ضایعات نفتی که وارد اقیانوس‌ها می‌شوند از منابع مختلفی نشأت می‌گیرند که برخی ممکن است ناشی از نشت‌های تصادفی و برخی نیز به واسطه بی‌احتیاطی و شیوه‌های نادرست استفاده از نفت و مشتقات نفتی باشد. اما بیشترین ضایعات نفتی در اقیانوس‌ها به واسطه ورود فاضلاب و پساب‌های نفتی شهر‌ها و مزارع، ‌زباله‌های تصفیه نشده کارخانجات و صنایع و همینطور و فعالیتهای تفریحی ساحلی سامان نیافته شکل می‌گیرد.

به گزارش سرویس «محیط زیست» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، برآوردها حاکی از ورورد سالانه 706 میلیون بشکه ضایعات نفتی به اقیانوس‌هاست که بیش از نیمی از این آلودگی‌ها به واسطه ورود فاضلاب‌ها به اقیانوس‌ها و شیوه‌های ناردست دفع ضایعات نفتی مانند دفع نادرست ضایعات روغن موتورهاست.

حفاری‌های کرانه اقیانوس‌ها،‌ عملیات استحصال نفت، ریزش و نشت نفتی کشتی‌ها یا نفتکش‌ها معمولاً کمتر از 8 درصد کل میزان آلودگی‌های نفتی را تشکیل می‌دهند. مابقی این آلودگی‌ها از مراجع معمول تعمیر و نگهداری کشتی‌ها (حدود 13 درصد) و نشت طبیعی نفت در بستر اقیانوس‌ها (بیش از 8 درصد)‌ بوجود می‌آیند.

مقایسه میزان آلودگی نفتی در هنگام حفر در مقابل آلودگی در هنگام حمل

ریختگی و نشت نفتی ممکن است طی مراحل مختلف حفر چاه‌های نفتی یا عملیات تعمیراتی روی آنها رخ دهد. این اتفاق ممکن است در طول عملیات استحصال نفت از چاه‌های نفتی، مهار و انبار کردن موقتی نفت رخ دهد. همچنین این آلودگی‌ها ممکن است هنگام حمل و نقل نفت در اقیانوس چه از راه خطوط نفتی و چه از راه لوله‌های زیردریایی یا با استفاده از نفتکش‌ها رخ دهد. از مجموع 706 میلیون بشکه ضایعات نفتی که سالانه در سطح اقیانوس‌ها منتشرمی‌شود، نشت نفتی حاصل از حفاری‌های سطح اقیانوس‌ها تنها 2.1 درصد این میزان را شامل می‌شود. ضمن اینکه نشت نفتی حاصل از حمل و نقل و تصادفات ناشی از آن چه از سوی کشتی‌ها و چه از سوی نفتکش‌ها 5.2 درصد این آلودگی‌ها را تشکیل می‌دهد. همچنین حجم آلودگی نفتی به واسطه عملیات استخراج و استحصال نفتی درسطح اقیانوس‌ها بسیار ناچیز عنوان شده است.

ضایعات نفتی حاصل از عملیات حفاری‌های داخل اقیانوس ممکن است به وسطه پساب مته‌های حفاری و هرز آب‌های روی سکوهای نفتی، نشت لوله‌های نفتی یا فوران ناشی از حفاری‌ها صورت پذیرد. فاضلاب‌های ناشی از فعالیت‌های تولید نفت در بستر اقیانوس می‌توانند به اندازه پساب‌های ناشی از مخزن‌های ذخیره نفت و نشت لوله‌های نفتی به خودی خود آلودگی ایجاد نماید. نفت خارج شده از کشتی ها و نفتکش ها محتوی سوخت مورد نیاز حمل و نقل توسط کشتی ها و محموله آنها مانند نفت خام، نفت سوخت و نفت مورد استفاده گرمایشی است.

نخستین واکنش‌ها پس ازنشت نفتی

پس از انتشار نفت در اقیانوس‌ها معمولاً این نشت در داخل آب و عمدتاً سطح آن صورت می‌گیرد که میزان این انتشار بستگی به میزان چگالی و ترکیب نفت منتشر شده دارد. این لکه‌های نفتی ممکن است بهم پیوسته باقی بمانند یا براثر تلاطم دریاها ازهم مجزا شوند. امواج، جریانهای آبی و باد سبب انتقال لکه‌های نفتی به نواحی وسیع تری می‌شوند. این لکه ها نواحی از قبیل اقیانوس‌های باز،‌نوار ساحلی و زیستگاه‌های درمسیر حرکت خود را تخت اشعاع قرار می‌دهند.

این لکه‌های نفتی به دلیل داشتن مواد شیمیایی کاملاً فرار، در طول حرکت در اثر تبخیر 20 الی 40 درصد حجم خود را از دست داده و در نتیجه غلیظ‌ تر و چسبناک‌تر می‌شوند. همچنین درصد کمی از این نفت نیز ممکن است در آب حل شود.

پسماندهای نفتی همچنین می‌توانند بصورت ذرات ریز غالباً نامرئی در سطح آب پخش شوند. بخش‌های دیگری از این لکه‌های نفتی نیز بصورت ذرات بسیار ریزی در آب فرو رفته و غرق می‌شوند و باقیمانده نفت نیز بصورت قطرات قیر مانند چسبناکی بر روی سطح آب می‌ماسند و بر اثر گذشت زمان این ضایعات نفتی به واسطه عوامل مختلف محیطی تجزیه یا متلاشی می‌شوند که این تجزیه غالباً توسط اشعه خورشید و عمل تجزیه زیست محیطی نیز توسط موجودات تک سلولی ایجاد می‌شود که این میزان تجزیه نسبت مستقیمی با موجودی مواد مغذی، اکسیژن و موجودات تک سلولی در کنار دمای محیط دارد.

در صورت رسیدن لکه‌های نفتی به سواحل و کرانه دریاها،‌ این لکه ها با واکنش ذرات شنی سواحل مواجه می‌شوند. صخره‌ها و تخته سنگ‌ها، بافت گیاهی وسایر موجودات خشک‌زی چه انسانی و چه حیوانی نیز مانند همین آلودگی‌ها دچار فرسایش می‌شوند.

امواج و سایر جریان‌های آبی و باد لکه‌های نفتی را به سواحل هدایت می‌کنند.

شن‌ها و سنگریزه‌های آغشته به نفت ممکن است برای همیشه برای موجودات زیست بوم غیرقابل سکونت شده و نیز برای نباتات در آن ناحیه غیرقابل پرورش شود. صخره‌ها و تخته‌سنگ‌های پوشیده از پسماندهای چسبناک نفتی بواسطه استفاده‌های بی‌ملاحظه تفریحی ازسواحل پدید آمده‌اند که سبب مسموم کردن حیات وحش نواحی ساحلی شده است.

نمونه‌های معروف نشت لکه‌های نفتی در دنیا

بزرگترین نمونه از حوادث نشت نفتی در سال 1991 میلادی در خلیج فارس ثبت شده است که طی آن 240 میلیون گالن نفت خام را وارد خلیج فارس در نزدیکی کشورهای کویت و عربستان کرد. این حادثه در پی نابودی چندین نفتکش و مخزن‌ نگهداری نفت در طول عملیات جنگی خلیج‌فارس رخ داد. دومین نمونه از بزرگترین لکه‌های نفتی مربوط به انفجار دکل نفتی چاه اکتشافی IXTOC-1 خلیج مکزیک درسال 1979 میلادی است که حدود 140 میلیون بشکه نفت را روانه خلیج مکزیک کرد. در مقایسه با سوانح فوق، غرق شدن نفتکش اکسون والدز در سال 1989 میلادی 11 میلیون بشکه نفت وارد سواحل تنگه پرنس ویلیانی در آلاسکا کرد که این حادثه را در رتبه 53 حوادث نشت نفتی با بیش از 10 میلیون بشکه نشت نفت قرار داد.

سوانح عظیم نشت نفتی از سال 1970 تا 1979 حدود 206 هزارو 500 بشکه و بطور میانگین 24.1 درصد آلودگی نفتی را در سال تشکیل می‌داد، اما در خلال سال‌های 1990 تا 2000 میلادی این میزان به 6.9 درصد کاهش یافته است.

آسیب به شیلات، حیات وحش و تفریحات دریایی

نشت نفتی سبب آسیب جدی به اعماق اقیانوس‌ها، ماهیگیری ساحلی و صنعت شیلات می‌شود. اثر فوری و کوتاه‌مدت نشت نفتی، مسمومیت وخفگی آبزیان است که منجر به مرگ دست جمعی و آلودگی ماهیان و گونه‌های دیگر آبزیان و گیاهان دریایی می‌شود ولی اثرات طولانی مدت آلودگی‌های زیست محیطی بسیار وخیم‌تر از این خواهد بود.

نشت نفتی آبزیان حساس و قلمرو گیاهی در سواحل را دچار مسمومیت کرده که این مساله سبب اختلال و از هم گسیختن زنجیره غذایی ماهیان و آبزیان می‌شود. همچنین فعالیت‌های ماهیگیری نیز ممکن است برای همیشه آسیب ببیند.

حیات وحش موجودات دیگر شامل پستانداران، خزندگان، دوزیستان و پرندگان که در نواحی نزدیک اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند نیز بواسطه فاضلاب ها و آلودگی نفتی دچار مسمومیت می‌شود. خطراتی که در این زمینه حیات وحش را تهدید می‌کند عبارتند از: مسمومیت در اثر قرار گرفتن در معرض مواد سمی نفتی یا بلیعیدن آنها، آسیب‌های ناشی از خفگی و تخریب عایق‌های حرارتی و پوستی، آسیب رساندن به دستگاه‌ تولید مثل و تغییر رفتارها و عادتهای موجودات حیات وحش. اثرات بلند مدت زیست محیطی که سبب آلودگی و نابودی گیاهان دریایی و محیط کشت آنها می‌شود نیز در دراز مدت زنجیره غذایی آبزیان را دچار تغییر می‌کند.

نواحی ساحلی اغلب پرجمعیت هستند ضمن این یکی از مناطق مهم در جذب فعالیت‌های تفریحی است همچنین تجهیزات و امکانات وابسته به آن برای تفریحاتی نظیر ماهیگیری، قایقرانی،‌ غواصی، شنا و... جهت جذب هرچه بیشترجهانگردان در نواحی ساحلی تدارک دیده شده‌اند. ضایعات و آلودگی های نفتی که این مناطق را مورد هجوم قرار می‌دهد ضمن آلودگی این نواحی اثرات منفی و مخربی بر روی فعالیت‌ها انسانی دراین اماکن ایجاد می‌نماید که منجر به اثرات منفی طولانی مدت بر روی اقتصاد و جمعیت این نواحی می گردد.

میزان و مدت نابودی و تجزیه پسماندهای نفتی سواحل بسته به نوع ترکیب،‌خصوصیات،‌حجم نفت به ساحل رسیده و نوع ساحل رسوبی و همینطور صخره‌های درتماس با لکه‌های نفتی متغیر است. همچنین زیستگاه گیاهان حساس دریایی و حیات وحش این نواحی،‌شرایط آب و هویی در فصول مختلف، اقلیم‌های گوناگون و رویدادهای مختلف آب وهوایی بر روی تجزیه این پسماند‌ها اثر مستقیم دارند.

قسمتی از این لکه‌های نفتی تبخیر، تجزیه و تعلیق می‌شوند که دراین راه تغییرات جوی و آب و هوایی اقلیمی می‌تواند انجام این مراحل را تشدید یا کند نماید.

در سال 2000میلادی، هزاران پنگوئن در اثر غرق شدن یک کشتی حامل سنگ آهن در افریقای جنوبی دچار آلودگی نفتی شدند که بسیاری از پنگوئن‌های آغشته به نفت نجات یافته و از آلودگی نفتی تمیز شدند.

ضایعات نفتی که بصورت ترکیبات قیرگونه بهم می‌آمیزند یا بصورت رسوب اشباع می‌شوند معمولاً بصورت بادوام و مقاومی بر روی سطح آب باقی می‌مانند. تلاش‌ها در جهت زدودن، پاکسازی و ترمیم سواحل از لکه‌های نفتی ظاهر این نواحی را جذاب تر می‌کند اما ممکن است بیش از آنکه این عملیات مفید بنظر برسد حتی خطرناک باشد.

پاکسازی و احیاء

شیوه های مورداستفاده در پاکسازی لکه‌های نفتی بسته به خصوصیت لکه نفتی و شرایط محیطی درگیر متغیر است. اقدامات کنترل آلودگی شامل جلوگیری از نفوذ لکه‌های نفتی و زدودن نفت با استفاده از روش هایی نظیر رویه‌برداری، استفاده از صافی و یا به آتش کشیدن لکه ها در همان محل انجام می‌گیرد. استفاده از روش‌هایی مانند پراکنده کردن لکه‌های نفتی به قطرات کوچکتر، جهت جلوگیری از آسیب ناگهانی به حیات وحش،‌تجزیه زیستی بصورت طبیعی یا با واسطه و فرسایش‌های طبیعی از دیگر اقدامات مفید پاک‌سازی این لکه‌های نفتی است. در این بین گونه‌های درشت‌اندام حیات وحش اغلب نجات یافته و پا‌کسازی می‌شوند اما این گونه‌های ریز جثه حیات وحش هستند که معمولاً نادیده گرفته می‌شوند.

اقدامات چاره‌جویانه جهت مقابله با لکه‌های نفتی بر مبنای عوامل مختلف مرتبط انتخاب و اجرا می‌شوند که عملیات حفاظت از محیط زیست، اثرات اقتصادی- اجتماعی و آلودگی‌ها و خطرات سلامتی را شامل می‌شود. در این راستا درنظر داشتن یک نقشه پیشگیرانه جهت استقرار نیروهای کنترل آلودگی و تجهیزات وابسته بصورت کامل و صحیح امری ضروری است.

درجه بازیابی محیط زیست از لکه‌های نفتی بستگی به عواملی نظیر ترکیب آلودگی نفتی و شرایط محیطی آن ناحیه دارد.

به عنوان مثال به علت نوع خاص نفت نشت شده از نفتکش اکسون والدز و همینطور شرایط سرد قطبی در آن ناحیه،‌ سبب می‌شود اثرات لکه‌های نفتی به مدت 30 سال درسواحل آلاسکا نمایان باشد.

نشت لکه‌های نفتی سبب تحمیل هزینه در دو جنبه کمی و کیفی می‌شود. هزینه‌های کمی شامل هدر رفتن نفت،‌ تعمیر تجهزات فیزیکی، دستمزد عوامل جهت تمیز کردن لکه‌ها و احیای محیط،‌ پرداخت جرائم مقرر توسط سازمان‌های تنظیم مقرراتی و پرداخت حق بیمه و اقامه دعوی قانونی است. هزینه‌های کیفی نیز شامل ازبین رفتن زیستگاه‌های بکر، همینطور اثرات مخرب سلامتی بر روی زندگی حیات وحش و انسان‌های در معرض استفاده از آب‌ها و خاک آلوده به نفت است.

امروزه جلوگیری از نشت نفت به یکی از مهمترین دغدغه‌ها و اولویت‌های دولت‌ها تبدیل شده است. هزینه‌ها و جرایم درنظر گرفته شده در آلودگی های نفتی در دریاها سبب ترغیب شرکتهای نفتی به تجهیز دستگاه‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین شده است.

مسوولیت جلوگیری از نشت نفت نه تنها نیازمند توجه دولت‌ها بلکه نیازمند توجه صنایع‌ نیز هست. به دلیل اینکه منشاء اصلی نشت نفت در اقیانوس‌ها عمدتاً به دلیل سهل‌انگاری های بشری می‌باشد تا به دلیل تصادفات، به همین دلیل ثمربخش بودن این عملیات جلوگیرانه نیازمند همکاری و توجه همگانی است.

انتهای پیام