"علامه سیدمحسن امین عاملی" از جمله مفاخر بزرگ اسلامی است که حتی در بسیاری از منابع شاید کمتر از او نامی برده می‌شود هرچند که بسیاری از منابع بزرگ دینی وامدار تلاش‌های وی در عرصه تهیه آثار بزرگ در زمینه نگارش تاریخی و عقیدتی هستند.
به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ایامی که در آن قرار داریم مصادف است با سالروز ارتحال این عالم بزرگوار و این نوشته تلاشی اندک در زمینه شناساندن شخصیت والای "علامه سید محسن امین عاملی" است که در ادامه متن آن می‌آید:
خاندان امین در گذشتههای دور قبیله «قشاقش» یا «قشاقیش» شهرت داشت و در "حله" (سوریه) روزگار میگذراند. دست سرنوشت آنان را به «جبل عامل» (لبنان) کوچاند. خاندانی که از وابستگان اهل بیت پیامبر (ع) به شمار میآمد و نسب خود را به امام علی بن الحسین (ع) میرساند.
سید محسن امین فرزند عبدالکریم و دختر شیخ محمدحسین فلحه بود که روستای "شقرا" را شهرتی جاودان بخشید و با تولد وی سال 1284 ق. تاریخی به یاد ماندنی شد.
سید محسن، قرآن، نوشتن، شنا و اسب دوانی را به یاری پدر، مادر و خویشاوندان آموخت. در 6 سالگی به یادگیری نحو و خوشنویسی روی آورد و از محضر دانشوران قبیله خود بهره‌مند شد. در 1297 ق. از "سید جواد مرتضی" دانشمند آن سامان بهره گرفت.
"شیخ محمد دبوق" نیز از دوستان هوشمند، پارسا، شیفته دانش و ادیب سید محسن امین بود که نقش به سزایی در رشد شخصیتی وی داشت.
وی در دوران کودکی و نوجوانی خود با مرگ مادر و بیماری پدر، ایجاد جدایی بین وی و دوستانش و فقدان استاد روبرو شد.
سید محسن امین سال‌ها بعد مدرسه روستای خود را به صورتی معتبر و رسمی درآورد و دانشجویان شرکت کننده در آزمون سالانه آن را از گواهی تحصیلی برخوردار ساخت. وی در کنار تدریس از مطالعه و پژوهش غافل نبود و در این سال‌ها شرح نهج البلاغه " ابن ابی الحدید" را، که ارمغان یکی از سفرهای پدرش به شمار میآمد، مورد بررسی و مطالعه عمیق قرار داد. او بدین شیوه از زندگی خو گرفته بود که دیدار یک دوست همه چیز را دگرگون ساخت.
دیدار سبز
وی پس از دیداری در یکی از روزهای سال 1208 ق. با "شیخ حسین مغنیه"در واپسین روزهای رمضان 1308، رهسپار عراق شد.
استادان علامه سید محسن امین
سید علی بن سید محمود عاملی، سید احمد کربلایی، شیخ محمد باقر نجم آبادی، شیخ الشریعه اصفهانی گروهی از استادان وی در نجف شمرده میشوند که ستاره "شقرا" را در آموختن کتاب‌های شرح لمعه، قوانین و رسائل یاری دادند. سید محسن سپس در درس خارج اصول شیخ محمد کاظم خراسانی شرکت جسته، یک دوره اصول فقه از آن بزرگمرد بهره برد و در کنار آن از درس فقه حاج آقا رضا همدانی و "شیخ محمدطه نجف" نیز بهره‌مند شد.
روزهای دشوار
سالهای زندگی سید محسن در نجف، سالهایی دشوار بود. تنگدستی جانگزا، درگیری دو قبیله مهم شهر با یکدیگر و از همه مهم‌تر انتشار بیماری واگیر و در پی آن خشکسالی هر یک به گونهای خاص، دانش پژوهان را آزرده ساخته، آنها را از دانش اندوزی باز میداشت. بیماری واگیر که با تب شدید همراه بود، بسیاری از ساکنان شهر را گرفتار ساخت.
در این شرایط سید محسن امین با همکاری یکی از همراهان خود یعنی "شیخ موسی قبلان" کارهای دشواری چون شستن ظرف‌ها، پاکیزه ساختن اتاق بیماران، آماده سازی و خوراندن دارو به آنان را بر عهده گرفته و مردگان را به یاری هم دفن میکردند. در این گردباد مرگ بسیاری از ساکنان حریم آسمانی امیر مؤمنان به دیار جاودانگی شتافتند. او همچنین در عین حال وظیفه تیمار نوزاد و همسر بیمارش را نیز بر عهده داشت.
علامه سید محسن امین؛ هجرت به دمشق
نامههای فراوانی که شیعیان دمشق سمت نجف فرستادند، سرانجام سودمند واقع شد و دانشور بزرگ خاندان امین را به خدمت در آن سامان مشتاق ساخت. بنابراین در واپسین روزهای جمادیالثانی سال 1319 ق. نجف را پس از دو سال و نیم اقامت ترک گفته، رهسپار دمشق شد و در روزهای پایانی شعبان به آن شهر رسید.
برخی از اهم فعالیت‌های علامه سید محسن امین در سوریه
از میان برداشتن سه عامل تیرهروزی مؤمنان ناآگاهی، تفرقه و کژرویها
ایجاد مدرسههایی برای آموزش و پرورش دختران و پسران
وقف زمین و ساختمانهایی برای پیشبرد اهداف آموزشی و چاپ و انتشار کتاب‌های ویژه این آموزشگاهها
نگارش کتاب «لواعج الاشجان» درباره شهادت امام حسین علیهالسلام و نیز مجموعه پرارزش «المجالس السنیه» در مناقب و مصایب معصومان پاک علیهم السلام گوشهای از کوششهای وی در از میان برداشتن کژرویهای موجود در برگزاری عزای پیشوایان پاک بویژه حضرت امام حسین علیهالسلام شمرده می‌شود. البته آن بزرگوار بدین بسنده نکرده، با نوشتن رساله «التنزیه» ضربهای اساسی بر پیکر کژاندیشان ناآگاه وارد ساخت. در پی انتشار این اثر، که با هدف پاکسازی گردهمایی مذهبی از بدعت‌ها و گمراهیها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند، که برخی از دوستانش خطر «انقلاب عوام» را به وی گوشزد کردند. آفتاب درخشان دمشق خود در این باره میگوید:
در برابر این رساله برخی از مردم برخاسته، هیاهو برپا ساختند و ناآگاهان را به هیجان آوردند... آنها در میان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنین پخش کردند که فلانی (سید محسن امین) بر پا داشتن عزای امام حسین علیهالسلام را حرام کرده و علاوه بر این مرا به خروج از دین متهم ساختند.
تبلیغات فراگیر درباره اندیشمند مصلح دمشق چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها به بیان گمراهیهایش پرداختند و برخی از مردم با گرو نهادن خانه خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضد سید محسن شرکت جستند.
علامه سید محسن امین؛ تنها در توفان
وی پس از شعلهور شدن آتش جنگ نخست جهانی در 1322 ق. به لبنان رفت و در آنجا مجددا با وضعیت اقتصادی جامعه و شیوع بیماری همهگیر «وبا» روبروشد از جمله فعالیت‌های وی شستشوی مردگان و حمل و نقل و تدفین مردگان بود.
علامه سید محسن امین؛ باز در قدس
وی پس از پایان جنگ جهانی به فلسطین رفت. آنچه در این سفر بسیار قابل توجه مینماید. توجه آن بزرگ مرد به وحدت صفوف دین باوران است. چون هنگام نماز عصر فرا رسید، خدمتکار مسجد صخره، که بزرگی و دانش سید را دریافته بود، آنها را به گوشهای مسجد برد تا با خاطری آسوده به عبادت پردازند. آفتاب شقرا پرسید: چرا ما را بدین جای آوردهای میخواهیم در نماز جماعت شرکت کنیم.
خادم گفت: آقای من ! شما با ما نماز میگزارید؟
مرجع شیعیان جنوب لبنان و دمشق پاسخ داد: چرا با شما نماز نگزاریم؟ ما و شما هر دو مسلمان نیستیم ؟
آنگاه همگی برخاسته، همراه امام مسجد نماز جماعت به جای آوردند.
اقامه نماز باران برای رفع مشکل کم آبی از جمله اقدامات وی بوده است.
علامه سید محسن امین؛ مرجع وحدت و استقلال
با فروکش کردن شعلههای نبرد جهانی و اشغال سرزمین‌های اسلامی از سوی فرانسه و انگلیس، آفتاب "شقرا" به عنوان مرجع مؤمنان منطقه به تأیید، تقویت و هدایت نیروهای استقلال طلب پرداخت. فرانسویان در نخستین اقدام پاشیدن بذرهای تفرقه را تنها راه مقابله با مسلمانان یافتند. البته این امر با مهارتی ویژه انجام میشد. برای مثال قانون ضد اسلامی وضع میکردند و چون با مخالفت دانشمندان دینی و مردم روبرو میشدند اهل سنت را از اجرای آن معاف میساختند. بدین ترتیب دو گروه مسلمان از یکدیگر جدا میشد.
سید محسن در برابر این نقشه پلید ایستادگی کرده، با اقدامهای خویش آن را بیاثر ساخت.
روزی یکی از برادران اهل سنت نزدش شتافته، گفت: میخواهم شیعه شوم.
سید فرمود: فرقی میان شیعه و سنی نیست. هر وقت خواستی میتوانی به نظرات مجتهدان شیعه عمل کنی.
مرد که هرگز گمان نمیکرد بدین سادگی در جمع شیعیان جای گیرد، همچنان از سید میخواست او را شیعه کند. مرجع مسلمانان نگاهی مهرآمیز به وی افکنده، فرمود: بگو لا اله الا الله، محمد رسول الله.
چون این مرد این کلمات را بر زبان راند، سید فرمود: اینک شیعه جعفری شدی.
مرد شگفتزده و ناباورانه مجلس را ترک گفت.
کردار و گفتار مرجع بزرگ مسلمانان جبل عامل سبب شد که استعمار هرگز نتواند نقشه اختلاف میان برادران مسلمان را پیاده کند. البته آن مرد الهی تنها بدین مقدار بسنده نکرده، با سخنان روشنگرانه خویش مردم را به سوی استقلال و رهایی از بند بیگانگان فرا میخواند.
آن بزرگوار در 1352 ق. فرصت یافت تا دیگر بار به عراق شتابد و از زیارت پاکان آن دیار بهره‌مند شود. سید پارسایان لبنان و سوریه پس از توقفی اندک در عراق راه ایران پیش گرفت. او در بهار 1352 ق. بدان سرزمین گام نهاد و ضمن زیارت امام هشتم، علی بن موسی الرضا بخشهایی از کتاب نفیس "اعیان الشیعه" را نیز به پایان رساند.
فصل مرثیه علامه سید محسن امین
سرانجام رجب 1371 ق. فرا رسید و سرور دانشوران لبنان پس از مدتی بیماری، سرانجام برای همیشه دیده از جهان فروبست.
مؤمنان پیکر پاکش را تا زینبیه دمشق همراهی کردند و چنانکه سفارش کرده بود، وی را همراه ادوات، عینک و قلمهایش به خاک سپردند.
از آن بزرگ مرد علاوه بر شاگردان فرزانه، حدود 100 جلد کتاب و رساله بر جای مانده است. کتاب‌های گرانقدری که باید اعیان الشیعه، تاریخ جبل عامل، البحر الزخار فی شرح احادیث الائمة الاطهار، حذف القتول عن علم الاصول، حاشیه بر عروة الوثقی، المجالس السنیه فی مناقب و مصائب العترة النبویة و لواعج الاشجان التنزیه، حذف القتول عن علم الاصول را از مهمترین آنها به شمار آورد.
منابع:
1. www.ahl-ul-bayt.org با استفاده از مقاله سید محمد ناظم زاده
2. اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 10.
3. الامام السید محسن الامین.
4. دائردالمعارف الاسلامیة الشیعیه، حسن امین، ج 3.
5. معجم المؤلفین، تراجم مصنفی الکتب العربیة، عمر رضا کحالة، ج 4.
انتهای پیام