گالها یا محصول درخت بلوط یکی دیگر از زیباییهای قدرت خالق ایزدی هستند که در لرستان به واسطه جنگلهای بلوط، به وفور دیده می‌شوند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه لرستان، گالها محیطی مأمنگونه هستند که در اثر کنشهای متقابل بین حشرات و درختان به وجود می‌آید و حشره در آن تخمریزی کرده و بقای نسلش را تضمین میکند ضمن اینکه از آن به عنوان منبع سرشار از تانن استفاده‌های بسیاری در زمینه طبی و صنعتی می‌شود.
در این میان گال بلوط نیز نوعی دیگر از انواع گالهاست که اهمیت بسیاری برای زاگرسنشینان و به خصوص قوم لر دارد که در گویش محلی به آن مازی یا مازو میگویند و از دیرباز در دباغی، تسکین درد، رنگرزی و...از آن بهره برده‌اند اما در حال حاضر این نعمت با ارزش خدادادی به حیطه فراموشی سپرده شده و جای خود را به انواع ترکیبات شیمیایی و مضر داده است.
در این رابطه کارشناس گیاهپزشکی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان گفت: مازوج نوعی متابولیک ثانویه درخت بلوط است که عوامل متعددی چون زنبورها، کنهها، نماتودها و یا باکتریها سبب ایجاد آن می‌شوند.
مهندس"نادرآزادبخت"، افزود: البته اثر زنبورها در ایجاد گالها مشخصتر بوده و این واکنش دفاعی گیاه به دنبال دو مکانیزم هیپرپلازی و هیپرتروفی به وجود میآیند یعنی حجم سلول و تعداد سلولهای تشکیل دهنده افزایش مییابد.
وی ادامه داد: مازوج کاربردهای بسیاری دارد که میتوان به عنوان تثبیت کننده و پیش زمینه برای دندانه‌دار کردن در صنایع رنگرزی و درمان ناراحتیهای گوارشی از آن استفاده کرد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان، اضافه کرد: از این ماده به عنوان آنتی‌اکسیدان نیز میتوان در درمان بخشی از سرطانها استفاده کرد.
آزاد‌بخت با بیان اینکه کتابی به عنوان نگاهی بر کاربرد رستنی‌های خوراکی و دارویی با همکاری"زهرا مرادعلیوند" در مورد گالها و کاربرد آنها چاپ شده است، اظهار کرد: در حال حاضر مطالعات در زمینه گال بلوط به صورت مقدماتی بوده و هنوز به صورت مشخص کاری در این زمینه صورت نگرفته است.
وی یادآور شد: البته در مرکز تحقیقات همکاران ما در مورد خاصیت رنگرزی آنها تحقیقاتی انجام داده و در قالب مقاله‌های مشترک با دانشگاههای معتبر دنیا پروژههایی صورت گرفته است.
این مقام مسوول، تصریح کرد: در بحث خواص دارویی آن همراه با دانشگاه علوم پزشکی بخش مربوط به گیاهان دارویی مطالعاتی در دست اقدام است.
وی خاطرنشان کرد: در برخی از کشورها از جمله مالزی، هند و ترکیه مطالعات زیاد و خوبی در مورد گالها صورت گرفته است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان، اضافه کرد: در بحث صنایع تبدیلی گالها کاری که صورت گرفته و من نیز در آن همکاری داشتهام در رابطه با مواد رنگده و کارایی آنها بوده که برای سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان انجام شده است، البته در این رابطه نیازمند مطالعات دقیقتر و جامعتری هستیم.
در این رابطه عضو جامعه جنگلبانی ایران، گفت: گال نوع تغییر شکل یافته جوانهها، برگهای جوان یا میوههای است که در اثر فعالیت برخی حشرات تشکیل شده و محل تمرکز برخی ترکیبات از جمله تانن است.
مهندس"علیحسین بیرانوند"، افزود: گال بلوط از انواع گالها محسوب می‌شود که تا به حال بیش از 20 نوع معرفی کردهاند که با توجه به کیفیت تنها هشت نوع از آنها قابل بهره‌برداری تشخیص داده شده و از این میان دو نوع مازوج سفید و سبز از قدیم‌الایام مورد استفاده در صنعت و داروسازی قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه این نوع از گالها بر روی درختان بلوط از نوع دارمازو تشکیل می‌شود، تصریح کرد: سومریها و یونانیان در صنایع رنگرزی و دباغی و تهیه مرکب و مصارف طبی از آن استفاده میکردند و در برخی آثار دانشمندان از جمله ابوعلی سینا از مصارف درمانی و صنعتی آن صحبت شده است.
این مقام مسوول، ادامه داد: در طب سنتی به منظور درمان اسهال، خشک کردن زخم و ممانعت از خونریزی مورد استفاده قرار میگیرد.
بیرانوند اضافه کرد: این گالها یا مازوها حاصل فعالیت نوعی از زنبورها از جنس سیناپیس و سطحی برجسته هستند که در ابتدا رنگ سبز تیره مایل به سیاه تا سبز روشن داشته و به آن مازوج سبز میگویند که به تدریج رنگ زرد متمایل به سفید پیدا میکند و مازوج سفید نامیده می‌شود.
وی یادآور شد: رویشگاه درختان دارمازو بیشتر استانهای لرستان، کردستان و کرمانشاه است و در لرستان در منطقه شینه و زشت قلایی برای آن ذخیرهگاه تشکیل دادهایم البته در نقاط مختلف به صورت پراکنده وجود دارد اما در این مناطق کاملاً محافظت شده بوده و یک توده خالص است.
این مقام مسوول ادامه داد: بهره‌برداری از آن از اواسط تابستان تقریباً به مدت دو ماه تا شروع بارانهای پائیزی است و برداشت مازوج سبز از حدود 20 تیرماه تا نیمه مرداد بوده که از این زمان به بعد رنگ گالها به سفیدی گرائیده و مازوج سفید تشکیل می‌شود.
بیرانوند اظهار کرد: در هنگامی که گالها سفید می‌شود حشرات درون آن گال را سوراخ کرده و از آن خارج می‌شوند و همین امر سبب نقصان ارزش مازوج می‌شود برای همین باید آن را زود برداشت کرد.
عضو جامعه جنگلبانی ایران با بیان اینکه بهره‌برداری گالها مستلزم رعایت تناوب سالانه نیست، متذکر شد: اکثر درختان مولد گال به صورت کوتاه و تا ارتفاع سه متر است بنابراین برداشت آن به وسیله مردان و پسران با دست ویا چوب سرکج انجام می‌شود؛ یک تا دو روز جهت خشک شدن و جلوگیری از کپک زدگی در معرض نور خورشید قرار میگیرد و زیر و رو می‌شوند.
وی با بیان اینکه میزان برداشت روزانه هر کارگر معمولاً سه تا چهار کیلوگرم است که بعد از کار روزانه و در اوقات فراغت صورت میگیرد؛ خاطرنشان کرد: زمینه صادرات گالهای بلوط طی سالهای اخیر بسیار محدود شده و برای بهره‌برداری صنعتی در استان کاری صورت نگرفته است چراکه صنایع فرآوری آن را نداریم؛ برداشت به صورت پراکنده و توسط افراد محلی در پائیز مثل بذر بلوط که پای درخت میریزد جمعآوری می‌شود.
بیرانوند اضافه کرد: این محصول بدون ساماندهی و برنامه‌ریزی به خارج از استان به جاهایی که صنایع فرآوری و کارخانههای داروسازی وجود دارد انتقال مییابد بنابراین اگر برنامه اصولی وجود داشته باشد میتواند به عنوان اهرمی برای اشتغال برای بهره‌برداران جنگلی و مرتعی به عنوان یک درآمد فصلی مورد استفاده قرار گیرد.
این مقام مسوول، تصریح کرد: چون برداشت محصول آزاد است آمار و اطلاعات جامعی در دست نیست و در برخی مناطق به علت عدم آگاهی بهره‌برداری صورت نمی‌گیرد و از بین میروند، بنابراین نمیتوانیم کنترلی روی آمار داشته باشیم به همین دلیل باید تعاونیهای جنگلنشین و بهره‌برداران تشکیل شود.
وی با بیان اینکه ما از پتانسیل بالای جنگلها و مراتع برخورداریم، ادامه داد: با برنامه‌ریزی روی محصولات فرعی از جمله باریجه، علف گاوزبان، کتیرا و...، میتوانیم آنها را به طور کامل شناسایی کنیم و با استفاده از پتانسیل آنها و با تهیه طرح، بهره برداران و ساکنین حوزههای آبخیز ساماندهی شوند تا در حفظ آب و خاک کوشا بود.
بیرانوند یادآور شد: با اینکار، قطعاً هم جنگلها و مراتع حفظ می‌شوند و هم انقلاب عظیمی در حفظ و حراست از منابع طبیعی صورت میگیرد و با ایجاد اشتغال پایدار در منطقه تعاملی بین مجموعه دولتی و نظارتی و بهره‌برداران به وجود می‌آید.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان به خبرنگار ایسنا، گفت: گالها از عارضههای طبیعی بوده که در اثر فعالیت یک سری عوامل متعدد از جمله حشرات، قارچها و ویروسها، روی درختان بوجود میآیند و در این میان نقش حشرات بسیار بارزتر بوده که باعث رشد غیرطبیعی برخی از بافتهای گیاهی به اشکال مختلف می‌شود.
مهندس"مجید توکلی"، افزود: گالهای بلوط به عنوان پدیدهای که از میلیونها سال قبل روی درختان بلوط اتفاق افتاده و شکل گرفته است؛ نتیجه این بوده که جانور و درخت در طی تعاملی متقابل با هم کنار آمدهاند.
وی ادامه داد: حشرات از گال به عنوان یک مکان برای تخمریزی استفاده میکنند و درختان هم در شرایط فیزیولوژیکی که درخت دچار استرس می‌شود، تانن درون بافتهای آن را هیدرولیز و برای تغذیه استفاده میکنند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان، اضافه کرد: بالغ بر صدها نوع گال بلوط در دنیا تشکیل می‌شود، در کشور ما با توجه به تنوع اندک درختان از نظر گونهای، تعداد گالها تقریباً چشمگیر و بیش از 130 گونه روی هفت تا هشت گونه درخت بلوط تا به حال گزارش شده است.
توکلی با بیان اینکه در استان لرستان حدود 60 یا 70 نوع گال وجود دارد، تصریح کرد: گالی که در استان بهره‌برداری می‌شود گال مازوج است که به دو نوع سبز و زرد تقسیم می‌شود.
وی اضافه کرد: گستره اقتصادی آن در منطقه قلایی واقع در شهرستان سلسله است که متأسفانه بومیان منطقه آنها را جمعآوری کرده و به صورت خام از استان، خارج شده و به کشورهای اروپایی یا آسیایی صادر می‌شود.
این مقام مسوول خاطرنشان کرد: اخیراً اقداماتی در جهت شناسایی خواص و اثرات آنها در دست بررسی است و به اثرات آنتی باکتریالی، ضد قارچی و انگلی آن پی برده شده اما با وجود توان و پتانسیل بسیاری که برای تحقیق وجود دارد هنوز کار تحقیقی جامعی در ارتباط با خواص و ترکیبات موجود در آنها انجام نگرفته است.
توکلی ادامه داد: تا کنون استفادههایی که از گالها در کشور ما شده به صورت سنتی در بحث داروسازی و صنعتی بوده و در گذشته در برخی از مناطق در صنعت چرم، رنگرزی، دباغی و حفاری استفاده میشده است.
وی با بیان اینکه در چند دهه اخیر با پیشرفتی که در علم شیمی اتفاق افتاده کاربرد گالها محدودتر شده است، یادآور شد: تاننهای مصنوعی آسانتر و ارزانتر بوده اما در عین حال به دلیل اینکه از پلیمرهای مصنوعی و فنولی ساخته می‌شوند، خطرات زیست محیطی بسیاری را به وجود میآورند در حالیکه نمونههای طبیعی فاقد این اثرات هستند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات استان، افزود: امیدواریم هر چه سریعتر کاربردهای مختلف این فرآورده جنگلی مشخص شود تا با ارزشی که پیدا میکنند، جنگلها حفظ شوند و جنگلنشینان نیز با این درختان متعارفتر رفتار کنند.
توکلی اظهار کرد: شیوه بهره‌برداری گالها خطر خاصی برای درخت ندارد و مانند چیدن میوه بدون هیچ عارضهای صورت میگیرد اما زمان جمعآوری بسیار مهم است و باید توسط محققان مشخص شود تا عوامل درون آن قبل از بیرون آمدن از گالها با آن از منطقه خارج نشوند و خطر انقراض آنها را تهدید نکند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز گفت: با همکاری کارشناسان متعهد و متخصص مرکز تحقیقات، مناطقی از استان که دارای گال بلوط هستند شناسایی شده است.
"اسحاق طاهریمقدم" افزود: ما در حال معرفی کردن این عرصهها به قسمتهای تخصصی مربوطه جهت ایجاد صنایع تبدیلی هستیم.
وی ادامه داد: امیدواریم با سرمایهگذاری بخش خصوصی در راستای تولید واشتغالزایی بتوانیم از این محصول و نعمت خدادادی نهایت استفاده را ببریم.
گزارش از "سمیرا عزیزی"
انتهای پیام