برخي كارشناسان و دست‌اندركاران حوزه‌ي طبيعت‌گردي عملكرد كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي را پس از سه‌سال فعاليت، مهم اما ناكافي ارزيابي كردند.
به گزارش خبرنگار بخش گردشگري خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، آيين‌نامه‌ي طبيعت‌گردي به پيشنهاد مشترك سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، سازمان محيط زيست و وزارت جهاد كشاورزي در جلسه‌ي 2/5/84 هيأت وزيران تصويب شد. براساس ماده‌ي 2 اين آيين‌نامه، كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي از اسفند‌ماه 1384 تشكيل شد و دبيرخانه‌ي دائمي آن در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آغاز به كار كرد.
ارزيابي كلي از آنچه كه كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي از آغاز فعاليت تا به‌حال انجام داده، نشان مي‌دهد، اين كميته به‌دليل چند چالش بزرگ، بويژه نبود رديف اعتباري كافي، بيش‌تر در حد نظريه‌پردازي و سياست‌گذاري موفق بوده است تا در حوزه‌ي عمل و اجرا.
فخر‌السادات غني ـ برگزار‌كننده‌ي تورهاي طبيعت‌گردي ـ در ارزيابي عملكرد سه‌ساله‌ي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي به خبرنگار ايسنا گفت: تشكيل و حضور اين كميته قطعا مؤثر بوده است؛ اما ثمر‌بخش بودن فعاليت‌هاي آن جاي تأمل دارد.
او معتقد است: در پهنه‌ي بزرگ گردشگري كشور، مقوله‌اي به نام اكوتوريسم يا طبيعت‌گردي، مفهومي تازه و جديد است كه متخصص در آن، بويژه در نزد مديران دولتي بسيار اندك و ناياب است.
هاشم اسد‌زاده ـ مدير مؤسسه‌ي مطالعات استراتژيك جهان‌گردي ـ نيز با بيان اين‌كه تشكيل كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي يك ضرورت انكار‌ناپذير بود به خبرنگار ايسنا گفت: من معتقدم، اين كميته در حوزه‌ي اجرا، فعال‌تر و مؤثر‌تر از شرايط فعلي‌اش مي‌توانست عمل كند؛ اما تمام فعاليت‌هاي اين كميته در حوزه‌ي نظري و تئوري باقي مانده‌اند. درحالي‌كه اين كميته بايد در حوزه‌ي اجرايي حضور پررنگ‌تري مي‌داشت.
علي جعفر‌نژاد ـ راهنماي طبيعت‌گردي ـ نيز نظري هم‌ساني با ديگران دارد و معتقد است: فعاليت كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي از دو حالت خارج نيست يا برنامه‌هاي اين كميته مطالعاتي و بلند‌مدت بوده‌اند كه هنوز به حوزه‌ي اجرا نرسيده‌اند يا اساسا برنامه‌اي اجرايي در اين كميته تعريف نشده، چون در هر دو حالت، نمودي از فعاليت‌هاي اثر‌گذار از اين كميته تا به‌حال ديده نشده است.
به گزارش ايسنا، مهم‌ترين فلسفه‌ي تشكيل كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي براساس گفته‌ي مسؤولان و متوليان اين امر، ايجاد هماهنگي و انسجام فعاليت‌ها و ورود برنامه‌ريزان و برنامه‌سازان گردشگري به عرصه‌ي مديريت منابع طبيعي بوده است.
در طول سه‌سال گذشته، نگاهي به برنامه‌ها و فعاليت‌هاي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي نشان مي‌دهد، اين كميته مجموعه‌اي از همايش‌ها و نشست‌هاي تخصصي را كه در بيش‌تر آن‌ها، كارشناسان و حتا مسؤولان عالي‌رتبه‌ي سازمان‌هاي مرتبط ديگر نيز حضور داشتند، ترتيب داده است تا بيش‌تر به هدف نهايي خود كه همان ايجاد انسجام بين دستگاه‌هاي مرتبط و مديريت منابع است، نزديك‌تر شود.
با اين وجود، هاشم اسد‌زاده ـ عضو كميته‌ي تورهاي شكار ـ به خبرنگار ايسنا بيان كرد: درست است كه طبيعت‌گردي در كشور ما از پيشينه‌ي چنداني برخوردار نيست و الگويي براي فعاليت در اين حوزه از قبل وجود نداشته، اما من معتقدم، كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي در حوزه‌ي اجرا ناكارآمد بوده است و هر بهانه‌اي درباره‌ي كم‌كاري اين كميته پذيرفته نيست.
او ادامه داد: سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در طول چهار سال گذشته نشان داده، هر كاري را كه خواسته، انجام داده و اتفاقا در برخي موارد، بسيار صريح عمل كرده است. بنابراين با توجه به جايگاه رحيم‌مشايي در هيأت دولت و حمايت‌هاي صورت‌گرفته از او و از طرفي، نزديكي خويشاوندي دبير كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي با او، به‌نظر مي‌رسد كه در حوزه‌ي اكوتوريسم بسيار جدي‌تر و مؤثر‌تر مي‌شد عمل كرد و حتا نظر مديران سازمان‌هاي مرتبط ديگر را هم جلب كرد؛ اما من معتقدم، كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي در حوزه‌ي اجرا بسيار محتاطانه و رفاقتي عمل كرد تا جدي و مصمم.
فخر‌السادات غني ـ برگزار‌كننده‌ي تورهاي طبيعت‌گردي ـ نيز با بيان اين‌كه در برخي فعاليت‌هاي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي، بويژه در قسمت‌هايي از تدوين سند ملي طبيعت‌گردي، حس طبيعت و اكوتوريسم وجود ندارد، گفت: مثلا در جايي از اين سند كه بحث زيرساخت‌هاي طبيعت‌گردي به ميان مي‌آيد، باز هم به هتل پنج ستاره و ساختمان‌هاي بلند اشاره شده است.
او تأكيد كرد: موضوع اكوتوريسم موضوعي بسيار جوان و تازه در گردشگري كشور است كه زمان زيادي براي جاافتادن آن در برنامه‌هاي كلان كشور بايد صرف شود؛ اما با اين وجود، من معتقدم دبير كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي حسن نيت و تلاش فراواني را براي تأثير‌گذاري اين حوزه دارد. البته همواره با سدها و مشكلات ديگر سازمان‌هاي متولي مواجه بوده است.
غني با بيان اين‌كه وجود نيروهاي متخصص در بدنه‌ي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي ضروري است، ادامه داد: در اين كميته بايد كساني فعاليت كنند كه نه‌تنها در حوزه‌ي انديشه و اعتقاد، بلكه در حوزه‌ي اجرا هم به توسعه‌ي طبيعت‌گردي اعتقاد داشته باشند و نزديكي با طبيعت را با تمام وجود حس كرده باشند تا بتوانند براي استفاده از آن برنامه‌ريزي كنند.
او تصريح كرد: يك برنامه‌ريز در حوزه‌ي طبيعت‌گردي دست كم بايد 10 شب در چادر در طبيعت زنده خوابيده باشد تا وقتي حرف از زيرساخت‌هاي اقامتي به ميان مي‌آيد، فقط به هتل پنج ستاره‌ي بتي فكر نكند. هم‌چنين دانش كافي و اعتقاد در انديشه و اجرا، عوامل اصلي در مديريت طبيعت‌گردي‌اند.
اين برگزار‌كننده‌ي تورهاي طبيعت‌گردي اضافه كرد: متأسفانه چرخه‌ي مديريت فعلي گردشگري كشور، چرخه‌اي معيوب و ناكارآمد است و اضافه شدن ساختارهاي ديگر به اين چرخه، به هر حال با مشكلاتي همراه است.
اسد‌زاده نيز درباره‌ي موانع و مشكلات موجود در كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي، به خبرنگار ايسنا گفت: به‌طور معمول، وقتي كميته‌اي تشكيل مي‌شود، افق برنامه‌ها و اهداف آن نيز تعيين مي‌شوند. بنابراين پذيرفته نيست كه بگوييم، چون بودجه نداريم يا دستگاه‌هاي ديگر همكاري نكردند، برنامه‌هاي‌مان را نتوانستيم اجرايي كنيم.
وي تأكيد كرد: وقتي فراخوان يك همايش در طبيعت‌گردي داده مي‌شود، هزاران نفر از سراسر كشور در آن حضور مي‌يابند. همين موضوع نشان مي‌دهد، ظرفيت نهفته در اين حوزه بسيار زياد است؛ اما متأسفانه مديريت درستي براي بهره‌مندي از اين ظرفيت وجود ندارد.
او ادامه داد: همواره از ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي طبيعي ايران از سوي مسؤولان گردشگري با افتخار ياد مي‌شود كه البته همين طور هم است؛ اما پرسش اساسي اين است كه چرا مخاطبان فراوان طبيعت‌گردي در جهان از اين پتانسيل و ظرفيت اطلاعي ندارند و براي ديدن آن‌ها به ايران نمي‌آيند؟
مدير مؤسسه‌ي مطالعات استراتژيك جهان‌گردي افزود: همه‌ي اين پرسش‌ها نشان مي‌دهند، هنوز مديريت بازاريابي و تبليغات براي حوزه‌ي طبيعت‌گردي ترسيم نشده است. بنابراين بار ديگر تأكيد مي‌كنم، به صرف قرار دادن مديران خوب و خوش‌نيت در رأس كميته‌ي طبيعت‌گردي، از تمام ظرفيت‌هاي آن نمي‌توان بهره گرفت.
علي جعفر‌نژاد ـ راهنماي طبيعت‌گردي ـ نيز با بيان اين‌كه در سال گذشته، آژانس‌هاي فعال طبيعت‌گردي تهران يك يا دو جلسه با كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي داشتند، گفت: قرار بود، كارهاي مختلفي را با همكاري اين كميته انجام دهيم كه از آن جمله به تدوين استاندارد‌هاي طبيعت‌گردي براساس الگوهاي جهاني يا اصلاح طرح هزارويك مسير گردشگري كه البته مجري اصلي آن معاونت گردشگري سازمان بوده است، مي‌توان اشاره كرد كه تقريبا هيچ‌كدام عملي نشدند.
وي اضافه كرد: درباره‌ي اهميت وجودي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي، چون تا به‌حال نمود مثبتي از فعاليت اين كميته نديده‌ايم، نمي‌توانم اظهار نظر كنم. تا به‌حال هرچه از اين كميته ديده‌ايم، در حد برگزاري همايش و در حوزه‌ي سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي بوده است تا در حوزه‌ي عمل!
آرش كوشا ـ دبير كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي ـ برخلاف نظر منتقدان اين كميته، عملكرد آن را مثبت و آينده‌اش را روشن ارزيابي كرد.
او به خبرنگار ايسنا گفت: با توجه به اين‌كه يكي از مهم‌ترين اهداف اكوتوريسم، انسجام و هدف‌مندي دستگاه‌هاي ذي‌نفع در اين حوزه است، من معتقدم، كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي با فعاليت خود، الگويي جديد را در انسجام و هماهنگي اين دستگاه‌ها ايجاد كرد.
وي به دو چالش پيش روي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي اشاره و بيان كرد: تبيين اهداف و برنامه‌ريزي‌هاي مديريت منابع با نگاهي جديد و تلاش براي پذيرش اين نگاه از سوي مديران منابع طبيعي و هم‌چنين قديمي بودن بسياري از قوانين و مقررات موجود در محيط زيست كه با دانش روز چندان مطابقت ندارند، موانع بسياري را براي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي همراه داشته‌اند.
او از ارزيابي عملكرد سه‌ساله‌ي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي، برنامه‌هاي اجرايي آن و آسيب‌شناسي عمل‌گرايي در اين حوزه خبر داد و گفت: آنچه تا امروز از اين آسيب‌شناسي دريافته‌ايم، اين است كه سربالايي‌ها و موانع در مسير فعاليت كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي به سمت روان شدن پيش مي‌روند.
كوشا با اشاره به شناخت ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي طبيعت‌گردي كشور براي نخستين‌بار، اظهار كرد: مسأله‌يابي و تبيين روش‌ها و مدل‌هاي اجرايي در اين حوزه صورت گرفته است كه البته همواره با مشكلات اعتباري و زيرساختي در حوزه‌ي اجرا مواجه بوده‌اند.
او با بيان اين‌كه منابع اعتباري در حوزه‌ي اجرايي برنامه‌هاي طبيعت‌گردي با همكاري سازمان‌هاي استاني ميراث فرهنگي و گردشگري از محل‌هاي مختلفي تأمين شده‌اند، ياد‌آور شد: تا دو هفته‌ي آينده، نتايج و ارزيابي عملكرد هريك از استان‌ها در حوزه‌ي طبيعت‌گردي و ميزان اجرايي شدن طرح‌ها و برنامه‌هاي مطالعاتي و اجرايي، جمع‌آوري و اعلام مي‌شوند. البته نتيجه‌گيري كلي تا به‌حال نشان مي‌دهد، حجم وسيعي از فعاليت‌هاي پيش‌بيني‌شده به مرحله‌ي اجرا رسيده است.
دبير كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي درباره‌ي اظهار نظر منتقدان اين كميته مبني بر روشن نبودن فعاليت‌هاي اجرايي در اين حوزه، بيان كرد: بزرگ‌ترين مشكل ما در كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي، نداشتن رديف اعتباري در برنامه‌ي چهارم توسعه بود كه خوشبختانه درباره‌ي تدوين برنامه‌ي پنجم توسعه‌ي كشور توانستيم، اختصاص اين اعتبار را لحاظ كنيم.
وي امسال را سال دوم پيشتاز در حوزه‌ي طبيعت‌گردي و اجراي سند ملي آن اعلام و اظهار كرد: در نيمه‌ي نخست امسال، مطالعات كوير‌هاي كشور و قرار دادن آن‌ها در بسته‌هاي سرمايه‌گذاري گردشگري به پايان مي‌رسد. اين موضوع، يكي از بزرگ‌ترين كارهاي انجام‌شده در كميته است.
او گفت: 140ميليون هكتار بيابان و كوير در ايران وجود دارد كه همه‌ي آن‌ها مطالعات كاربردي و اجرايي دارند. از سوي ديگر، با همكاري undp حدود 130 پروژه در اين حوزه درحال اجرا هستند كه بهره‌برداري از هر كدام آن‌ها، گامي بزرگ در عرصه‌ي طبيعت‌گردي است.
كوشا تأكيد كرد: در طول سه‌سال گذشته، كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي در حوزه‌ي سخت‌افزار و نرم‌افزار وارد عمل شده و تمام تلاش خود را براي انسجام و همكاري بين دستگاه‌هاي مختلف انجام داده است.
وي معتقد است: عوامل برون‌زا و درون‌زا در فعاليت و نتيجه‌بخشي برنامه‌هاي كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي مؤثرند. بنابراين مهم‌ترين فعاليت اين كميته در طول اين سال‌ها به تغيير نگاه سنتي به مديريت منابع و جا دادن نگاه‌هاي مدرن و جديد معطوف شد.
به گفته‌ي او، نگاه تخصصي و مسائل قانوني و حقوقي در برخي مواقع، مانع همكاري‌هاي منسجم دستگاه‌هاي ديگر با كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي بوده‌اند، البته وجود هريك از آن‌ها، مقاومت و مانعي براي فعاليت اين كميته محسوب مي‌شده است.
دبير كميته‌ي ملي طبيعت‌گردي تأكيد كرد: آينده‌ي اين كميته با توجه به استعداد‌هاي فراوان كشور بسيار روشن و مطلوب است.
كوشا بيان كرد: بخش خصوصي فعال در حوزه‌ي طبيعت‌گردي همواره انتظارهايي را از كميته داشته است كه البته بحق و درست بوده‌اند؛ اما آن‌ها فضاهاي اداري و نبود اعتبارات يا روش‌هاي مديريتي را درباره‌ي خواسته‌هاي خود لحاظ نمي‌كنند، چون معمولا از آن‌ها اطلاع كافي ندارند.
وي ياد‌آور شد: كار در حوزه‌ي اكوتوريسم بسيار ويژه و حساس است و با شتاب برخي الگوهاي مديريتي و اجرايي در آن نمي‌توان فعاليت كرد.
انتهاي پيام