درحالی که روابط قبل از ازدواج دختران و پسران در جامعه سبب بروز مشکلات جدی جبران‌ناپذیر برای آنها می‌شود، گفت‌و‌گوی والدین و فرزندان در این زمینه کم و اطلاع‌رسانی نسبت به خطرات روابط جنسی بسیار ضعیف است.
به گزارش سرویس پژوهشی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) جوانان و بویژه دانشجویان گروه بزرگی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند، از این‌رو توجه به رفتارهای سلامت آنها از جمله رفتارهای بهداشت باروری باید مورد توجه قرار گیرد. طبق آمارهای مراکز پیشگیری از بیماری در جهان، رفتارهایی که سلامتی را به خطر می‌اندازند از جمله مصرف سیگار، تنباکو و الکل، رفتارهای پرخطر جنسی، سوء‌مصرف مواد در میان جامعه جوان دنیا شایع است.
هر دقیقه پنج جوان در جهان به ویروس ایدز آلوده می‌شوند
الگوهای رفتاری مهم که می‌توانند بر سراسر زندگی فرد تاثیر بگذارند، در دوران جوانی شکل می‌گیرند و مصرف مواد و الگوهای رفتاری نادرست جنسی از این دوره آغاز می‌شود. از طرف دیگر ایدز یک بحران بهداشتی، اجتماعی و روانی ناشی از رفتارهای پرخطر است که نه تنها بزرگسالان، بلکه کودکان و نوجوانان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. به‌طوری که می‌توان گفت در حال حاضر بیماری ایدز مشکل گروه جوانانی است که 85 درصد آنها در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند. از سوی دیگر 50 درصد موارد آلودگی به این ویروس در دنیا به سنین 10 - 24 سال اختصاص دارد و در هر دقیقه پنج جوان به این ویروس آلوده می‌شود.
مسأله‌ی معاشرت و دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج در جامعه ما پدیده‌ای جدید است. چنین پدیده‌ای برای مقاطع کوتاهی در دهه‌های پیش از انقلاب صرفا در میان طبقات بالای شهر، آنهم در شهرهای بزرگ شکل گرفت و پس از انقلاب و با تاکید بر اهداف و ارزش‌های دینی، چنین روابطی منع شد. در سال‌های اخیر به دلیل گسترش شهرنشینی و وسائل ارتباط جمعی و حضور زنان در جامعه، این پدیده به شکلی نوظهور و از بطن روابط بین جوانان پدید آمده است.
برخی حساسیت‌های فرهنگی اجتماعی در ایران، بررسی بسیاری از موضوعات مربوط به جوانان ازدواج نکرده را با مشکل مواجه کرده و متاسفانه به همین دلیل، مطالعات جامعی در این زمینه وجود ندارد و مطالعات انجام شده هم محدود به مقالاتی با تعداد نمونه‌ی اندک از جوانان است.
پژوهشی در ایران درخصوص رفتارهای پرخطر جنسی نشان داده بود که 39.8 درصد کسانی که روابط جنسی قبل از ازدواج داشتند، از هیچ‌گونه وسیله محافظتی استفاده نکرده‌اند.
مطالعه و تحقیق پیرامون وضعیت بهداشت باروری نوجوانان و نیازهای این گروه در زمینه‌ی بهداشت باروری در ایران به دلایل مختلفی حائز اهمیت است. به رغم این واقعیت که بخش مهمی از جمعیت ایران را نوجوان تشکیل می‌دهند در مورد وضعیت و نیازهای بهداشت باروری این گروه‌های جوان اطلاعات بسیار اندکی در دسترس است.
ارتباط و دوستی‌های قبل از ازدواج بین دختر و پسر یکی از موضوعات مهم فرهنگی و اجتماعی در جامعه ما محسوب می‌شود که تا حد زیادی می‌تواند سلامت جوانان را متاثر سازد. امروزه این پدیده در دانشگاه‌ها در حال رشد بوده و به دلیل عواقب نامطلوب، تبیین علل آن یکی از قدم‌های اول در برنامه‌ریزی برای مسائل جوانان و سلامت آنان است.
بنا بر اهمیت موضوع سلامت رفتاری جوانان، پژوهشی در کشور بر روی 20 دانشجوی پسر مجرد با میانگین سنی 21 سال که 80 درصد آنها ساکن شهرهای کوچک و 20 درصد ساکن شهرهای بزرگ و همچنین 80 درصد ساکن خوابگاه بوده و 20 درصد در کنار خانواده زندگی می‌کردند، انجام شده که موضوع برقراری روابط دختر و پسر قبل از ازدواج و علل تاثیر‌گذار در بروز آن را مورد بررسی قرار داده است.
نتایج این پژوهش، حکایت از سه درون‌مایه درخصوص این موضوع دارد که این درون‌مایه‌ها شامل: انگیزه ارتباط با جنس مخالف در پسران، عوامل تسهیل‌کننده و پیشگیری‌کننده رفتار جنسی و نیازهای بهداشت باروری پسران می‌شود.
انگیزه پسران از ارتباط با جنس مخالف
انگیزه جنسی
مهم‌ترین دلیل برقراری ارتباط با جنس مخالف که پسران شرکت‌کننده در این پژوهش به آن اذعان کرده‌اند «انگیزه جنسی» بوده است. یکی از شرکت‌کنندگان اظهار کرده است: "نقطه عطف ارتباط پسرها، روابط جنسی است". از نظر آنها، پسرها بیشتر به رابطه جنسی در روابط فکر می‌کنند و حتی ممکن است نیاز جنسی خود را به صورت یک نیاز عاطفی در ابتدای ارتباط نشان دهند.
انگیزه عاطفی
یافته‌های این پژوهش چنین نشان می‌دهد که انگیزه دیگر از برقراری روابط با جنس مخالف، نیاز عاطفی است که جوان خلأ عاطفی این دوران را با جنس مخالف پر می‌کند. احساس و عواطف فراوان این دوران آنچنان است که جوان دوست دارد شخصی را داشته باشد که به او اظهار علاقه کند و کسی هم به او عشق بورزد.
شرکت‌کننده‌ای اظهار کرده است: می‌خواهم خلأ درونی خود را از لحاظ عاطفی با جنس مخالف پر کنم. دیگری می‌گوید: هدف از ارتباط با جنس مخالف، داشتن همدم و هم‌صحبت و کسی است که بتوانم با او حرف‌هایم را در میان بگذارم.
ضرورت آشنایی با روحیات جنس مخالف
عده‌ای از شرکت‌کنندگان در این تحقیق نیز معتقد بودند که برای آشنایی با روحیات جنس مخالف و آمادگی برای ازدواج، به دنبال ایجاد روابط عاطفی بوده‌اند. آنها اظهار کرده‌اند چون کمتر با روحیات زنان آشنایی دارند و برای تشکیل زندگی باید بتوانند نیازهای جنس مخالف را بیشتر درک کنند، بنابراین روابط عاطفی را قبل از ازدواج برقرار می‌کنند.
عوامل تسهیل‌کننده و پیشگیری‌کننده رفتار جنسی
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: اکثر دانشجویان، خانواده را به دلایل مختلف، در بروز رفتارهای جنسی دخیل می‌دانند. یکی از دلایلی که توسط اکثر دانشجویان بیان شده، این بوده که «آزادی دادن به جوانان توسط بعضی از خانواده‌هایی که در حال گذار از سنتی به مدرنیته هستند، در روند افزایش این ارتباطات تاثیر بسزایی داشته است.» یکی از شرکت‌کنندگان می‌گوید: خانواده‌های سنتی و نیمه سنتی با این مساله موافق نیستند و فرزند خود را منع می‌کنند، چون جامعه ما در حال گذار از سنتی به مدرنیته است ، خیلی از خانواده‌ها رفتار سنتی‌شان را از دست داده‌اند و متاسفانه سختگیری در مورد روابط قبل از ازدواج کمتر صورت می‌گیرد.».
نقش سخت‌گیری‌های بیش از حد در فوران احساسات جوانان
از طرف دیگر محدودیت بیش از حد در خانواده نیز برای جوان موجب فوران احساسات آنها در محیط‌هایی می‌شود که جوان به عللی از جمله تحصیل مجبور به ترک خانواده شده است، به‌طوری که یکی از دانشجویان شرکت‌کننده می‌گوید: «من در خانواده‌ام محدود بودم، پدر و مادر من نمی‌گذارند به راحتی با جنس مخالف ارتباط (به مفهوم کلی) برقرار کنم. الان که آمدم اینجا خیلی راحت‌تر می‌توانم ارتباط برقرار کنم!»
کمبود محبت در خانواده
براساس یافته‌های پژوهش از علل دیگر که در بطن خانواده وجود دارد و توسط اکثر دانشجویان بر آن تاکید شده است، مساله‌ی عدم ارضای نیاز عاطفی جوان در خانواده بود. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید: شرایط اجتماعی طوری شده است که نیاز جوانان در خانواده برطرف نمی‌شود. جوانان با نیازهای عاطفی درگیر هستند که مجبورند آن را بیرون از خانواده برطرف کنند. به همین خاطر روابط دختران و پسران قبل از ازدواج، رو به افزایش است و از 15 - 16 سالگی شروع می‌شود. "دیگری می‌گوید : «کمبود محبت و عاطفه در خانواده است که باعث می‌شود جوان با جنس مخالف رابطه برقرار کند."
از علل دیگر مربوط به خانواده، عدم مهارت والدین در آموزش‌های بهداشت جنسی این دوران است، به‌طوری که خانواده‌ها فقط این روابط را منع می‌کنند، در حالی که به‌طور واضح و آشکار در مورد این موضوع و علت منع آن با نوجوانان خود بحث و گفت‌وگو نمی‌کنند و به نوعی از ابراز آن شرم دارند.
این دسته از شرکت‌کنندگان در پژوهش، معتقدند «منع بدون توضیح و ظاهرا قانع‌شدن جوان نمی‌تواند او را از آن رفتار در واقع دور کند، لذا او به سمت چنین ارتباط‌هایی کشیده می‌شود. خانواده‌ها به دلیل شرم و حیا خیلی از مسائل را بیان نمی‌کنند. " شرکت‌کننده ای می‌گوید: "خانواده‌های سنتی و نیمه‌سنتی بدون گفتن توضیح فرزند خود را فقط منع می‌کنند."
نقش مذهب در پرهیز جنسی
از علل دیگر می‌توان به ارزش‌ها و باورهای افراد در این زمینه اشاره کرد به طوری که افراد با تفکرات مذهبی، کمتر وارد این روابط می‌شوند و افرادی که در تفکرات خود این رفتارها را ارزش دانسته و به آن میدان می‌دهند یا به نوعی دارای شخصیت‌های غیراخلاقی هستند ممکن است بیشتر به سمت این روابط و از نوع رفتارهای پرخطر آن وارد شوند. به‌طوری که یکی از شرکت‌کنندگان می‌گوید: " برای عده‌ای فقط تمایلات جنسی مهم است و هیچ چیز جلودار این آدم‌ها نیست و به هر قیمتی مایل به ایجاد رابطه هستند."
جو جامعه
از علل دیگری که یافته‌های این تحقیق بدان اشاره می‌کند، جو جامعه است. جوان فکر می‌کند جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند به خصوص جو دوستان در مدرسه و دانشگاه چقدر برای روابط قبل از ازدواج بها قائل می‌شوند و او به نوعی برای عدم طرد از جامعه، خود را وارد این روابط می‌کند. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید:"علت دیگر روابط را جو جامعه می‌دانم که انگار هر که دوست پسر و دوست دختر نداشته باشد، چقدر عقب افتاده است!."
نقش رسانه‌ها
دراین پژوهش دانشجویان به مساله تهاجم فرهنگ غرب به جامعه اشاره کردند که می‌تواند در بروز رفتارهای جنسی قبل از ازدواج در جوانان موثر واقع شود. این مساله به نحوی است که گاه مشاهده می‌شود در رسانه ملی نیز به روابط قبل از ازدواج بها داده شده و پخش سریال‌هایی از این نوع می‌تواند دلیلی بر بها دادن به آن باشد. از سویی دیگر برای تهاجم فرهنگ غرب از طریق رسانه‌های خارجی از جمله ماهواره هنوز برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران فرهنگی نتوانسته‌اند با جایگزین‌ها و برنامه‌ریزی مناسب با تهاجم روز‌افزون این مساله مقابله کنند و به نظر می‌رسد در این رابطه باید اقدامات بیشتری انجام گیرد.
شرکت‌کننده‌ای می‌گوید: "برخی فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی خودمان هم در مورد عشق و روابط دختر و پسر در قبل از ازدواج است.»
افزایش سن ازدواج
از دیگر علل افزایش روابط قبل از ازدواج در این پژوهش، افزایش سن ازدواج در جامعه ذکر شده است. بدین ترتیب که به دلیل شرایط اقتصادی اجتماعی جوانان قادر نیستند در سنینی که احساس نیاز به جنس مخالف دارند تشکیل خانواده دهند؛ از این‌رو این روابط در جامعه رو به افزایش است. امروزه تقریبا یک فاصله زمانی 10 سال از سن بلوغ تا ازدواج وجود دارد و جوان این خلأ زمانی را ممکن است با ارتباطات قبل از ازدواج پر کند. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید: "شرایط ازدواج در جامعه بد شده است. آمادگی ازدواج از نظر اقتصادی و اجتماعی وجود ندارد." به اعتقاد یکی دیگر از نمونه‌های این تحقیق، "سن ازدواج نسبت به قبل افزایش یافته و 12_10 سال بین سن بلوغ و ازدواج فاصله است و می‌تواند هرگونه خلائی در انسان به وجود آورد."
نیازهای آموزشی
در این پژوهش یکی از نیازهای اشاره شده و مهم‌ترین آنها، نیاز به آموزش ذکر شده است. شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر اظهار کرده‌اند با توجه به سن بلوغ، نیازهای آموزشی می‌تواند متفاوت باشد ؛ اما این مساله مورد توجه قرار نمی‌گیرد و آموزش‌ها عمدتا سطحی بوده و به نیازهای سنی در آنها توجه نمی‌شود.
در این پژوهش تاکید شده است که آموزش‌ها باید به صورت صریح و روشن انجام و خطرات روابط جنسی قبل از ازدواج بازگو شود. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید: "باید اول از نشانه‌های بلوغ شروع کنند، بعد که سن بچه‌ها بالاتر رفت درباره‌ی سایر مسائل صحبت کنند."
این افراد همچنین اذعان کردند که بهتر است «ابتدا این آموزش‌ها توسط خانواده‌ها انجام گیرد و بعد محیط مدرسه می‌تواند فضای مناسبی برای این آموزش‌ها باشد.»
به اعتقاد شرکت‌کنندگان در این پژوهش، متاسفانه خانواده‌ها به دلیل شرم و حیا از گفتن چنین مسائل مهمی برای نوجوانان‌شان عاجز هستند و این مساله می‌تواند سلامت آنها را در آینده به خطر بیندازد. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید: "خانواده‌ها که از هیچ کاری برای ثمره زندگی‌شان دریغ نمی‌کنند مهم‌ترین کاری که باید بکنند آگاهی بچه‌هاست که این کار را نمی‌کنند. وقتی فرزند در خانواده آگاه شود، دیگر لزومی به مراجعه به مراکز ندارد."
دیگری می‌گوید: "مدارس هم خجالت می‌کشند که این مطالب را بگویند. تا به موضوعات نیازهای جنسی جوانان و خطرات انحرافات آن می‌رسند، خجالت می‌کشند.» مساله‌ای دیگر که به اعتقاد شرکت‌کنندگان در پژوهش باید در آموزش‌های بهداشت باروری در نظر گرفته شود، مساله ضرورت توجه به ابتلا به ایدز در ارتباطات جنسی است که اکثر دانشجویان اظهار کردند جوانان در معرض خطر کمتر به مساله ایدز در روابط خود با جنس مخالف فکر می‌کنند و متاسفانه این مساله نشان‌دهنده‌ی عدم احساس تهدید در برابر این بیماری است. حال آن که درک نسبی از تهدید می‌تواند در بروز ایدز و بیماری‌های مقاربتی هم موثر باشد. لذا به نظر می‌رسد آموزش‌ها باید در جهت تقویت احساس تهدید درک شده در جوانان انجام گیرد. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید:"کسی که به روابط جنسی قبل از ازدواج فکر می‌کند هرگز گمان نمی‌کند که ممکن است به اچ.آی.وی مبتلا شود یا مبتلا شده باشد."
دیگری می‌گوید: "فردی که قبل از ازدواج رابطه جنسی برقرار می‌کند به آخرین چیزی که فکر می‌کند ایدز و بیماری‌های مقاربتی است."
کمبود مهارت نوجوان
نمونه‌های بسیاری در این تحقیق معتقدند که مهارت‌های ابراز وجود، نه گفتن، تصمیم‌گیری، مهارت‌های مهمی هستند که باید با روش‌های مناسب و توسط افراد خبره آموزش داده شود. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید:"اگر از بچگی توانایی نه گفتن به خیلی از مسائل را داشته باشیم در دوران بلوغ و بزرگسالی راحت‌تر می‌توانیم با مشکلات مواجه شویم." دیگری می‌گوید: "مهارتها می‌تواند موثر باشد به شرط اینکه قابل اجرا نیز باشند و در فرد ایجاد انگیزه کنند."
عدم اطلاع‌رسانی و ارائه نامناسب خدمات برای جوانان
شرکت‌کنندگان در پژوهش اظهار کردند به نظر می‌رسد در جامعه کنونی ما منابع کافی برای دسترسی جوانان به اطلاعات وجود دارد، اما در مورد این منابع کمتر تبلیغ می‌شود یا همکاری پرسنل مراکز خدماتی و آموزشی با جوانان کم است. به نظر می‌رسد باید تبلیغات بیشتری از طریق وسائل ارتباط جمعی در این رابطه صورت گیرد. شرکت‌کننده‌ای می‌گوید:" مراکز متعدد مثل اوژانس‌های اجتماعی داریم، مشاوره‌های رایگان هم داریم، خود مرکز بهداشت هم هست، اما هیچ کدام اطلاع‌رسانی مناسبی برای جلب جوانان جهت گرفتن خدمات بهداشتی ندارند."
به گزارش ایسنا، از یافته‌های این پژوهش چنین برمی‌آید که انگیزه‌های اصلی برقراری ارتباط در پسران مساله جنسی عاطفی و شناخت جنس مخالف است.
نتایج این پژوهش درحالیست که در یک پژوهش دیگر با نمونه 200 نفری از جوانان 17 - 24 سال نشان داده شده است که انگیزه مردان برای آشنایی‌ها، تمایلات جنسی و برای دختران به دست آوردن مراقبت فیزیکی و حمایت بوده است.
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که زنان بسیار کمتر از مردان مشتاق درگیر شدن در چنین روابطی هستند. نتایج مطالعه‌ای هم نشان داده است مردانی که تن به روابط جنسی بی‌قید می‌دهند، به رابطه جنسی زود‌هنگام، نیز به داشتن چندین دوست از جنس مخالف تمایل دارند.
پژوهش حاضر نشان داد که خانواده می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از انجام روابط قبل از ازدواج داشته باشد. بنا بر برخی تحقیقات دیگر هم، سطح بالای ارتباط و مکالمه والد و نوجوان با سطح پایین قرارگیری در معرض ارتباط جنسی مخاطره‌آمیز در ارتباط است.
تحقیقات نشان داده که وجود رابطه گرم و همراه با پذیرش والدین و عامل کنترل به ترتیب به عنوان عوامل مهم در پیشگیری از رفتارهای مخاطره‌آمیز در نوجوانان دختر شناخته شده است، چنان‌چه بیشترین رفتارهای مخاطره‌آمیز دختران ، در بین افرادی با ویژگی روابط سرد و طرد‌کننده با والدین بوده و کنترل در خانواده آنها از نوع اجبار و زور است.
در مطالعه‌ی حاضر شرکت‌کنندگان اظهار داشتند که ارتباط نوجوانان با والدین در مورد روابط قبل از ازدواج بسیار ضعیف است. اگرچه رعایت آداب و سنن اجتماعی یکی از چارچوب‌های نظری تفکر در جامعه ایرانی محسوب می‌شود؛اما نوجوانان در دوره گذار قرار دارند که ممکن است بعضی از این سنن را نپذیرند و در برخی موارد رفتار آنها برخلاف هنجار جامعه باشد و این تضاد عقاید سبب دوری از خانواده و ارزش‌های جامعه می‌شود.
بر اساس نتایج این تحقیق، عدم توانایی نوجوان در جایگزینی مناسب باورهای جدید با قدیم موجب می‌شود فرهنگ‌پذیری در ایران متاثر از فرهنگ غربی شود. در مطالعه‌ای در تایوان دریافتند که ناتوانی جامعه در تطابق با گذار نسلی، ارتباط نامناسب نوجوان با والدین، میزان بروز بارداری‌های ناخواسته را در نوجوانان افزایش داده است.
نقش مخرب ماهواره در ترویج رفتار جنسی
یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد شرکت‌کنندگان نقش رسانه‌های ارتباط جمعی از جمله ماهواره را در ترویج رفتارجنسی قبل از ازدواج مهم می‌دانند. ماهواره‌ها تحول عظیمی با تولید و پخش برنامه‌ها در سطح وسیع ایجاد می‌کنند. عدم کنترل امواج ماهواره‌ای موجب شده که حجم وسیعی از برنامه‌های برون مرزی به فضای فکری جامعه وارد شده و بر ابعاد مختلف فردی و اجتماعی تاثیر بگذارد.
تغییرات نگرشی و ارزشی
تغییرات نگرشی و ارزشی در ارتباط با معاشرت و دوستی دختر و پسر پیش از ازدواج، یکی از نشانه‌های تغییرات گسترده‌ی فرهنگی است که در جامعه در حال گذار ما در حال شکل‌گیری است.
یک پژوهش در ایران نشان داده است: اعتقادات دینی جزء ارزش‌های جامعه ایرانی است و موازین مذهبی غالبا دارای ویژگی‌های اصیل اخلاقی است که اعتقاد و عمل به آن سبب جلوگیری از رفتارهای مخاطره‌آمیز می‌شود. در این پژوهش نیز شرکت‌کنندگان نقش اعتقادات دینی را در محافظت از رفتارهای پرخطر جنسی حتی بیشتر از نقش دوستان می‌دانستند.
پرهیز جنسی باید تبدیل به یک باور شود
مطالعه حاضر نشان داد که ارزش‌ها، تفکرات و باورهای افراد درخصوص ارتباط قبل از ازدواج تاثیر دارد. وقتی که پرهیز جنسی به عنوان یک ارزش در باورهای افراد قرار گیرد، آنان کمتر وارد روابط قبل از ازدواج می‌شوند.
این پژوهش توصیه می‌کند، با ایجاد انسجام و هماهنگی عوامل اجتماعی که در جامعه مانع اساسی در رفتارهای صدمه زننده به سلامتی مانند رفتارهای جنسی قبل از ازدواج در جوانان هستند، باید الگوهایی متناسب با فرهنگ اسلامی ایرانی فراهم شود و از رفتارهای پرخطر جلوگیری کرد. همچنین دختران باید آگاه شوند که اکثر دوستی‌های قبل از ازدواج که توسط پسران به آنان پیشنهاد شده از سوی پسران، انگیزه جنسی داشته و برای ازدواج نیست، بنابراین در آموزش‌ها باید به طور صریح و با دلایل مذهبی و علمی آن را تبیین کرد.
انتهای پیام