نشست آموزشي به‌مناسبت ثبت «پنج‌گنج نظامي» و «التفهيم بيروني» در فهرست برنامه‌ي حافظه‌ي جهاني يونسكو در سالن اجتماعات كميسيون ملي يونسكو با حضور دبيركل اين كميسيون، رييس دفتر منطقه‌يي يونسكو و اعضاي گروه ارزيابي كميته‌ي ملي حافظه‌ي جهاني برگزار شد.

به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، دبير كميسيون ملي يونسكو امروز (سه‌شنبه، 21 تيرماه) گفت: براساس برنامه‌ريزي يونسكو، هر سال هر كشوري مي‌تواند دو اثر را در فهرست ميراث جهاني به ثبت برساند. به همين دليل، تعداد آثاري كه تا كنون از سوي ايران در اين فهرست به ثبت رسيده، كم است. مي‌خواهيم اين موضوع را در يونسكو مطرح كنيم كه با توجه به قدمت و تاريخ هر كشور، تعداد آثار معرفي‌شده توسط كشورها متغير باشد.

محمدرضا سعيدآبادي ادامه داد: ايران از نظر ثبت ميراث مكتوب و مستند در رتبه‌ي چهاردهم دنيا قرار دارد و در مقايسه با كشورهاي ديگر، وضعيت خوبي دارد. اين نشان‌دهنده‌ي اهميتي است كه دست‌اندركاران آثار ثبت‌شده به اين موضوع مي‌دهند.

او با بيان اين‌كه حدود شش برنامه‌ي بين‌المللي براي ثبت آثار در حوزه‌هاي ميراث طبيعي، ميراث فرهنگي و ميراث معنوي ناملموس وجود دارد، گفت: ايران در حوزه‌ي ثبت آثار ميراث مستند و حافظه‌ي جهاني در آسيا رتبه‌ي چهارم و در جهان رتبه‌ي چهاردهم را دارد.

وي همچنين با اشاره به ثبت جهاني ذخيره‌هاي زيست‌كره‌يي در كشور، بيان كرد: پس از انقلاب اسلامي، از سوي ايران ذخيره‌ي زيست‌كره‌ي‌ دنا در فهرست ميراث جهاني ثبت شد. همچنين قصد داريم، ژئوپارك قشم را براي ثبت معرفي كنيم.

او افزود: در تلاش هستيم، ايران به‌عنوان مركز منطقه‌يي اكو در كشورهاي اسلامي كار خود را آغاز كند.

در اين نشست، علي‌اكبر اشعري ـ رييس پيشين سازمان اسناد و كتابخانه‌ي ملي و مؤسس برنامه‌ي حافظه‌ي جهاني در ايران ـ در سخناني گفت: يونسكو فرصتي براي گفت‌وگو بين تمدن‌هاست. اين فرصت، شعاري نيست، بلكه فرصتي عملي است. برنامه‌هاي يونسكو در نزديكي بين فرهنگ‌ها مي‌تواند مؤثر باشد. ما تلاش كرده‌ايم، علاوه بر تشكيل كميته‌ي حافظه‌ي جهاني، زيرگروه‌هاي منطقه‌يي را نيز مانند اكو در گروه‌ كشورهاي اسلامي فراهم كنيم و خودمان هم در كميته‌ي آسيا و اقيانوسيه فعاليت داشته باشيم.

او اظهار كرد: اميدوارم در دوره‌ي جديد فعاليت‌ها، قدري فرامرزي فكر كنيم و با گسترش اكو، گروه كشورهاي اسلامي شكل گيرد. همچنين بتوانيم بين نگاه كشورها با هدف ارتباط در روابط بين ملت‌ها و دولت‌ها همفكري داشته باشيم.

به گزارش ايسنا، رييس دفتر منطقه‌يي يونسكو در تهران نيز در سخناني با اشاره به تأسيس بخش اطلاعات و ارتباطات يونسكو در سال 1992 ميلادي، گفت: يونسكو برنامه‌هاي زياد و متعدد بي‌المللي را براي حفاظت از آثار جهاني دارد.

چونلي هان ادامه داد: حافظه‌ي جهاني بر حفاظت از آثار مستند تأكيد دارد و با هدف حفاظت از اين ميراث براي نسل‌هاي آينده و كنوني است.

وي با اشاره به اهميت يونسكو به تنوع‌هاي زيستي، فرهنگي و طبيعي، گفت: ميراث مستند در واقع، حفاظت از حافظه‌ي جمعي، ميراث شفاهي، بيان هنري و خاطره‌ي بشري براي نسل‌هاي كنوني و آينده است.

او درباره‌ي اهميت ميراث مستند در حفظ فرهنگ‌ها، اظهار كرد: حفظ انسجام اجتماعي و ايجاد تفاهم متقابل بين ملت‌ها و ايجاد صلح از مهم‌ترين اهداف در اين حوزه است. حافظه‌اي كه از طريق ميراث مستند منتقل مي‌شود، يك روش غيرقابل جايگزين براي انتقال فرهنگ‌ها و سنت‌ها از نسلي به نسل ديگر است.

وي با اشاره به تفاوت‌هايي كه بين ميراث مستند با انواع ديگر ميراث وجود دارد، بيان كرد: ميراث مستند بسيار شكننده است و به‌راحتي تحت تأثير موارد مختلف قرار مي‌گيرد. اين موارد مي‌تواند جنگ يا نحوه‌ي استفاده‌ي نادرست از ميراث باشد. بنابراين حافظه‌ي جهاني درصدد است، برنامه‌ي خاصي در اين زمينه تهيه كند تا بتواند از اين ميراث به نفع نسل‌هاي آينده حمايت كند.

او شاهنامه را يك ميراث مستند ايراني دانست كه در فهرست ميراث جهاني يونسكو به ثبت رسيده است و گفت: مشكلي تراژدي كه در اين زمينه وجود دارد، اين است كه در آوريل امسال متوجه شدم، چند صفحه از شاهنامه در حراج كريستي به حراج گذاشته شده و اين يك فاجعه است.

چونلي هان ادامه داد: اصل اين اثر در موزه‌ي‌ كاخ گلستان نگهداري مي‌شود، ولي در اوايل دهه‌ي 90 يك كپي از آن توسط هنرمندي فرانسوي تهيه شد كه پس از فوت او، آن شاهنامه در اختيار فردي انگليسي درآمد كه در سال 1960 به توصيه‌ي او، كتاب به بخش‌هاي متعدد خرد شد. اكنون شاهد حراج صفحات مختلف كتاب شاهنامه در حراجي‌هاي گوناگون هستيم.

او بيان كرد: تلاش‌هاي زيادي انجام شد تا صفحات اين كتاب به ايران برگردانده شود. تا كنون نيز 20 صفحه از آن بازگشت داده شده، ولي در آوريل متوجه شدم، يك صفحه از آن به قيمت 5 / 7 ميليون يورو در حراج كريستي به حراج گذاشته است. به‌عنوان نماينده‌ي يونسكو مي‌گويم، اين مسأله خيلي دردناك است، فكر مي‌كنم همه بايد براي حفاظت از اين ميراث متحد باشيم.

رييس دفتر منطقه‌يي يونسكو در تهران افزود: بايد در ايران برنامه‌اي بلندمدت با هدف پيشبرد برنامه‌هاي حافظه‌ي جهاني داشته باشيم تا بتوانيم از آثار مستند ايراني حمايت و حفاظت كنيم.

وي با اشاره به برگزاري كنفرانسي بين‌المللي در ورشو لهستان كه ماه مي امسال برگزار شد وبه بيانيه‌اي كه در اين كنفرانس در حوزه‌ي ميراث و حافظه‌ي جهاني خوانده شد، گفت: سه توصيه از اين بيانيه براي ايران اهميت زيادي دارد.

او توصيه‌هاي اين بيانيه را اين‌گونه مطرح كرد: كشورهاي عضو يونسكو به كمك يونسكو بايد تلاش كنند تا ارزش‌هاي مستند به همه انتقال پيدا كند، اين انتقال مي‌تواند از طريق دوره‌هاي اطلاعاتي يا رشته‌هاي دانشگاهي انجام شود. در دومين توصيه مطرح شده است كه كشورها بايد به كمك يونسكو ظرفيت‌هاي خود را در راستاي تسريع فرآيند معرفي آثار براي ثبت در يونسكو افزايش دهند. اين كار با كمك دانش فني كارشناسان بايد انجام شود.

وي برقراري پيوند و ارتباط بين برنامه‌ي حافظه‌ي جهاني با مؤسسه‌هاي ملي، بين‌المللي و منطقه‌يي با هدف پيشبرد هرچه بيشتر كشورها را سومين توصيه‌ي اين بيانيه دانست و گفت: خوب است كه اين توصيه‌ها در ايران پيگيري شوند.

چونلي هان ادامه داد: بهتر است در ايران يك راهبرد ملي براي معرفي آثار به يونسكو داشته باشيم و مشخص كنيم، در هر زماني از چه دوره‌ي تاريخي اثر بايد معرفي شود. با اين راهبرد ملي مي‌توانيم براي 10 سال آينده برنامه‌ريزي و تلاش كنيم تا آثار بيشتري را به ثبت جهاني برسانيم.

او با بيان اين‌كه حفاظت ميراث مستند چيزي نيست كه در دوره‌ي معاصر مطرح شده باشد، اظهار كرد: قرن‌هاست كه اين اتفاق در ديگر كشورهاي دنيا مي‌افتد. من اهل چين هستم، در سال 1403 ميلادي پروژه‌اي هندي در چين همه‌ي مكتوبات تاريخي را جمع‌آوري كرد و امروزه از آن به‌عنوان يك ميراث مهم و بين‌المللي ياد مي‌شود.

وي اضافه كرد: بايد در نظر داشته باشيم، جوامع مختلف ممكن است، ميراث مهمي داشته باشند كه از آن‌ها حفاظت مي‌كنند. گاهي اين ميراث مهم به يك قوم يا قبيله در بخش كوچكي از يك كشور مربوط است و بايد به آن توجه شود. به همين دليل، من شخصا اعلام مي‌كنم، حاضرم هر تلاشي را براي شناسايي و پيشبرد برنامه‌ي حافظه‌ي جهاني در ايران انجام دهم.

به گزارش ايسنا، رضا فراستي ـ مدير اطلاع‌رساني مؤسسه‌ي مطالعات تاريخ معاصر ايران ـ نيز در سخناني درباره‌ي مفهوم ميراث مستند و ضوابط يونسكو براي انتخاب آثار و ثبت جهاني آن‌ها، اظهار كرد: براي ثبت ميراث جهاني نخست بايد به اهداف، برنامه، ميراث مستند و معيارهاي انتخاب اثر براي ثبت در حافظه‌ي جهاني توجه داشت.

او ادامه داد: سه هدف حفظ، نگهداري و اطلاع‌رساني در اهداف برنامه‌ي حافظه‌ي جهاني هميشه مورد نظر قرار مي‌گيرد. حافظه‌ي جهاني به‌دنبال اين است كه از اين آثار نگهداري كند و با استفاده از مناسب‌ترين روش‌ها از طريق آموزش به روش‌هاي حفاظتي و شرايط محيطي از جمله نور و دما توجه شود.

وي روش دوم براي حفظ و نگهداري حافظه‌ي جهاني را معرفي اشخاص به‌عنوان حاميان و پشتيبان‌هاي اين حافظه‌ي جهاني دانست و بيان كرد: به روش‌هاي مختلف در پايگاه‌هاي اطلاعاتي و نشريه‌هاي الكترونيكي، حافظه‌ي جهاني نگهداري مي‌شود.

او گفت: پيشنهاد مي‌كنم، براي آثاري كه تا كنون در حافظه‌ي جهاني به ثبت رسيده‌اند، بازديدهاي ادواري داشته باشيم تا مشكلات و مسائلي كه ممكن است، آن‌ها را تهديد كند، بررسي و رفع شود.

فراستي ادامه داد: زماني كه بحث ميراث مي‌شود، انواع مختلفي مانند ميراث طبيعي، معنوي، فرهنگي، شفاهي و مستند براي آن برشمرده مي‌شود كه هريك تعريف خاص خود را دارند. در حقيقت، حافظه‌ي جهاني با ميراث مشترك بشر سر و كار دارد.

او ميراث مستند را شامل دست‌نوشته‌ها، اسناد تاريخي، نقشه‌ها، موارد ديداري و شنيداري شامل فيلم، عكس، صوت، منابع الكترونيك و اسناد مجازي دانست و گفت: ميراث مستند نياز دارد، گاهي بررسي و به‌روز شود.

او زمان، مكان، مردم،‌ موضوع، شكل و سبك ميراث مستند را از جمله مسائل مهم در بحث ميراث مستند دانست.

به گزارش ايسنا، مشاور ارتباطات دفتر منطقه‌يي يونسكو در تهران نيز در سخناني گفت: آنچه اكنون در تهران از سوي دفتر يونسكو به كار مي‌رود، در راستاي پيشبرد فعاليت‌ها، ترويج و گسترش برنامه‌ي مستند جهاني است.

آريا گاناوان با اشاره به ميراث‌هاي متفاوتي كه در ايران وجود دارد، بيان كرد: افزايش آگاهي‌ها در اين زمينه اهميت زيادي دارد. ما هم تلاش خود را براي شناساندن و معرفي اين ظرفيت‌ها به كار مي‌بريم. مهم است كه درباره‌ي نگهداري از ميراث توجه شود تا شرايط بررسي و به بهتر شدن آن‌ها كمك شود.

او با عالي دانست دوره‌هاي آموزشي كه در چهار استان با موضوع ميراث مستند جهاني برگزار مي‌شود، افزود: بايد اين دوره‌ها در محدوده‌هاي بالاتري ترويج يابد و براي پيشبرد فعاليت‌هاي ايران در اين حوزه‌ها كمك كنيم.

به گزارش ايسنا، دكتر اصيلي ـ عضو گروه ارزيابي كميته‌ي ملي حافظه‌ي جهاني يونسكو ـ كه در بيشتر مراحل ثبت و معرفي «پنج‌گنج نظامي» فعاليت كرده است، گفت: خمسه‌ي نظامي (پنج‌گنج) يكي از بزرگ‌ترين آثار ادبي ايران شامل پنج منظومه از داستان‌هاي مشهور ادبيات فارسي است

وي در ادامه به توضيح روند آشنايي، ثبت و تدوين پرونده‌ي خمسه‌ي نظامي پرداخت.

همچنين علي خاكپور ـ عضو گروه ارزيابي كميته‌ي ملي حافظه‌ي جهاني يونسكو ـ‌ كه در تدوين پرونده‌ي «التفهيم بيروني» فعاليت كرده است، گفت: كتاب «التفهيم» درباره‌ي نجوم و اخترشناسي است و با هدف آموزش نجوم شامل 530 پرسش تأليف شده است. اين كتاب پايه‌اي براي رياضيات و نجوم مدرن امروزي است.

او به چگونگي معرفي اين كتاب براي ثبت در فهرست ميراث مستند جهاني و مراحل تدوين پرونده‌ي آن توسط يونسكو اشاره كرد.

در حاشيه

دبيركل كميسيون ملي يونسكو در اواسط برنامه به برگزاري آيين نكوداشت ثبت دو اثر «التفهيم بيروني» و «پنج‌گنج نظامي» در حافظه‌ي جهاني يونسكو اشاره كرد كه پنجم مردادماه در كتابخانه‌ي ملي توسط كميته‌ي ملي حافظه‌ي جهاني برگزار مي‌شود.

وي همچنين با اشاره به مشكلاتي كه براي جايزه‌ي فردوسي در يونسكو ايجاد شده است، گفت: جايزه‌ي فردوسي براي حفاظت از ميراث مكتوب توسط يونسكو در كميته‌ي حافظه‌ي جهاني نهايي شده است، ولي با ايجاد شدن مشكلي، همه‌ي جايزه‌ها در يونسكو متوقف هستند كه با برطرف شدن مشكل، قطعا جايزه‌ي فردوسي در دستور كار يونسكو قرار مي‌گيرد.

سعيدآبادي به تصويب دو واحد درسي تمدن ايراني و اسلامي توسط شوراي عالي انقلاب فرهنگي اشاره كرد و ادامه داد: اين دو واحد كه با حافظه‌ي كميته‌ي جهاني ارتباط دارد، در همه‌ي رشته‌هاي كارشناسي ارشد تدريس مي‌شود.

او همچنين به وجود پنج كرسي دانشگاهي از سوي يونسكو در دانشگاه‌هاي ايران اشاره كرد و افزود: بد نيست در يكي از دانشگاه‌ها حتا در خارج از تهران كه توانمندي خوبي در حوزه‌ي ميراث مكتوب دارد، گامي براي نهادينه كردن اين موضوع برداشته شود.

به گزارش ايسنا، در كنار برگزاري اين نشست آموزشي، نمايشگاه عكسي از پنج اثر ايران كه در حافظه‌ي جهاني به ثبت رسيده‌اند، همراه با توضيح‌هاي آن‌ها از 21 تا 23 تيرماه از ساعت 9 تا 15 در سالن اجتماعات كميسيون ملي يونسكو برپاست.

انتهاي پيام