چند سالي است که صحبت از افتتاح بازارچه‌ي صنايع دستي در «سراي ملک» زنجان مي‌شود و مسؤولان از ايجاد بازارچه‌هاي دائمي صنايع دستي متنوع مانند چاقوسازي، مليله‌کاري، چاروق‌دوزي و ديگر هنرهاي دستي خبر مي‌دهند و هدف از ساخت چنين بازارچه‌هاي را متعادل كردن بازار صنايع دستي و کمک به حفظ و ماندگاري اين هنرها مي‌دانند؛ اما آنچه در سراي تاريخي ملك شاهد هستيم، حکايت ديگري است.
به گزارش خبرنگار بخش صنايع دستي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در زنجان، ساخت سراي ملك در سال 1330 هجري قمري به پايان رسيد. سراي ملک يک حياط و سه دالان ورودي دارد و در يک طبقه ساخته شده است. دور تا دور حياط مركزي سرا، 20 حجره ساخته شده است و چهار راهروي ارتباطي، حجره‌هاي شرقي و غربي را به هم مرتبط مي‌کند. معماري سراي آن با تزيينات آجرکاري و کاشي معقلي (تکنيک معرق‌کاري داخلي) از جمله زيباترين سراهاي موجود در بازار زنجان است.
سراي ملک از الگوي سراهاي رواق‌دار تبعيت کرده، اگرچه امروزه رواق‌هاي آن مسدود و به حجره‌ها اضافه شده است. اين عمارت تاريخي معماري چهار ايوانه با پلان مربع دارد و دور تا دور آن 20 حجره و چهار راهرو وجود دارد. همچنين ورودي سرا، تزيينات کاشي و آجر با رسمي‌بندي زيبايي دارد.
مرمت سراي ملك و ساخت بازارچه‌ي صنايع دستي در آن، از مصوبات دور دوم سفرهاي استاني هيأت دولت به استان زنجان بود و با تكميل مرمت بنا، راه‌اندازي غرفه‌هاي متنوع براي نمايش جديد‌ترين آثار و دستاوردهاي هنرمندان و صنعتگران در زمينه‌ي چاروق‌دوزي، چاقوسازي، مليله‌کاري و حکاکي روي شيشه در اين سراي تاريخي در دستور کار قرار گرفته است.
بازسازي اين سرا توسط اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري استان زنجان تکميل شد؛ اما اكنون با وجود اقدامات انجام‌شده، شاهد هستيم که بيش‌تر حجره‌هاي اين سرا، به انبار و همچنين يک‌سري کارگاه‌هاي توليدي تبديل شده است و هيچ نشاني از تبديل آن به بازارچه‌ي صنايع دستي وجود ندارد.
محسن مرداني ـ يکي از کاسب‌هاي اين سرا ـ به خبرنگار ايسنا گفت: در سال‌هاي اخير، بيش‌تر مغازه‌هاي سراي ملك خالي و بدون استفاده باقي مانده يا به انباري تبديل شده است.
او بيان كرد: براي مرمت اين قسمت از مجموعه‌ي بازار، زحمات زيادي کشيده شد و اعتبار قابل توجهي نيز هزينه شد؛ اما اکنون شاهد هستيم كه اين اقدامات بدون رسيدن به نتيجه‌ي مطلوب به حال خود رها شده است.
مديرکل ميراث فرهنگي و گردشگري استان زنجان نيز در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: اين اداره كل اقدامات لازم را براي مرمت سراي ملک انجام داده و حتا تفاهم‌نامه‌هاي مورد نياز با مالکان بسته شده است.
امير الهي با اشاره به پي‌گيري‌هاي انجام‌شده براي تبديل اين سرا به بازارچه‌ي صنايع دستي، اظهار كرد: طبق آخرين تصميم‌هاي گرفته‌شده، مالکان مي‌توانند براي اختصاص حجره‌هاي خود به حجره‌هاي فروش صنايع دستي اقدام يا در صورت عدم تمايل، اين مسؤوليت را به بخش خصوصي واگذار کنند.
اين در حالي است که به گفته‌ي برخي کسبه، بيش‌تر حجره‌هاي سراي ملک مالک مشخص ندارند و برخي مالکان قديمي حجره‌هاي اين سرا از دنيا رفته‌اند و ورثه‌ي آن‌ها نيز براي تعيين تکليف حجره‌ها اقدامي نکرده‌اند. اين امر، بزرگ‌ترين چالش براي سامان‌دهي وضعيت سراي ملك است.
مديرعامل شرکت مادرتخصصي صنايع دستي نيز در اين زمينه گفت: اين شرکت از سال پيش، آمادگي خود را براي مديريت سراي ملک اعلام کرده است؛ اما براي سامان‌دهي وضعيت حجره‌ها، با مالکان متعدد و ده‌ها مستأجر روبه‌رو هستيم که ايجاد تفاهم با همه‌ي آن‌ها، مشکل است.
فرهاد شايگان با بيان اين‌که ضروري بود انجام هماهنگي با مالکان قبل از آغاز عمليات بازسازي انجام مي‌شد، اظهار كرد: اگر در اين زمينه شفاف‌سازي شود، بخش خصوصي مي‌تواند با مالکان، مستأجران يا نماينده‌ي آن‌ها قرارداد ببندد.
او با اشاره به ناراضي بودن ساکنان اين سرا براي واگذاري حجره‌هاي خود، ادامه داد: مالکان و مستأجران سراي ملک، از حجره‌هاي موجود به‌عنوان انبار استفاده مي‌کنند و تمايلي براي واگذاري مغازه‌ها ندارند. بنابراين به‌نظر مي‌رسد تفاهم بين ساکنان سرا و متوليان بازسازي بنا، بايد پيش از آغاز عمليات مرمت انجام مي‌شد.
شايگان با بيان اين‌که شرکت مادرتخصصي صنايع دستي در صورت تفاهم با مالکان و مستأجران، براي تجهيز حجره‌ها به‌عنوان بازارچه‌ي صنايع دستي آمادگي دارد، بيان كرد: واگذاري حجره‌ها بايد براي مدت چند سال انجام شود، چراکه فعاليت بخش خصوصي با قراردادهاي کوتاه‌مدت، توجيه اقتصادي ندارد.
به‌نظر مي‌رسد، جلب رضايت مالكان و مستأجران اين سرا، نکته‌اي است که بايد پيش از آغاز بازسازي‌ها مورد توجه قرار مي‌گرفت. نکته‌اي که اکنون نسبت به آن بي‌توجهي شده است و به‌تبع آن، امروز شاهد صرف هزينه‌اي قابل توجه، بدون رسيدن به نتيجه‌ي مطلوب در اين سرا هستيم.
مرداني ـ پيرمرد کاسب سراي ملک ـ نيز به خبرنگار ايسنا گفت: مرمت اين سرا با وجود اين‌که با صرف هزينه‌ي زيادي انجام شد، اما با وضع موجود، اين سرمايه‌گذاري اقدامي بيهوده به‌نظر مي‌رسد.
هنرمندان صنايع دستي زنجان از گذشته تا کنون، با وجود تلاش‌هاي فراوان با هدف حفظ ميراث فرهنگي، براي ماندگار کردن فعاليت‌هاي هنري خود با مشکلات متعددي روبه‌رو بوده‌اند.
يک هنرمند مليله‌کار زنجاني با بيان اين‌که حمايت‌هاي انجام‌شده از اين هنر ناکافي است، گفت: دليل مهجور ماندن هنر مليله‌کاري، نبود بازار دائمي براي معرفي آثار اين رشته و ضعف تبليغات در اين زمينه است.
محسن يزدان‌شناس برگزاري نمايشگاه‌هاي تخصصي صنايع دستي را عامل مهمي براي ماندگاري آثار هنري و رونق بازار صنايع دستي دانست و بيان كرد: راه‌اندازي بازارچه‌ي دائمي صنايع دستي در سراي ملک، گام مؤثري در رفع مشکلات هنرمندان صنايع دستي و کمک به فعاليت‌هاي بازاريابي و تبليغات آن‌ها خواهد بود که البته هنوز محقق نشده است.
وجود بازاري منسجم براي عرضه‌ي صنايع دستي مي‌تواند بر جذب گردشگر و افزايش توجه به آثار هنرمندان اين رشته‌ها تأثير مطلوبي داشته باشد و ضمن ايجاد فضاي رقابتي ميان فعالان عرصه‌ي صنايع دستي، رونقي دوباره به اقتصاد ضعيف اين بازار بخشد.
فرهاد شايگان با بيان اين‌که با هزينه‌ي صرف‌شده براي بازسازي اين بنا، امکان تملک حجره‌ها و سپس آغاز مرمت‌ها وجود داشت، گفت: اکنون شاهد هستيم که جلب نشدن رضايت مالکان در زمان مناسب، سبب شده است هزينه‌ي صرف‌شده بدون بهره‌برداري باقي بماند.
مديرعامل شركت مادرتخصصي صنايع دستي اضافه كرد: به‌نظر مي‌رسد ساخت بازارچه‌ي جديد براي فروش صنايع دستي با مصالح سبک و مدرن و با طراحي سنتي، مي‌توانست اقدام مؤثرتري نسبت به بازسازي اين بنا، براي بهبود وضعيت بازار صنايع دستي باشد.
به گزارش ايسنا، کلاف پيچيده‌اي که اکنون در مسير راه‌اندازي سراي ملک به‌عنوان بازارچه‌ي صنايع دستي به‌وجود آمده، چنان گره خورده است که فعالان عرصه‌ي صنايع دستي در زنجان نبايد به راه‌اندازي آن دست كم در آينده‌ي نزديك چندان اميدوار باشند.
البته انتظار مي‌رود، مسؤولان با توجه بيش‌تر براي حفظ صنايع دستي و هنري استان زنجان، هنرمندان اين عرصه را در گرم‌تر کردن بازار صنايع دستي ياري کنند و با ايجاد ديدگاه اقتصادي در زمينه‌ي هنرهاي دستي، بازار صنايع دستي را از هجوم اجناس وارداتي و شکست در برابر بازارهاي خارجي نجات دهند. امري که تنها با صادر کردن چند ابلاغيه و دستورالعمل محقق نمي‌شود.
سرمايه‌گذاري عمده‌ي انجام‌شده براي مرمت و بازسازي سراي ملك، چيزي نيست كه بتوان به سادگي از كنار آن گذشت. از اين رو، فعالان صنايع دستي زنجان انتظار دارند مسؤولان با تلاشي دوچندان، موانع موجود براي راه‌اندازي بازارچه‌ي صنايع دستي زنجان را هرچه زودتر مرتفع كنند.
انتهاي پيام