلامت در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شده است.
نگاهی کوتاه به ظرفیت‌های ایران در گردشگری پزشکی
بررسی وضعیت گردشگری پزشکی ایران منعکس کننده مزیت‌ها و چالش‌های گردشگری پزشکی کشور است.
ایران با دارا بودن آب و هوای مطبوع و طبیعت چهار فصل، جاذبه‌های فراوان گردشگری – تاریخی، مذهبی، طبیعی و فرهنگی – مراکز درمانی مدرن و مجهز همراه با منابع انسانی متخصص و با شهرت جهانی به ویژه در کشورهای منطقه، محیط فرهنگی مناسب برای کشورهای مسلمان، تعداد قابل توجه ایرانیان مقیم خارج از کشور که متقاضی درمان در ایران هستند، تقاضای بالای بیماران کشورهای منطقه برای درمان‌های نجات‌بخش، زیبایی و منحصر به فرد هم در شرایط عامل و هم در شرایط تقاضا از وضعیت مناسبی برخوردار است. در زمینه راهبردی و رقابتی مهمترین مزیت ایران به پایین بودن هزینه‌های درمانی در مقیاس جهانی و منطقه‌ای خلاصه می‌شود. در قسمت صنایع وابسته و پشتیبان نیز تنها مزیت ایران برخورداری از دانشکده‌های متعدد علوم پزشکی است که می‌تواند از نظر کمی منابع انسانی حرفه‌ای بخش سلامت را تامین کند.
در حال حاضر با توجه به شرایط عامل و تقاضای مطلوب، ایران از مزایای متعددی برای تبدیل به کشور پیشرو در گردشگری پزشکی در سطح منطقه برخوردار است؛ اما در وضعیت راهبردی و رقابتی نیازمند توسعه بوده و همچنین باید صنایع وابسته و پشتیبان خود را تقویت کند.
ایران بر اساس سند چشم‌آنداز 1404 قصد دارد به قطب پزشکی منطقه تبدیل شود. همچنین قصد دارد تا به تعداد 20 میلیون گردشگر خارجی در سال 1404 دست یابد.
اگر چه، گردشگری پزشکی کاملا با این دو چشم‌انداز مطابقت دارد، اما دولت به عنوان یکی از نقش‌آفرینان اصلی نتوانسته است نقش کلیدی خود را ایفا کند.
چالش‌های پیش روی ایران برای رقابت در گردشگری پزشکی چیست؟
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ایران برای حضور موثر در صنعت گردشگری پزشکی با چالش‌های متعددی روبروست که این چالش‌ها را می‌توان در فقدان برنامه مدون گردشگری پزشکی، حمایت ناکارآمد دولت از گردشگری پزشکی، زیرساخت های پایه و درمانی نیازمند ارتقا، عدم استانداردسازی هزینه‌های درمانی و اعتباربخشی بیمارستان ها، کمی همکاری و مشارکت موثر بین بخشی در سطح کلان، کمی همکاری و مشارکت بین بخشی در سطح عملیاتی،کمی توسعه منابع انسانی حرفه‌ای بخش سلامت، لزوم ارتقای نام ایران به عنوان قطب گردشگری پزشکی در منطقه و جهان، فقدان بازاریابی منسجم و موثر گردشگری پزشکی،عدم امکان انتقال‌پذیری پوشش بیمه‌ای گردشگری پزشکی، فقدان پوشش بیمه مسئولیت پزشکی کارآمد، فقدان نظام ثبت، کنترل و آمارگیری از گردشگران پزشکی و فقدان نظام پاسخ‌گویی به گردشگران پزشکی ناراضی خلاصه کرد.
انتهای پیام