آزمایشگاه‌ تحقیقاتی چند منظوره "جابربن حیان" (JHL) و "رادیوایزوتوپ"، از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌های تحقیقاتی، علمی، پزشکی و درمانی نه تنها سازمان انرژی اتمی بلکه کشور محسوب می‌شود؛ جایی که بیش از هر چیز، زندگی و مرگ حدود یک میلیون بیمار که اغلب بیماران سرطانی هستند به آن وابسته است.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته‌یی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) فعالیت این آزمایشگاه‌ها در سازمان انرژی اتمی نیز به طور مستقیم به فعالیت رآکتور تحقیقاتی تهران بستگی دارد. با این حال در چند سال گذشته فعالیت این آزمایشگاه‌ها به دلیل تمام شدن سوخت رآکتور تهران و تحریم‌های غرب علیه ایران فراز و فرود زیادی داشته است.

فعالیت آزمایشگاه‌های جابر، رادیوایزوتوپ، رآکتور تهران و نیز بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی هسته‌یی با یکدیگر مرتبط هستند؛ این مراکز از تولید تا مصرف رادیودارو در کشور را در خود جای داده‌اند. از آن‌جایی که رآکتور تهران که ماشین عمده تولید رادیودارو در کشور است در اختیار انحصاری سازمان انرژی اتمی است این سازمان نیز تولید‌کننده بلامنازع این محصول در کشور است.

مسوولان کشور همواره از ضرورت و نیاز به راه‌اندازی چند رآکتور با قدرت پایین در نقاط مختلف کشور صحبت کرده‌اند؛ امری که به خاطر نبود تکنولوژی آن در کشور و تحریم‌های بین‌المللی به تاخیر افتاده است.

آزمایشگاه‌های تولید رادیودارو در سازمان انرژی اتمی تحت نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد.

تولید 55 نوع رادیودارو و کیت‌ رادیودارویی در کشور

مدیر تولید رادیودارو در کشور در گفت‌وگو با خبرنگار انرژی هسته‌یی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با بیان این‌که سازمان انرژی اتمی متولی تهیه، ‌تولید و توزیع رادیوداروی مورد نیاز در کشور است گفت: در حال حاضر 55 نوع رادیودارو و کیت رادیودارویی در سازمان انژری اتمی تولید می‌شود که بیش از 130 مرکز پزشکی هسته‌یی فعال در کشور را پوشش می‌دهد.

وی در توضیح انواع رادیوداروهای تولیدی در کشور که عمدتا در سازمان انرژی اتمی تولید می‌شوند، اظهار کرد: رادیوداروها در کشور، یکی از طریق رآکتور و دیگری سیکلوترون تولید می‌شوند و این دو روش در اختیار سازمان انرژی اتمی است؛ چرا که سازمان متولی رآکتور تحقیقاتی تهران در سایت امیرآباد و سیکلوترون در مرکز تحقیقات کشاورزی، پزشکی و صنعتی کرج است.

وی با بیان‌ این‌که تا قبل از سال 1385 مولیبدن مورد نیاز برای تولید رادیودارو از کشور بلژیک وارد می‌شد، اما تحت تاثیر تحریم‌ها واردات از این کشور قطع شد، گفت: خوشبختانه با دوراندیشی مسوولان وقت سازمان‌ انرژی اتمی پروژه‌ای را با توان داخلی از طریق رآکتور تحقیقاتی تهران تعریف کردیم و در سال 86 هم به نتیجه رسیدیم. این روند تا سال 89 ادامه داشت و سازمان تمامی نیاز داخلی کشور برای تامین مولیبدن را برطرف می‌کرد تا این‌که موضوع سوخت رآکتور تهران پیش آمد و از سوی دیگر با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اروپا مواجه شدیم.

او با بیان این‌که پروژه تولید مولیبدن به طور کامل حاصل توان داخلی بود، گفت: ایران در چهار سال گذشته از طریق طبیعی مولیبدن مورد نیاز کشور را تولید کرده است و اگر با مشکل سوخت رآکتور تهران مواجه نمی‌شدیم، باز هم این روند ادامه می‌یافت.

مشکلی در تولید رادیو دارو نداریم

مدیر تولید رادیودارو در کشور در عین حال خاطرنشان کرد که با وجود تحریم‌های بین‌المللی و یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه صنعت هسته‌یی کشور، در حال حاضر مشکلی در تولید رادیوداروها نداریم.

به گزارش ایسنا، مولیبدن 99 به دو روش حاصل از پاره‌های شکافت و پرتودهی مولیبدن طبیعی به دست می‌آید که البته روش اول مرسوم‌تر و به صرفه‌تر است. در عین حال ایران از هر دو روش مولیبدن مورد نیازش را تامین کرده است.

روش تولید مولیبدن - 99 از پرتودهی مولیبدن طبیعی به خاطر اکتیویته پایین کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد با این حال برزیل از جمله کشورهایی است که مدعی تولید مولیبدن با این روش است.

10 درصد از رادیوایزوتوپ‌ها از خارج تامین می‌شود

تولید 220 ژنراتور تکنسیم 99m در هفته

وی درباره اقدامات ضد تحریمی از سوی بخش‌های مربوطه و متولی تولید رادیودارو در کشور خاطرنشان کرد: سازمان انرژی اتمی با همراهی وزارت بهداشت و درمان تصمیم گرفتند تا شرکت‌های خصوصی نیز در واردات منابع لازم برای تولید رادیودارو مشارکت کنند، از این رو حدود 10 درصد از واردات رادیوایزوتوپ مورد نیاز کشور از این طریق تامین می‌شود که از سال 1390 تاکنون این روند خارج از فعالیت سازمان انرژی اتمی ادامه دارد.

او ادامه داد: هم‌اکنون در هفته بیش از 220 ژنراتور تکنسیم - 99m در سازمان انرژی اتمی تولید می‌شود که از این تعداد حدود 20 تا 25 ژنراتور توسط شرکت‌های خصوصی به کشور وارد می‌شود.

مدیر تولید رادیودارو سازمان انرژی اتمی اظهار کرد: در حوزه رادیوداروهای تشخیصی مهم‌ترین رادیودارو تکنسیم است که بیش از هشتاد درصد تشخیص‌های پزشکی با آن انجام می‌شود و مهم‌ترین رادیوداروی درمانی‌ هم ید 131 است.

وی با تاکید بر این‌که ایران امکانات و توانایی تولید و تامین مولیبدن به هر دو روش فیشن و طبیعی را دارد، افزود: در عین حال اکنون از هر دو روش استفاده نمی‌کنیم؛ بنا به ظرفیت و توان رآکتور تهران یا تامین مولیبدن اولیه از خارج، این دو روش به کار گرفته می‌شوند.

به گزارش ایسنا، برخی کشورها در دنیا تامین‌ کننده بزرگ مولیبدن هستند که نیاز شرکت‌های صنعتی و تجاری در این زمینه را فراهم می‌کنند، مثل کانادا که تامین‌کننده نیاز آمریکا است. هم‌چنین آفریقای جنوبی، هلند و فرانسه از دیگر کشورهای بزرگ تولید‌کننده مولیبدن در دنیا هستند.

این مدیر ارشد سازمان انرژی اتمی در ادامه درباره آخرین آمار بیمارانی که در کشور به رادیودارو نیاز فوری و حیاتی دارند؟ گفت: در هفته بین 10 تا 15 هزار نفر از محصولات سازمان انرژی اتمی استفاده می‌کنند و در سال به حدود یک میلیون نفر می‌رسند که آمار بالایی است.

تجهیز سازمان انرژی اتمی، بیمارستان مسیح دانشوری و شریعتی به دستگاه PET - CT

وی با بیان‌ این‌که دانش پزشکی هسته‌یی کشور در سطح مطلوبی در دنیا قرار دارد، به راه‌اندازی دو مرکز PET- CT در بیمارستان شریعتی و مسیح دانشوری در تهران اشاره کرد و افزود: این دو مرکز تحت نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی هستند. با راه‌اندازی این مراکز بخشی از تعداد زیاد بیمارانی که برای تشخیص بیماری به کشورهای منطقه از جمله ترکیه که در حال حاضر در حدود هفتاد دستگاه PET- CT در اختیار دارد،‌ مسافرت می‌کنند، کاهش می‌یابد.

وی هم‌چنین از راه‌اندازی یک دستگاه PET- CT در سازمان انرژی اتمی در آینده نزدیک خبر داد.

مدیر تولید رادیودارو در کشور با بیان این‌که هزینه رادیوداروهای تولیدی در کشور بسیار پایین است و قابل مقایسه با داروهای دیگر نیست، گفت: اغلب قیمت‌گذاری‌ها در این بخش توسط وزارت بهداشت و درمان که متقاضی این رادیوداروها است و به آن‌ها یارانه تعلق می‌گیرد، تعیین می‌شوند.

وی در پاسخ به این‌ پرسش که اروپا و آمریکا مدعی‌اند که تحریم‌های اعمال شده بر بخش‌های دارویی اثر نگذاشته است، اما مستقیم و غیرمستقیم شاهد اثرگذاری تحریم‌ها بر این بخش هستیم، تصریح کرد: در عمل این بخش به طور مستقیم و غیرمستقیم متاثر از اجرای تحریم‌ها شده است. هر شرکت خارجی اعم از دولتی و خصوصی که با سازمان انرژی اتمی همکاری کرده باشد در جریان تحریم‌های یک‌جانبه، همکاری‌هایشان را قطع کرده‌اند. مثلا پس از آن که رآکتور تهران با مشکل سوخت مواجه شد بسیاری از شرکت‌های خصوصی و وزارت بهداشت تلاش کردند تا مولیبدن مورد نیاز را وارد کنند که به دلایل و بهانه‌های مختلف از سوی کشورهای طرف مقابل این امر محقق نشد.

وی در پاسخ به این‌ پرسش که تاثیر تحریم‌ها در یک سال گذشته بر این بخش چقدر بوده است؟ تصریح کرد: این بخش به طور مستقیم متاثر از تحریم‌ها نبوده است، اما کشورهای زیادی هستند که دیگر با ما همکاری نمی‌کنند. ما قبلا از بلژیک مولیبدن وارد می‌کردیم، اما این همکاری دیگر وجود ندارد.

این مدیر ارشد سازمان انرژی اتمی تاکید کرد که تحریم‌ها اثر گذاشته است، اما سعی کردیم تا نیاز کشور را به هر طریق تامین کنیم چرا که مساله دارو و درمان شوخی‌بردار نیست. در سال 86 اعمال تحریم‌ها موجب فرصت شد و ما توانستیم واحد تولید مولیبدن را به طور بومی در سازمان انرژی اتمی راه‌اندازی کنیم و اگر سوخت رآکتور تهران نیز با توان داخلی تامین شود که در حال انجام است، می‌توانیم روش دوم را با قدرت پیش ببریم.

مدیر تولید رادیودارو در کشور افزود: هیچ کس نمی‌تواند بگوید تحریم خوب است؛ چرا که با خود محدودیت‌ می‌آورد و ارتباطات گسترده را از دست می‌دهیم، اما در سال 88 تحریم برای ما مثبت بود و با تمام فشارهایی که اعمال شده است، پیشرفت‌های کنونی را به دست آوردیم و مواد اولیه مورد نیاز را با وجود افزایش هزینه‌ها تامین کرده‌ایم.

شرکت‌های ‌خارجی مرتبط با ایران به خاطر تحریم نفت متضرر شدند

وی ادامه داد: در سال‌های گذشته بخش‌های پزشکی به ویژه پزشکی هسته‌یی و صنعت بسیار متضرر شده است، اما با کمک سازمان انرژی اتمی توانستیم ماده اولیه مورد نیاز در این زمینه را تامین کنیم و تلاش‌های ما در این بخش موفقیت‌آمیز بود. بسیاری از شرکت‌های خارجی که با ما در ارتباط بودند، اعتراف دارند که به خاطر تحریم‌های بخش نفت ایران متضرر شده‌اند، چرا که بسیاری از آن‌ها به خاطر یک ارتباط کوچک با بخش نفت ایران مشمول تحریم شده‌اند. آن‌ها حتی نسبت به شرکت‌هایی که در ارتباط با شرکت نفت ایران کسب درآمد می‌کنند، حساس هستند و این نشان می‌دهد آن‌ها با پیشرفت و توسعه ایران مشکل دارند و سعی می‌کنند مانع توسعه ما شوند.

مدیر تولید رادیودارو در کشور در ادامه به رادیوداروهای تولیدی در سازمان انرژی اتمی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر رادیوداروهای درمانی که مهم‌ترین آن‌ها ساماریوم EDTMP و رنیوم -188 HEDP که برای تسکین متاستازهای استخوانی سرطان پروستات و سینه است، رنیوم -HEDP 186 برای تولید فسفر 32 مورد استفاده در سرطان کبد و ید 131 MIBG مورد استفاده در درمان سرطان کودکان که از رادیوداروهای گران است به طور هفتگی در سازمان تولید می‌شوند.

این مدیر ارشد سازمان انرژی اتمی درباره تولید کیت‌های رادیودارویی در کشور گفت: در تولید کیت‌های رادیودارو به طور کامل به توان داخلی متکی هستیم و در این زمینه دستاوردهای خوبی داشته‌ایم و می‌توانیم بگوییم که ایران در این زمینه حرف برای گفتن دارد. البته با برخی مسایل از جمله اخذ استانداردهای بین‌المللی روبه‌رو هستیم، اما مشکل کلی نداریم و متقاضیان بسیاری از سراسر دنیا برای خرید کیت‌های دارویی ایران وجود دارد.

تهیه، تامین و توزیع رادیودارو نباید به بخشی خاص متکی باشد

وی ادامه داد: رادیودارو نیاز مردم است و نباید تهیه و تامین و توزیع آن به یک بخش و مجرای خاص متکی باشد. بنابراین در این زمینه بخش خصوصی کاملا فعال است.

مدیر تولید رادیودارو در کشور خاطرنشان کرد که در خاورمیانه از جمله با کشورهای لبنان، عراق،‌ عربستان و غیره در حال مذاکره‌ هستیم و به نتایج خوبی هم رسیدیم تا بتوانیم محصولات‌مان را صادر کنیم، هم‌چنین با کشورهای اروپایی از جمله آلمان، مجارستان، اتریش، سوئد و غیره در رابطه با صادرات کیت‌های رادیودارو همکاری می‌کنیم.

انتقال بخشی از تولید رادیوایزوتوپ و رادیودارو به رآکتور اراک

وی تاکید کرد که اگر رآکتور تحقیقاتی اراک راه‌اندازی شود، بخشی از تولیدات رادیوایزوتوپ و رادیودارو از رآکتور تهران به آن‌جا منتقل می‌شود.

بازدید از‌ آزمایشگاه جابربن حیان

مدیر تولید رادیوداروی سازمان انرژی اتمی اتمی در ادامه ما را در آزمایشگاه جابر همراهی و درباره روند کار در این بخش توضیحاتی ارایه کرد.

وی گفت: پس از آن‌که مولیبدن تولیدی ایران در رآکتور تهران پرتودهی می‌شود در استوانه‌ای باریک و کوتاه به آزمایشگاه جابر آورده و در سلول‌های داغ یا همان Hot cell گذاشته شده و درب آن‌ها باز می‌شود.

به گزارش ایسنا،‌ سلول داغ جایی است که دیوارهای بتنی دور تا دور آن قرار دارد و تحت بازرسی بازرسان آژانس است و از مراحل کار نمونه‌برداری می‌کنند. سلول‌ها از دیوارهای بتنی و شیشه‌های سربی که می‌توان روند استحصال رادیوایزوتوپ‌ها را مشاهده کرد، ساخته شده‌اند. محصول تولیدی برای بازدید دقیق در داخل اتاق تمیز قرار می‌گیرد. اتاق تمیز با تلاش بسیار توسط متخصصان داخلی در یکی دو سال اخیر ساخته شده است. اپراتور‌ها با استقاده از دستک‌های بلند و مکانیکی که در بیرون هاتسل نصب شده‌اند و اهرم‌های آن‌که در داخل سلول داغ نیز قرار دارد فرایند شیمیایی را انجام می‌دهند و به این شکل از تماس مستقیم با مواد رادیواکتیو در امان هستند.

این مدیر ارشد سازمان انرژی اتمی ادامه داد: سیستم توزیع ژنراتور به طور کامل اتوماسیون است و بنا به درخواست بیمارستان‌ها و با دقت یک دهم گرم توزیع می‌شود و در داخل ژنراتور قرار می‌گیرد. هم‌چنین سیستم پسمانداری در این بخش وجود دارد. حدود 3 ماه پسماندها نگه‌داری و سپس به شرکت پسمانداری کشور تحویل داده می‌شود.

به گفته مسوول بخش رادیوداروی سازمان انرژی اتمی، رآکتور تحقیقاتی تهران در حال حاضر یک بار در ماه و به مدت 10 الی 14 روز فعالیت می‌کند.

در آزمایشگاه جابر، هم‌چنین سلول‌های سربی یا (Lead cell) که محیطی کوچک‌تر از سلول‌های داغ است در اتاقی جدا از سالن سلول‌های داغ وجود دارد که تولید رادیوداروهایی از جمله رنیوم 186 HEDP یا داروی "امیدبخش" در این مکان انجام می‌شود. این رادیوداروها برای سرطان‌ها و متاستازهای استخوانی، سینه و پروستات استفاده می‌شود. نیمه عمر این رادیودارو حدود چهار روز است و با تزریق آن، فرد بیمار به زندگی عادی باز می‌گردد.

به گزارش ایسنا‌، خوشبختانه این نوع رادیودارو و سایر آن‌ها با حمایت دولت و پرداخت یارانه تولید و به بازار عرضه می‌شود.

این رادیودارو از سال 89-90 با تحریم‌های یک جانبه و بین‌المللی مواجه شد، اما اکنون با همت متخصصان داخلی در کشور تولید می‌شود.

تولید ید 131 – MIBG مولیبدن طبیعی

یکی از معدود رادیوداروهایی که به طور کامل داخلی و در آزمایشگاه جابر تولید می‌شود، ید 131 MIBG است که از مهمترین رادیوداروهای درمانی در دنیا محسوب می‌شود و موارد استفاده آن در تشخیص و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مثل سرطان‌های کلیوی (نوروبلاسما _بیش‌تر برای اطفال زیر هفت سال است که بسیار کشنده است_ و سرطان فوق کلیوی در بزرگسالان است.

از ید 131 - MIBG به دلیل تشابه این رادیودارو با هورمون‌هایی که با غده فوق کلیوی ترشح می‌شود برای تشخیص و درمان تومورهایی که در این ناحیه است، استفاده می شود.

ید 131 - MIBG در آزمایشگاه جابر در اتاقی جداگانه و در دستگاه‌هایی کوچک به نام glove box (گلاوباکس) تولید می‌شود. در این بخش نیز اپراتور با مواد رادیواکتیو تماس ندارد و از طریق دستک‌هایی که در بیرون این جعبه‌ها قرار دارد و دور تا دور آن با سرب پوشیده شده است فرآیند تبدیل را انجام می‌دهد. پس از تولید، این رادیودارو در ویال‌های دارویی تزریقی قرار داده می‌شود و به عنوان کیت دارویی از آن استفاده می‌شود. رادیودارو بنا به درخواست بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی هسته‌یی تولید می‌شود. هم‌چنین زمان نگه‌داری این رادیودارو نیز کوتاه است.

تولید ژنراتور مولیبدن- تکنسیم (ژل ژنراتورها) ید 131 – MIBG و رنیوم 186- HEDP هر کدام از این رادیوداروها با توجه به این که نوع ایزوتوپ آن‌ها متفاوت است و با دوز متفاوتی تولید و استفاده می‌شوند، بنابراین در آزمایشگاه‌های جداگانه تولید می‌شوند.

آزمایشگاه تولید ید 131 مولیبدن وارداتی

بنا بر این گزارش، رادیوداروهای تولیدی در آزمایشگاه جابر با استفاده از مولیبدن پرتودهی شده در داخل ایران تولید می‌شوند، اما آزمایشگاه‌های تخصصی سازمان انرژی اتمی که در حدود 12 آزمایشگاه است با استفاده از مولیبدن وارداتی به تولید انواع رادیودارو با راندمان‌ متفاوت می‌پردازند.

در این رابطه ایسنا از چند آزمایشگاه رادیوایزوتوپ که از مولیبدن وارداتی استفاده می‌کنند، بازدید و با مسوولان آن گفت وگو کرد.

مسوول آزمایشگاه تهیه و تولید رادیودارویی ید 131 و تهیه‌کننده کیت‌های رادیودارویی که عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی و از افراد با سابقه در سازمان است، با بیان این‌که این رادیودارو برای تشخیص بیماری تیروئید با دوزهای مختلف استفاده می‌شود، گفت: تاسیسات بسیار عظیمی از این آزمایشگاه حمایت می‌کنند تا از انتشار ید 131 به بیرون از محیط آزمایشگاه جلوگیری کنند.

وی ادامه داد: در حال حاضر بین 12 تا 14 کوری در کشور، دریافت ید 131 داریم که به صورت محلول و کپسول در اختیار بیمارستان‌ها قرار می‌گیرد و این یعنی خاک کشور ما از ید 131 فقیر است. بنا بر این هموطنان ما باید دقت کنند که استفاده از نمک یددار و ماهی جنوب (ماهی‌هایی که به آبهای آزاد راه دارند، منبع غنی دریافت ید هستند) را در نظر داشته باشند. این توصیه برای عموم مردم است. از سال‌ها پیش استفاده از نمک ید دار در میان مردم کشورمان مرسوم شده است، اما باید توجه شود که نمک یددار نباید در ظروف درب بسته نگه‌داری ‌شوند و هنگام خوردن به اندازه لازم اضافه کنند، نه موقع پخت غذا، چرا که حرارت اثر آن را از بین می‌برد.

وی با بیان این‌که تکنولوژی ساخت هاتسل در ایران بومی شده است، اظهار کرد: تمامی هاتسل‌ها در این آزمایشگاه توسط بخش طراحی سازمان انرژی اتمی طراحی و ساخته شده است، به جز شیشه‌های سربی. از 20-25 سال پیش ایران موفق شد تا هاتسل‌های رادیواکتیو را در کشور بسازد.

مسوول آزمایشگاه تهیه و تولید رادیوداروی ید 131 درباره تاثیر تحریم‌ها بر این روند گفت: تحریم‌ها قطعا تولید رادیودارو را در کشور تحت تاثیر قرار خواهد داد. ما در تهیه ماده اولیه و توان و تکنولوژی تولید رادیودارو در کشور مشکلی نداریم، اما این مساله به داشتن یک رآکتور فعال منوط است.

آزمایشگاه ‌تخصصی تولید ژنراتور استریل تکنسیم – 99m

ژنراتور استریل تکنسیم – 99m با مولیبدن حاصل از شکافت اورانیوم 235 تولید می‌شود و از جمله رادیوداروهای تشخیصی است و بیش‌تر از هشتاد درصد کل رادیوداروهایی که در دنیا تولید و استفاده می‌شود از عنصر تکنسیم – 99m به دست می‌آیند که خواص منحصربه فرد شیمیایی دارد و در پزشکی هسته‌یی در زمینه تشخیص، کاربرد فراوان دارد.

از آن‌جایی که نیمه عمر این رادیودارو شش ساعت بیش‌تر نیست، دستگاهی به نام "ژنراتور" یا "مولد" ساخته شده است تا با قرار دادن عنصر "مادر" در این دستگاه و ارسال آن به بیمارستان‌ها و انجام عمل جداسازی عنصر تکنسیم (دختر) از عنصر مولیبدن (مادر) رادیوداروی مورد نظر برای هر عضوی از بدن تولید و به بیمار جهت تصویربرداری تشخیصی تزریق شود.

این دستگاه اولین‌بار در 1956 در آمریکا ساخته شد. هر کشوری طبق تکنولوژی و امکاناتش این ژنراتور را بومی‌سازی کرده است.

مسوول آزمایشگاه ‌تخصصی تولید ژنراتور استریل تکنسیم – 99m درباره تولید این ژنراتور در ایران تصریح کرد: از سال 1368 طی پروژه‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و با همکاری آلمان غربی خط تولید قطعات اولیه و هاتسل مورد نیاز برای ساخت این ژنراتور تهیه و در اواخر سال 1370 راه‌اندازی شد.

وی درباره ویژگی‌های این ژنراتور افزود: ژنراتورهای با تکنولوژی آلمانی از 100 تا 400 میلی کوری مولیبدن قابلیت بارگذاری دارند. با این شرایط اکنون در هفته 220 الی 230 ژنراتور تولید و در کل ایران توزیع می‌شود، اما این روند زمان‌بر و با هزینه بالا است. در حالی است که ژنراتورهای روز دنیا تا 3 الی 4 کوری قابلیت بارگذاری دارند. از سویی راندمان جداسازی عنصر دختر از مادر در ژنراتور‌های قدیمی 75 درصد بیش‌تر نیست و بسیار پایین است، از این رو پروژه ساخت ژنراتور ایرانی در کشور تعریف شد.

ژنراتور جدیدی با نام "پارس تک" ساخته‌ایم که تا 3 الی 4 کوری قابلیت بارگذاری مولیبدن در آن وجود دارد

مسوول آزمایشگاه ‌تخصصی تولید ژنراتور استریل تکنسیم - 99mنیز درباره ژنراتور جدید ساخت ایران اظهار کرد: ما توانستیم با تغییرات ژنراتور جدیدی با نام "پارس تک" بسازیم که تا 3 الی 4 کوری قابلیت بارگذاری مولیبدن در آن وجود دارد و مورد تائید و استاندارد حمل و نقل مواد پرتوزا نیز قرار گرفته است. راندمان این ژنراتور تا 90 درصد ارتقاء یافته است و با صرفه اقتصادی است که امیدواریم در سال آینده بتوانیم این ژنراتور را به تولید انبوه برسانیم.

وی درباره تفاوت ژنراتور ساخت ایران با ژل ژنراتوری که از تولید مولیبدن طبیعی در آزمایشگاه جابر ساخته می‌شود گفت: هر دو ژنراتور تکنسیم – 99m تولید می‌کنند، اما عنصر مادر در هر یک از این ژنراتورها از روش‌های مختلف تولید می‌شود. مولیبدنی که در ژل ژنراتور تولید می‌شود، طبیعی است. پودر مولیبدن طبیعی به رآکتور داده می‌شود و آن‌جا بمباران می‌شود و مولیبدن اکتیو را باز پس ‌گرفته و به روش خاص خود در فضای هاتسل تبدیل به ژل ژنراتور می‌شود، اما مولیبدنی که در این ژنراتور قرار می‌گیرد حاصل از شکافت اورانیوم 235 است و خصوصیتش این است که هیچ ناخالصی ندارد، چون راندمان بسیار بالایی دارد. به طور کلی مولیبدن حاصل از شکافت اورانیوم 235، خصوصیات و کیفیت بهتری به لحاظ هزینه و راندمان نسبت به ژل ژنراتور دارد.

وی گفت: از اواخر بهار 1386 یکی از کشورهای اروپایی که صادرات مولیبدن به ایران از آن‌جا صورت می‌گرفت، صادراتش را به ایران قطع کرد و با توجه به این که اغلب مراکز هسته‌یی کشور بر اساس عنصر تکنسیم ایجاد شده‌اند، فقدان این رادیودارو مشکلات زیادی را برای کشور و بیماران به وجود آورد. از این رو سازمان انژری اتمی بلافاصله روش جایگزین با ژل‌ژنراتور را تعریف کرد. هرچند هزینه این کار بالا بود، اما به هر ترتیب باید نیاز کشور را تامین می‌کردیم و در کمتر از شش ماه این پروژه به نتیجه رسید و به تولید صنعتی رسیدیم. در حدود سه سال نیز از طریق روش ژل‌ژنراتور نیاز کشور تامین می‌شد تا این که به مشکل سوخت در رآکتور تهران برخوردیم.

وی ادامه داد: اما از یکسال و نیم گذشته توانستیم مولیبدن مورد نیاز برای تولید ژنراتور از طریق فیشن را از کشوری همسایه تهیه و به تولید این ژنراتور ادامه دهیم.

مسوول آزمایشگاه ‌تخصصی تولید ژنراتور استریل تکنسیم - 99m گفت: مولیبدن رادیواکتیو مثل یخ است و نمی‌توان برای یک یا دو سال مولیبدن مورد نیاز را خریداری و انبار کرد. منطقی است به اندازه مصرف به طور هفته‌ای خریداری شود. در حالت عادی اگر قابلیت خرید و واردات مولیبدن را داشته باشیم، مقرون به صرفه است که از روش اول یعنی مولیبدن فیشن ژنراتور را تولید کنیم چون راندمان آن بالاتر است.

وی گفت: ایران در حال کار بر روی ساخت ژنراتورهای جدید با راندمان بالاتر و تکنولوژی بومی است که در‌ آینده در این‌باره اطلاع‌رسانی بیش‌تر می‌شود.

آزمایشگاه تولید کیت‌های رادیودارویی

مسوول آزمایشگاه تولید کیت‌های رادیودارویی که عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی نیز هست، با اشاره به اهمیت عنصر تکنسیم - 99m اظهار کرد که وقتی تکنسیم - 99m را به فردی تزریق می‌کنیم، فقط جذب تیروئید او می‌شود و می‌توان از آن اسکن گرفت. بنابراین لازم است ترکیبات دیگر را به این ماده رادیواکتیو اضافه کنیم تا بتوانیم از آن برای تصویربرداری از بخش‌های دیگر بدن مثل قلب، مغز و غیره استفاده کنیم.

وی با بیان این‌که حدود 20 نوع کیت رادیودارویی در این آزمایشگاه تولید می‌شود که همگی تشخیصی هستند، افزود: کیت‌ها، ترکیباتی هستند که در اتاق تمیز (Clean room) محلول آن تهیه می‌شود و بعد از طی مراحلی به پودر تبدیل می‌شد و در ویال‌ها قرار می‌گیرد و به بیمارستان‌ها برای استفاده منتقل می‌شود.

این عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی که از بنیان‌گذاران تولید کیت‌های رادیودارو در کشور است، گفت که بیش از 20 سال است که در ایران کیت‌های رادیودارویی تولید می‌شود و در این زمینه کشور خودکفاست.

وی پرمصرف‌ترین کیت را کیت قلبی، استخوانی، کلیوی و ریوی عنوان کرد و در مقایسه هزینه این کیت‌ها برای مصرف‌کننده در ایران و دنیا گفت: در دنیا قیمت هر ویال سه الی چهار برابر آن چیزی است که در ایران تولید می‌شود.

مسوول آزمایشگاه تولید کیت‌های رادیودارویی درباره کیت‌های درمانی نیز اظهار کرد: چند سال قبل رادیوداروی ساماریوم 153 را بر روی کیت اضافه کردیم که برای تسکین درد در بیمارانی است که سرطان پیشرفته دارند که تبدیل به متاستاز شده است. این کیت مورد استفاده کسانی است که مسکن‌های بسیار قوی نیز پاسخ‌گوی آن‌ها نیست.

وی از مطالعه سازمان انرژی اتمی بر روی ترکیباتی که بتوانند سلول‌های سرطانی را از بین ببرد خبر داد و گفت: در روند تحقیقات دیده شده که کیت‌های درمانی با دوز کم برخی سلول‌های سرطانی کوچک را از بین برده است، اما فعلا فقط برای تسکین درد استفاده می‌شوند.

مسوول آزمایشگاه تولید کیت‌های رادیودارو وجود سیستم‌ها و تجهیزات قدیمی را از مشکلات بر سر راه عنوان کرد و گفت که اگر به فکر صادرات رادیودارو به کشورهای منطقه و دنیا هستیم باید امکانات بیش‌تر در اختیارمان قرار گیرد.

وی در پاسخ به این پرسش که برای صادرات با مشکل استانداردهای بین‌المللی از سوی اروپا و آمریکا مواجه خواهید بود که با وجود تحریم‌های یک‌جانبه صورت گرفته به ایران اعطا نخواهند کرد؟ گفت: فکر نمی‌کنم در این‌باره با مشکل لاینحلی مواجه باشیم. اما باید تجهیزات و امکانات را به روز و متناسب با استانداردهای بین‌المللی ایجاد کنیم.

رآکتور تهران و روند پرتوزایی نمونه‌های آزمایشگاه جابر و رادیوایزوتوپ

اپراتور رآکتور تهران درباره نحوه پرتودهی رادیوایزوتوپ‌های درخواستی آزمایشگاه‌های مختلف سازمان انرژی اتمی در محل رآکتور به خبرنگار ایسنا توضیحاتی را ارایه کرد.

وی گفت: بر اساس فرم درخواست آزمایشگاه‌های جابربن حیان و رادیوایزوتوپ نمونه‌های درخواستی را پرتوزایی می‌کنند. نمونه‌ها با توجه به نیمه عمر و اکتیویته‌ای که درخواست شده است، پرتوزایی می‌شوند. مثلا درباره مولیبدن که نیمه عمرش تقریبا دو و نیم روز است حدود چهار نیمه عمر باید آن را پرتودهی کرد که میزان پرتوگیری با میزان واپاشی برابر باشد. مولیبدن نمونه‌ای است که بیش از هر عنصر دیگر به آن وابسته هستیم و حدود 10 روز کاری رآکتور باید فعال باشد تا به اکتیویته‌ای که حدود 200 کوری است، دست پیدا کنیم.

وی درباره جاگذاری نمونه‌ها در رآکتور تهران اظهار کرد: نمونه‌ها در داخل ظروفی به نام "کن" قرار می‌گیرند و در داخل قلب بر اساس شار مورد نظر قرار داده می‌شوند. اگر بخواهیم اکیتویته آن بیش‌تر باشد در مرکز قلب قرار می‌دهیم. در داخل قلب، استوانه‌هایی (BOX) خالی وجود دارد که مواد برای پرتودهی در داخل آن‌ها قرار می‌گیرد که دقیقا در کنار مجتمع‌های سوخت هستند.

اپراتور رآکتور تهران درباره نحوه خروج نمونه‌های رادیوایزوتوپ و بازگرداندن آن‌ها به آزمایشگاه‌ها گفت: بسته به اکتیویته‌ای که نمونه‌ها دارند برای حمل آن‌ها به آزمایشگاه‌ها کانتینرهای خاصی وجود دارد. برای رادیوایزوتوپ سیستم‌ هاتسل طراحی شده است، وقتی نمونه را از قلب خارج می‌کنیم، باید چند ساعت از زمان خاموشی رآکتور بگذرد و بعد نمونه را به وسیله دستک‌هایی بلند توسط اپراتور داخل سینی قرار داده و نمونه در داخل یک جعبه قرار ‌گرفته و از آن‌جا با فشار باد شدید به داخل ظرفی در آزمایشگاه شوت می‌شود.

بنا به گفته وی سیستم شوت کردن نمونه یک سال است که در سازمان انرژی اتمی برای جلوگیری از تماس اپراتور با نمونه‌ها طراحی و از آن استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: برای رساندن نمونه‌های رادیوایزوتوپ به آزمایشگاه جابربن‌ حیان، چون سیستم پرتاب یا شوت نمونه‌ها به داخل آزمایشگاه جابر از داخل رآکتور وجود ندارد، این کار با حمل نمونه‌ها توسط کانتینرهایی از جنس سرب صورت می‌گیرد.

تست سوخت‌های تولیدی برای رآکتور تهران و اراک

بازدید خبرنگار ایسنا از رآکتور تهران در حالی صورت گرفت که به گفته اپراتور رآکتور تهران یک نمونه سوخت تولید داخل برای آزمایش و تست عملکرد واقعی در قلب قرار داشت. البته سوخت‌های تولید داخل که قبلا تست و تایید شده‌اند نیز در قلب قرار دارند. ابتدا صفحات سوخت و سپس مجتمع‌های سوخت تست می‌شوند.

به گفته اپراتور سوخت‌های تولید داخل باید در بین دیگر مجتمع‌های سوخت تحت تشعشع قرار ‌گیرند. هم‌چنین میله‌های سوخت رآکتور اراک نیز در رآکتور تهران تست می‌شوند.

بنا بر این گزارش، نقشه چیدمان قلب رآکتور در اتاق کنترل نشان داده شده است. نمونه سوخت تولیدی ایران تحت عنوان NRF00A و میله‌های کنترل به نام IRbox نشانه گذاری شده‌اند. هم‌چنین نقشه نشان می‌دهد که دو نمونه از سوخت داخلی در حال استفاده در قلب رآکتور است.

وی ادامه داد: رآکتور تحقیقاتی تهران برای بحرانی شدن به حدود 30 مجتمع سوخت نیاز دارد. ممکن است این مجتمع‌ها همه متعلق به آرژانتین باشند یک درصدی از آن‌ها سوخته‌اند و اگر بیش از 40 درصد سوخت‌ها سوخته باشد دیگر با آن‌ها رآکتور روشن نخواهد شد. سوخت‌های مصرف شده نیز به استخر سوخت‌های مصرف شده در کنار قلب منتقل می‌شوند.

اپراتور رآکتور تهران تاکید کرد که تمامی مراحل نگهداری سوخت‌های مصرف شده و نیز تغییر چیدمان مجتمع‌های سوخت در قلب رآکتور از سوی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت نظارت و بازرسی قرار دارد.

سوخت‌های مصرف شده آمریکایی و آرژانتینی در استخر سوخت‌های مصرف‌شده نگهداری می‌شوند

وی درباره سوخت‌های مصرف شده از ابتدای کار رآکتور تاکنون گفت: تمامی سوخت‌های آمریکایی، آرژانتینی و تولید ایران از لحظه‌ای که در قلب رآکتور قرار داده می‌شود و وقتی قرار است از قلب خارج شوند، تست می‌شوند. البته در حال حاضر دیگر سوخت آرژانتینی و آمریکایی قابل استفاده وجود ندارد.

اپراتور رآکتور تهران اظهار کرد: ‌تمام سوخت‌هایی که از ابتدای کار رآکتور تهران قبل از انقلاب تاکنون مصرف شده است، اعم از سوخت‌های 90 درصدی آمریکا و 20 درصدی آرژانتین در داخل استخر نگهداری می‌شوند. ایران فاقد مرحله بازفرآوری است.

وی هم‌چنین اظهار کرد که "بیش از ده مجتمع سوخت برای رآکتور تهران در کشور تولید شده است که بیش از نیمی از آن‌ها تایید شده‌اند.

اپراتور رآکتور تهران در مقایسه سوخت‌های تولید ایران با سوخت‌هایی که قبلا از آرژانتین خریداری شده است؟ گفت: سوخت‌های تولید ایران صد در صد با کیفیت لازم و استاندارد هستند.

رآکتور تهران می‌تواند تا 20 سال دیگر هم فعال باشد

وی در پاسخ به این‌ پرسش که رآکتور تهران تا کی می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد؟ گفت: رآکتور تهران با وجود عمر طولانی می‌تواند برای 20 سال آینده نیز فعال باشد. به جز ساختمان رآکتور، سایر تجهیزات دائم در حال کنترل و بازرسی هستند. بنابراین درباره تاسیسات مشکلی نداریم. امیدواریم سال 92 با افزایش مجتمع‌های ساخت داخل بتوانیم دو بار در ماه رآکتور را فعال کنیم.

پروژه درمان تومورهای مغزی با استفاده از بیم نوترونی در رآکتور تهران

بنا بر این گزارش، اپراتور رآکتور تهران در ادامه از مطالعه سازمان انرژی اتمی بر روی پروژه درمان تومورهای مغزی (BNCT)خبر داد و گفت: در این پروژه که در طبقه زیرین در داخل رآکتور تهران صورت می‌گیرد بیمار به داخل رآکتور آورده شده و در برابر بیم نوترونی قرار می‌گیرد. دو تن از دانشجویان دکتری پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌یی سازمان انرژی اتمی بر روی این پروژه کار می‌کنند که از تکنولوژی‌های به روز دنیاست.

وی خاطرنشان کرد: بسیاری از کشورها مثل تایلند، کره‌جنوبی و ژاپن سعی دارند رآکتورهای تحقیقاتی‌شان را به سمتی ببرند که از آن‌ها بتوانند بیم نوترونی بگیرند. رآکتورهای زیر 10 مگاوات برای این کار مناسب هستند. رآکتور تهران علاوه بر تولید رادیوایزوتوپ برای تولید رادیودارو این امکان را فراهم می‌کند تا دانشجویان و مراکز خصوصی تولید رادیودارو نیز با این رآکتور همکاری داشته باشند. به ویژه دانشجویان می‌توانند تحقیقات خود را در این مکان انجام دهند.

گزارش از خبرنگار ایسنا، زهرا اصغری

انتهای پیام