جهانبخش ایزدی که سابقه 8 سال حضور در کمیته سیاسی، دفاعی و امنیتی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده دارد، از جمله اساتید و کارشناسانی است که پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهور منتخب به اتاق فکر او دعوت شده است.
ایزدی رویکردهایش را در مسائل مختلف به رویکردهای روحانی نزدیک میداند و معتقد است: اگر برای همکاری از وی دعوت شود و آن مسوولیت در توانش باشد، همکاری را قبول میکند، در عین حال تاکید دارد که همکاریهایش در چارچوب کارهای اجرایی نخواهد بود. او خود را فردی متعلق به جامعه علمی و دانشگاهی میداند که هیچ وقت برای هیچ دولتی کهنه و قدیمی نمیشوند.
این استاد روابط بین الملل معتقد است که سیاست خارجی حسن روحانی مبتنی بر سند چشمانداز و توسعهگراست و بر همین اساس دیپلماسی و پرهیز از اقدامات مخرب مورد توجه است. وی میگوید که در مذاکرات هستهیی به ایجاد تنفسی جدید نیاز داریم و باید به دنبال مذاکراتی جدی بود.
جهانبخش ایزدی در گفتوگو با خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در پاسخ به این که آقای روحانی بر اولویت تعامل با همسایگان ایران به عنوان یکی از اولویتهای سیاسی خارجیاش تاکید کرده است، نظر شما در این باره چیست؟ گفت: ایران از نظر کثرت همسایگان مقام سوم جهان را بعد از روسیه و چین در اختیار دارد، البته این مساله معایب و محاسنی دارد؛ مثلا کشوری که مورد تحریم بینالمللی قرار میگیرد با وجود همسایگان زیاد چندان تحریمها بر او اثر نمیکند اما به لحاظ امنیت ملی و کنترل مرزها کار سخت خواهد بود.
او گفت: همسایگان ایران به جز ارمنستان همگی مسلمان هستند که البته ما با همه آنها به جز ارمنستان چالشهایی داریم.
این استاد دانشگاه با اشاره به منازعههای مرزی ایران با برخی همسایگانش، گفت: در بحث هیرمند و سد کجکی در افغانستان، رژیم حقوقی دریای خزر، جزایر سهگانه، حضور قدرتهای فرامنطقهیی در خلیجفارس، مساله اروندرود، قاچاق موادمخدر، مسائل قومی و مذهبی مشکلاتی را با همسایگانمان داریم. در عین حال اشتراکات زیادی هم وجود دارد.
دولت جدید باید در ارتباط با همسایگان بر اشتراکها متمرکز شود
وی تصریح کرد: رویکرد دولت جدید باید متمرکز بر اشتراکها باشد تا به تدریج مسائل و تنشهای سیاسی کاهش و سپس وارد مباحث حقوقی شویم. البته گسترش تعاملات اقتصادی میتواند مشکلات سیاسی و حقوقی را مدیریت کند.
ایزدی با اشاره به تحولات سوریه، اظهار کرد: موضوع سوریه به تنش میان ایران و کشورهای همسایه دامن زد و تقابل جدی شکل گرفت. قدرتهای منطقهیی درگیر در سوریه هر یک با بخشهایی از قدرتهای بینالمللی همانندی پیدا کردند و متاسفانه شرایط ناگواری را در سوریه به وجود آوردند.
موضوع سوریه برای ایران جنبه حیثیتی دارد
این کارشناس مسائل بینالملل در پاسخ به این پرسش که به نظر نمیآید در بحث سوریه، امکان کاهش سریع درگیریها وجود داشته باشد؟ گفت: موضوع سوریه برای ایران به یک مساله راهبردی حساس تبدیل شده است و جنبههای حیثیتی پیدا کرده است.
او تصریح کرد: نگاه ایران به تحولات اخیر در جهان عرب مبتنی بر "بیداری اسلامی" بوده است، اما وقتی تحولات در سوریه اتفاق افتاد روند پیگیری بیداری اسلامی در سوریه از سوی ایران متوقف شد و این عوارضی را برای سیاست خارجی ایران در منطقه در پی داشت.
ایزدی با اشاره به تاکید روحانی در سخنانش در صداوسیما مبنی بر این که حقوق بشر باید در تمامی جوامع و ملتها مورد توجه باشد و به گونهای رفتار نکنیم که وقتی حقوق بشر در یک کشور دوست نقض میشود آن را برجسته نکنیم و در یک کشور غیردوست برجسته کنیم، گفت: روحانی در مصاحبه مطبوعاتیاش هم بر منع دخالت خارجی در سوریه، شنیدن شدن مطالبات مردم، بازگشت آرامش و حمایت نکردن از تکفیریها تاکید کرد.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی در ادامه با بیان این که بخشی از مسائل و مشکلات سوریه ناشی از نحوه مدیریت دولت این کشور است، اظهار کرد: دولت بشار اسد میتوانست با مطالبات مردمی به شکلی مسالمتآمیز برخورد کند، اما متاسفانه با خشونت برخورد کرد و طبیعی است که خشونت، خشونت تولید میکند. امروز شاهد فرار میلیونها آواره سوری به کشورهای همسایهی این کشور، از بین رفتن زیرساختها و کشته شدن هزاران سوری هستیم. در عین حال معتقدم میتوان مساله سوریه را مدیریت کرد به شکلی که تقابلها کاهش یابد و مردم سوریه بتوانند برای خود تصمیمگیری کنند.
روی کار آمدن دولت جدید در منطقه و عرصه بینالملل شرایط جدیدی خلق میکند
وی درباره رویکرد دولت آینده به مساله سوریه، گفت: مادامی که دولت شکل نگرفته است نمیتوان از آن انتظار خاصی داشت. باید منتظر بود و دید که تیم دیپلماسی و سیاست خارجی دولت چه کسانی هستند. در عین حال آثار روی کار آمدن دولت آقای روحانی در منطقه و عرصه بینالملل شرایط جدیدی را خلق میکند و به همین دلیل در بحث سوریه نیز میتوان شاهد تحولاتی جدید بود.
ایزدی در پاسخ به این که جدای از موضعگیریهای سیاسی در نگاه علمی، مساله سوریه را چگونه ارزیابی میکنید؟ اظهار کرد: گفته میشود بعد از جنگ سرد بزرگترین منازعه ژئوپولتیک بین بازیگران بینالمللی (روسیه، آمریکا و مجموعه کشورهای غربی) بر سر سوریه شکل گرفته است، اما برخی این تحلیل را قبول ندارند و معتقدند هویت جنگ سرد دیگر وجود ندارد. برخی دیگر مساله سوریه را ناشی از جابهجایی ظرفیتها در منطقه تعبیر میکنند. مثلا ترکیه تا قبل از اردوغان نقش منطقهیی بارزی نداشت و به غرب گرایش داشت و کشور استفاده از فرصتها در منازعات منطقهیی بود، اما در تحولات بعد از بهار عربی، ترکیه به عنوان یک بازیگر تمام عیار متوجه منطقه شد که خود به خود تقابلی را بین ترکیه با قدرتهای سنتی منطقه مثل ایران، مصر و عربستان ایجاد کرد.
این استاد دانشگاه با بیان این که بخشی از مساله سوریه به میدانداری کشورهای منطقه در این بحث باز میگردد و بخشی دیگر به اختلافهای جدی در جامعه سوریه، خاطرنشان کرد: در این میان نیز کشوری مثل قطر با وجود این که پتانسیل اجتماعی و سیاسی منطقهیی نداشت بسیار نقشآفرین شد و این مساله را ایران، عربستان و مصر نمیپسندیدند.
ایران میتواند اقدامات تحریکآمیز در حوزه خلیج فارس علیه خود را مدیریت کند
او درباره روابط ایران و عربستان و نیز دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس با بیان این که این حوزه برای ایران، کشورهای حاشیه خلیجفارس و قدرتهای فرامنطقهیی بسیار حیاتی است، تصریح کرد: کشورهای حوزه خلیجفارس نسبت به ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره تحریک شدهاند که از ایران بهراسند، اما ایران این توانایی را دارد که اقدامات تحریکآمیز علیه خود را مدیریت کند. در این راستا کاهش ادبیات تهاجمی بخشی از این مدیریت است.
ایزدی افزود: در هشت سال گذشته در برخی موضعگیریهای ایران، کشورهای منطقه تحقیر و تهدید شدند و بیشتر در تلاقی با منافع این کشورها قرار گرفتیم در حالی که میتوانستیم ضمن احترام به منافع دیگران، منافع خود را تامین کنیم و مدل رقابت همکاری شکل گیرد. معتقدم کشورهای منطقه این واقعیت که با ایران همسایهاند را پذیرفتهاند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: کشورهای منطقه به همان میزانی که به لحاظ اقتصادی قدرتمندند به همان میزان هم پایگاههای اجتماعی و مردمیشان متزلزل است و روند مدرنیزاسیون به شدت در این کشورها آسیبپذیر است که ما میتوانیم در چارچوب "همکاری" با این کشورها این نوع مسائل را بهتر مدیریت کنیم، چنان چه زمینه همکاری میان کشورهای حوزه خلیجفارس شکل گیرد بستر برای حضور تمام عیار نظامی قدرتهای فرامنطقهیی از بین میرود و دیگر نمیتوان به استناد تغییر شرایط، مرزی را مورد تعرض قرار داد.
وی درباره مناقشههای مرزی میان ایران و برخی کشورهای حوزه خلیجفارس و تشدید آنها در سالهای اخیر، اظهار کرد: از نظر حقوق بینالملل و قاعده "ربوس" (بقای همه چیز به همان صورت از زمان عقد قرارداد به بعد) مناقشههای مرزی به هیچ عنوان مسموع نیست، در عین حال شکلگیری فضای تعامل و همکاری کمک میکند مسائلی از جمله جزایر سهگانه در متن روابط قرار نگیرد و به مسالهای دوجانبه میان ایران و امارات تبدیل شود نه موضوعی منطقهیی و بینالمللی. باید به سمتی حرکت کنیم که کشورهای حاشیه خلیجفارس برای امضای بیانیههایشان در حمایت از امارات متحده عربی بر سر جزایر سهگانه هزینه گزافی بدهند.
باید به فکر کاهش حساسیتها در منطقه باشیم
عضویت در شورای همکاری خلیجفارس در اولویت سیاست خارجی ایران نیست
ایزدی در پاسخ به این که در سالهای گذشته تلاش شده ایران در شورای همکاری خلیجفارس حضور یابد و به عنوان عضو ناظر انتخاب شود، با بیان این که چنین چیزی را در آینده نزدیک متصور نمیدانم، تصریح کرد: فراتر از حضور ایران به عنوان عضو یا ناظر در شورای همکاری خلیجفارس، باید به فکر کاهش حساسیتها در منطقه باشیم. بدون شک عضویت در شورای همکاری خلیجفارس در اولویت سیاست خارجی ایران نیست؛ بلکه کاستن از حساسیتهای تنشزا ضرورت بیشتری دارد.
او در پاسخ به این پرسش که در دوره محمد خاتمی، سیاست تنشزدایی و در دولت محمود احمدینژاد سیاست تهاجمی دنبال شد، فکر میکنید در دولت آینده رویکرد در سیاست خارجی چگونه است؟ تصریح کرد: خیلی موافق این تقسیمبندی نیستم و معتقدم نخبگان ما در درک برخی مفاهیم سیاسی دقیق عمل نکردهاند. سیاست، دانش تلفیق "ستیز" و "سازش" است؛ نه ستیز فینفسه اصالت دارد و نه سازش فینفسه قباحت دارد.
تعبیر مذاکره به "سازش" و یا عذرخواهی به "تسلیم" غلط است
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش در ایران ایدئولوژی بر سیاستها تاثیرگذار است و مثلا سازش به عقبنشینی تعبیر میشود و ستیز، مقاومت تعبیر میشود با تایید این مطلب، تصریح کرد: تعبیر مذاکره به سازش و یا عذرخواهی به تسلیم غلط است. نباید "تهاجم" و "تدافع" به عنوان دو خط موازی یا متقابل تعریف شوند، بلکه هر موضوعی در سیاست خارجی و سیاستهای کلان بسته به زمان و مکان و ماهیت آن مساله سیاست خاص خود را میطلبد اما اگر بنا را بر دیپلماسی بگذاریم بسیاری از مسائل حل میشود در عین حال که باید قواعد دیپلماسی را هم بپذیریم.
دولت آینده از ادبیات تهاجمی بکاهد
ایزدی افزود: به نظر من دولت آینده تا حد زیادی میتواند غلظت سیاسی مسائل در حوزه سیاست خارجی را کاهش دهد و از ادبیات تهاجمی نیز بکاهد چرا که غربیها بیمناسبت نمیبینند که از این نوع اقدامات ایران بهرهبرداری کرده و به ایرانهراسی در منطقه دامن بزنند.
مبنای روحانی در سیاست خارجی سند چشمانداز است
وی در پاسخ به این که شما سالها در مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان کارشناس در حوزه مسائل سیاست خارجی فعالیت داشتهاید و با آقای روحانی آشنایی دارید، فکر میکنید سیاست خارجی حسن روحانی بر چه مبنایی خواهد بود؟ گفت: مبنای تعامل آقای روحانی در موضوعات خارجی سند چشمانداز است که "بر تعامل موثر" و "سازنده" تاکید دارد بنابراین در این چارچوب دیپلماسی و پرهیز از اقدامات مخرب مورد توجه است. همچنین معتقدم نوع سیاست خارجی آقای روحانی "توسعهگرا" و مبتنی بر ارتباط موثر و مستمر با تمام دنیا و درک واقعیات جهانی است.
در فضای مذاکرات هستهیی باید تنفسی جدید ایجاد کرد
مذاکرات در بحث هستهیی باید با هدف وضع نشدن تحریم جدید و مدیریت تحریمهای قبلی باشد
این عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی در پاسخ به این که انتقاداتی در حوزه مدیریت هستهیی به آقای روحانی از سوی برخی منتقدان وارد است و ممکن است در آینده به ویژه در بحث هستهیی انتقادات گذشته بر مدیریت تیم هستهیی او سایه افکند، اظهار کرد: آقای روحانی در مناظرههای تلویزیونی و سخنرانیهای انتخاباتیاش اگر نگوییم گفتمان جدید در بحث هستهیی را مطرح کرد، اما مواضعاش را به خوبی بیان کرد که معطوف به گذشته و حال موضوع هستهیی بود. در صحبتهای روحانی مشهود بود که او به تحولات و پیشرفتها در برنامه هستهیی توجه دارد و بر همین اساس اظهار کرد که دیگر دوره تعلیق گذشته است.
او افزود: آقای روحانی معتقد است وقتی وارد فضای مذاکراتی میشویم باید مذاکره با هدف وضع نشدن تحریم جدید یا مدیریت تحریمهای وضع شده در گذشته باشد در حالی که در مذاکرات سالهای گذشته چندان به پیشرفت در گفتوگوها و حل و فصل موضوع تمایل وجود نداشته است، بنابراین در فضای مذاکرات هستهیی باید یک تنفس جدیدی ایجاد کرد. دیگر خرید زمان برای ما ایجاد فرصت نمیکند و یا هر چه جلوتر رویم سبدهای تشویقی غرب برای ایران جذابیتی نخواهد داشت، بنابراین باید به دنبال یک مذاکرات جدی بود.
تاکنون مذاکرات هستهیی بر اساس گفتمانی اصولی دنبال شده است
ایزدی با بیان این که تاکنون در مذاکرات "گفتمانی اصولی" پیگیری میشده است، گفت: این که ایران در مذاکرات آلماتی و قبل از آن بر هدفمند بودن مذاکره، مذاکره برای مذاکره نکردن، برداشتن گامهای متقابل، گفتوگو در چارچوب مشخص و یا گفتوگو بر مبنای حقوق و تکالیف منطبق بر ان.پی.تی تاکید داشته است مواضع اصولی و درستی است، اما وقتی به زمان نگاه میکنیم میبینیم فشار تحریمها بر اقتصاد و زیرساختهای کشور بسیار زیاد است که از پیشرفت کشور جلوگیری میکند در اینجاست که باید هزینه و فایده کرد.
این کارشناس مسائل بینالملل ادامه داد: اگر مساله هستهیی را از زاویه حق و باطل نگاه کنیم به آن وجهه ایدئولوژیک دادهایم اما اگر از زاویه سود و زیان آن را ببینیم جنبه عقلانی پیدا میکند. سود و زیان را میتوان مدیریت کرد اما حق و باطل جایی برای آشتی و تعامل و یا دیپلماسی باقی نمیگذارد.
مردم در انتخابات ریاست جمهوری به کاهش تنشها در عرصه بینالملل رای دادند
ایزدی با بیان این که مردم به گرایش اعتدالگرایی در انتخابات رای دادهاند و این مساله مسیر دولت آینده را ترسیم میکند، با اشاره به تاکید روحانی به پیام "رای اکثریت"، خاطرنشان کرد: اکثریت مردم به دنبال کاهش سطح تنش در عرصه بینالمللی هستند و این صرفا شامل مساله هستهیی نمیشود. در سالهای گذشته روابط ایران با بسیاری از کشورها از جمله انگلیس، کانادا، مراکش، سنگال و گامبیا قطع شده است و این روند را مردم نمیپسندند.
وی در پاسخ به این پرسش که برخی تحلیلها حاکی از آن است که آمریکا نسبت به اثرگذار بودن تحریمها بر ایران به ویژه پس از انتخابات ریاستجمهوری محکمتر شدهاند، تصریح کرد: ما باید واقعیتی به نام تحریمها را بپذیریم. هم مردم و هم مسوولان به این مساله اذعان داشتهاند و بعید میدانم غربیها برای این که ببینند تحریمها اثرگذار بوده است یا نه منتظر انتخابات ایران بوده باشند. همانطور که آقای روحانی گفت چرخ هستهیی باید در کنار چرخ زندگی مردم بچرخد و برای تحقق این مساله میتوان ضمن تعقیب حقوقمان در بحث هستهیی از برخی تندرویها بکاهیم.
میتوانیم در عرصه فنی و حقوقی اقداماتی انجام دهیم که در عرصه سیاسی فشارها را از ایران کم کند
این عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی با اشاره به مذاکرات سیاسی و معطوف به آینده ایران با 1+5 و مذاکرات فنی و حقوقی و معطوف به گذشته ایران با آژانس، گفت: ما میتوانیم در عرصه فنی و حقوقی اقداماتی انجام دهیم که در عرصه سیاسی فشارها را از ایران کم کند، اما در سطحی دیگر میتوان با آمریکا که از کشورهای تاثیرگذار در گروه 1+5 است به یک توافق و یا تعامل دوجانبه برسیم که در چارچوب مذاکرات 1+5 و یا مذاکرات مستقیم با آمریکا باشد.
ایزدی گفت: در طی سالهای گذشته چهار دیپلماسی برای حل موضوع هستهیی به کار گرفته شده است؛ دیپلماسی "مذاکره با سه کشور اروپایی"، "مدالتیه"، "بستههای پیشنهادی" و "معاوضه". اما متاسفانه این چهار دیپلماسی ما را به نتیجه نرساند.
او در پاسخ به این که آقای روحانی بر "شفافسازی" و "اعتمادسازی" در گام نخست تعامل با 1+5 تاکید کرده است، با بیان این که چندان با واژه "شفافسازی" موافق نیستم، افزود: "شفافسازی" این گونه القا میکند که تاکنون ایران شفاف عمل نکرده است. به نظرم واژه "همکاری بیشتر" مناسبتر است. البته همکاری در خلاء تعریف نمیشود. اگر به دنبال این باشیم که انتهایی برای همکاری قائل نباشیم، صورت مساله را پاک کردهایم.
پیشنهاداتی که 1+5 در آلماتی به ایران داد، تغییر در تاکتیکها بود نه استراتژی
ایزدی در ادامه با اشاره به مذاکرات ایران و 1+5 در آلماتی و پیشنهادات 1+5 به ایران، اظهار کرد: پیشنهاداتی که از سوی 1+5 به ایران ارائه شد تغییر در تاکتیکها بود نه استراتژی. اگر این مساله تثبیت شده باشد که 1+5 با غنیسازی در سطح پایین در ایران مشکلی ندارد، بخشی از مساله حل شده است اما ما معتقدیم غنیسازی در ایران باید به رسمیت شناخته شود و تحریمهای بیشتر هم وضع نشود و در ازای اقدامات مورد توافق باید مابهازاهای متوازن پیشنهاد شود تا بتوانیم در درازمدت به یک توافق اصولی دست یابیم.
پذیرش حق غنیسازی ایران از سوی 1+5 باید در جریان مذاکرات به دست آید
وی در پاسخ به این که اما ایران بر پذیرش حق غنیسازی از سوی 1+5 به عنوان آغاز یک روند تاکید دارد، گفت: ارزیابی من این است که مساله پذیرش حق غنیسازی ایران از سوی 1+5 باید به طور ضمنی و در جریان مذاکرات تا حصول به یک توافق اصولی ادامه یابد. وقتی طرف مقابل بر تعلیق غنیسازی 20 درصدی تاکید دارد میتواند این گونه معنا شود که غنیسازی کمتر از پنج درصد را پذیرفته است؛ البته این مساله قطعی نیست و همین موجب پیچیده شدن فضای مذاکرات شده است.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی درباره تشدید تحریمهای یک جانبه آمریکا از 10 خرداد، گفت: با توجه به رویکرد اعتدالگرایانهیی که با انتخابات ریاستجمهوری روی کار آمده است، غرب باید در اجرای تحریمهای جدید تصویب شده تاخیر بیندازد تا دولت جدید روی کار آید، اما غربیها بر این باورند تا ایران گامی عینی بر ندارد نباید امتیازی به ایران داد، میتوان در این رابطه با گفتوگو مساله را حل کرد.
هر نوع اعتماد یکسویه، وادادگی است
ایزدی با بیان این که ما به ازاهای پیشنهادی 1+5 در ازای اقداماتی مثل تعلیق غنیسازی 20 درصد غیرمتوازن است، تاکید کرد: اعتماد وقتی بین دو طرف ساخته میشود که متقابل باشد در غیر این صورت هر نوع اعتماد یکسویه، وادادگی است.
تیم هستهیی متشکل از افرادی است که تغییر مورد نظر روحانی را پیش ببرد
او اظهار کرد: تیم هستهیی بعدی مسوولیت سنگینی بر دوش دارد، چرا که قطعنامههای بینالمللی و یکجانبه، پیچیدگی مساله هستهیی را چند برابر کرده است. پرونده هستهیی ایران نباید از ابتدا به شورای امنیت میرفت اما حالا که رفته است نباید اجازه داد قطعنامه و تحریم جدیدی علیه ایران شکل گیرد.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی خاطرنشان کرد: در آسیبشناسی عملکرد تیمهای هستهیی، معدل عملکرد تیمی مهم است. قطعا هر یک از تیمهای هستهیی نقاط قوت و ضعفی داشتهاند، اما نکته مهم این است که امتیازات بیشتری بگیریم و نقاط ضعف را از بین ببریم. در عین حال تصویری که تیم جدید از خود به دنیا ارائه میکند بر فضای مذاکرات آینده اثرگذار است.
ایزدی در پاسخ به این که فکر میکنید تیم مذاکرهکننده هستهیی آقای روحانی چه ترکیبی داشته باشد؟ گفت: تغییر و تحولات در تیم مذاکرهکننده قطعا متصور است و حتما افرادی برگزیده میشوند که تغییر مورد نظر آقای روحانی و گفتمان مدنظر او را بتوانند پیش ببرند.
گفتوگو از خبرنگار ایسنا: زهرا اصغری
انتهای پیام