اشاره:
آنچه كه در پي مي‌آيد بخش دوم كارگاه سياست‌هاي مديريت و بهره‌برداري از مخازن نفت و گاز است كه به موضوع " ضرورت انجام مطالعات مخزن و مشكلات موجود در صنعت نفت" اختصاص داشت. در اين كارگاه كه از سوي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) برگزار شد، دكتر حقيقي به بيان تجارب و ديدگاه‌هاي خود در اين‌باره پرداخت.
دكتر حقيقي كارشناسي ارشد مهندسي شيمي خود را از دانشگاه تهران و كارشناسي ارشد و دكتري مهندسي نفت را از دانشگاه كاليفرنياي جنوبي اخذ كرد. وي در حال حاضر دانشيار پرديس فني دانشگاه تهران است. او كه از اولين مدرسان مهندسي مخزن در دانشگاه تهران است در سال 77 مديريت طرح ضربتي تامين نيروي انساني در بخش بالادستي نفت را عهده دار بود.
سرويس مسائل راهبردي ايران، اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و متخصصان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌هاي مديريت و بهره‌برداري از مخازن نفت و گاز، ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري عمومي و نظارت عمومي بيشتر بر آن، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري در اين حوزه شود.
سرويس مسائل راهبردي ايران rahbord.isna@gmail.com آمادگي خود را براي انعكاس ديدگاه‌هاي وزارت نفت، معاونت توسعه منابع انساني و پژوهش اين وزارتخانه، شركت ملي نفت و شركت‌هاي تابعه، شركت ملي گاز، همچنين استادان، متخصصان و دانشجويان به منظور بررسي دقيق‌تر ابعاد موضوع مورد بحث در اين نشست اعلام مي‌كند.
در پي متن كامل قسمت دوم گزارش اين كارگاه به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌شود.
خبرنگار:
آيا تصور نمي کنيد بسياري از اين نابساماني ها به دليل نبود نيروهاب متخصص و اساتيد بزرگ مهندسي نفت، که در جهان شهرت دارند، در تصميم گيري ها و مطالعات صنعت نفت داخل کشور است؟
« محرمانه و بسته بودن عملكرد، كشور را به آنجا رساند كه از كشورهاي ديگر عقب مانديم »
« مناطق نفت‌خيز جنوب به اين علت كه 80 درصد توليد كشور را در اختيار دارد بايد پاسخگو باشد »
« رسانه‌ها بايد به دنبال آن باشند كه افراد مسئول در مناطق نفت‌خيز جنوب را مجبور به پاسخگويي كنند »
همان‌طور كه در جلسات پيش نيز عنوان شد مقداري از اين نابساماني به علت كمبود نيرو و بخش ديگر مربوط به سياست‌هاي وزارت نفت بود كه بسيار بسته عمل مي‌كرد، بعد از انقلاب گمان مي‌كردند كه بايد مانند قبل كه اطلاعات و توليد در اختيار خارجيان بود بايد از اين پس هم اينگونه باشد و محرمانه بودن به صورت قاعده درآمده بود، بسته بودن عملكرد كشور را به آنجا رساند كه از كشورهاي ديگر عقب مانديم، هم اكنون كه به اين نتيجه رسيديم شبيه سازي خوب است و بايد وجود داشته باشد شاهديم كه به هيچ وجه اين كار انجام نمي‌شود، در حال حاضر هم شبيه‌سازي در مناطق نفت‌خيز جنوب بسيار بطئي انجام مي‌شود، بايد از آنها كه درگير اين قضايا هستند سوال شود كه چرا اعمالي كه براي مخازن مفيد است انجام نمي شود، اين افراد بايد پاسخگو باشند.
مناطق نفت‌خيز جنوب به اين علت كه 80 درصد توليد كشور را در اختيار دارد بسيار مهم است و و رسانه‌ها بايد به دنبال آن باشند كه افراد مسئول در مناطق نفت‌خيز جنوب را مجبور به پاسخگويي كنند به اين علت كه نقش تعيين كننده‌اي دارند، مناطق مركزي بيشتر توليد گاز دارد، فلات قاره مقداري بهتر عمل كرده است، در زمينه شبيه سازي به طور تقريبي مي‌توان گفت فلات قاره مخزني بدون شبيه سازي ندارد.
خبرنگار:
آيا از نيروي لازم براي انجام شبيه‌سازي برخوردار نيستيم؟
دكتر حقيقي:
نيروهاي بسيار زيادي در كشور وجود دارد كه با اين عمليات آشنا هستند و آشنايي با نرم‌افزارها از جمله مهم‌ترين درس‌هاي دانشگاهي در اين رشته است، اما به مديران با تجربه‌اي براي هدايت آنها نياز است شايد دراين زمينه با كمبود مواجه باشيم، در حال حاضر با نيروهايي كه از مناطق نفت‌خيز جنوب وجود دارد طراحي مدل شبيه‌سازي و كامپيوتري براي مخازن كشور ساليان سال طول خواهد كشيد.
خبرنگار:
منظور ما نيروهاي موجود در دانشگاهها نظير شما و دوستان ديگر است، يا افرادي نظير دكتر سهيمي، بدخشان نمي‌توانند اين عمليات را برعهده گيرند؟
«شبيه سازي كه از نان شب براي كشور واجب‌تر است با نابساماني روبروست »
« با نيروي انساني توانا و با هوشي كه در كشور داريم مي‌توانستيم منتقل كننده نيرو و صادركننده تكنولوژي باشيم »
دكتر حقيقي:
در سال 77 شوراي عالي مخازن كشور تشكيل شد كه من هم عضو آن بودم و تعدادي از متخصصان در آن حضور داشتند، دكتر دانش و دكترسهيمي و تعدادي هم از بدنه شركت نفت و شركت خصوصي تهران انرژي حضور داشتند، ما عنوان كرديم كه اين شركت‌ها را گسترش دهيم و حمايت كنيم تا نيروهاي فارغ‌التحصيل كه از خارج كشور مي‌آيند جذب اين شركت‌ها شوند، شركت‌هايي در اين زمينه تاسيس شد و قرار شد كه مدل‌هاي كامپيوتري را طراحي كنند اما به اين علت كه بيان شد اين افراد تجربه كافي براي شبيه سازي ندارند آنها را موظف كرديم كه از يك شركت خارجي نيز كمك بگيرند، بنابراين قرار شد شركت‌ها بعد از فراهم كردن نيروهاي متخصص و Joint خارجي به وزارت نفت معرفي شوند تا به آنها پروژه داده شود، اين كار انجام شد اما هم اكنون اين شركت‌ها با ورشكستگي شديد مواجه هستند و بحث شبيه سازي كه از نان شب براي كشور واجب‌تر است اينگونه با نابساماني روبروست. اين شركت‌ها تاسيس شدند اما به علت عدم حمايت با شكست مواجه شدند، ما با نيروي انساني توانا و با هوشي كه در كشور داريم مي‌توانستيم منتقل كننده نيرو و صادركننده تكنولوژي باشيم اين در حالي است كه حتي براي نياز اوليه شركت نفت هم از اين نيروهاي توانا هيچ حمايتي به عمل نيامد، اطلاع دارم اين شركت‌ها سنديكايي تشكيل داده و به وزارت نفت اعلام كردند كه به علت نبود پروژه اين شركت‌ها در شرف انحلال هستند، هم‌اكنون تعداد اندكي از ميادين فلات قاره به ندرت به اين شركت‌ها براي شبيه‌سازي واگذار مي‌شود اما اصل ميادين و بزرگترين ميادين كه در مناطق نفت‌خيز جنوب است تابحال هيچ پروژه‌اي به اين شركت‌ها واگذار نكرده است،
خبرنگار:
آيا لازم است با توجه به اينكه شركت‌هايي در اين زمينه در تهران بوجود آمده مطالعات در اختيار خارجيان قرار گيرد؟
« توانايي توسعه نرم‌افزار در كشور بوجود آمده است »
« به راحتي با اراده ملي مي‌توانيم در زمينه طراحي نرم‌افزار شبيه‌سازي خود كفا شويم.»
دكتر حقيقي:
شركت‌هاي مطالعاتي و شبيه‌سازي تشكيل شده‌اند و Joint خارجي نيز دارند، شايد پيش‌تر تجربه اين كار را نداشتيم اما در حال حاضر تجربه اين كار كسب شده و مي‌توان تمام اين پروژه‌هاي مطالعاتي و طراحي مدل شبيه‌سازي را به آنها واگذار كنيم.
بايد اعتماد كامل وجود داشته باشد كه براساس ارائه اين مطالعات قرار است سرمايه‌گذاري كلان صورت گيرد كه در حال حاضر شركت‌ها باتوجه به حضور شركت‌هاي خارجي در كنارشان توانايي انجام اين كارها را دارند، تعدادي از شركت‌هاي خارجي (Joint) در تهران دفتر تاسيس كردند كه به علت نبود پروژه تعطيل شدند، اما بعضي از آنها حضور دارند البته شركت‌ها نفتي و چند مليتي نيستند بلكه اين شركت‌ها مشتمل از تعدادي دانشگاهي و متخصص كه فقط تخصص آنها طراحي و مطالعات است، به عنوان نمونه در ميدان آغاجاري طراحي پروژه كامپيوتري 2 ميليون دلار هزينه دارد كه يك پنجم هزينه حفر چاه است، شبيه سازي پروژه‌اي چند ساله است كه در مرحله اول بايد داده ها جمع‌آوري شوند، process (فرآيند) شوند و در بخش ژئوفيزيك، پتروفيزيك، مهندسي مخزن پايه، سيال احتياج به نرم افزار خاص همان بخش است خرج اين نرم افزارها هزاران دلار است ، البته در ايران هم اكنون به حدي رسيده‌ايم كه در دانشگاهها و پژوهشگاه‌هاي تحقيقاتي در حال طراحي نرم‌افزار هستيم، شركت نفت نيز به اين دليل كه از پروژه‌هاي تحقيقاتي حمايت مي‌كند ممكن است از آن حمايت كند اما به عنوان پروژه‌اي ملي كه برنامه‌ريزي شود كه به طور حتم به نرم‌افزار ختم شود به آن نگاه نمي‌شود. بنابراين بايد عنوان كرد توانايي توسعه نرم‌افزار در كشور بوجود آمده است اگر چه زماني حتي استفاده از نرم‌افزار را نمي‌دانستيم در حال حاضر نه تنها نرم افزار "اك ليپس" در كشور به وفور استفاده مي‌شود بلكه توانايي طراحي آن را نيز داريم. با توجه به اين وفور نعمت و توانايي ساخت نرم‌افزار شبيه "اك ليپس" كه در مخازن ايران مورد استفاده قرار گيرد به راحتي توسط اراده ملي مي‌توانيم در اين زمينه خود كفا شويم.
« شبيه سازي تا آخرين دقايق عمر يك مخزن ادامه دارد »
« با وجود پتانسيل‌ها فراوان شركت‌هاي مهندسي مشاور شبيه‌ساز، به علت كمبود پروژه در آستانه ورشكستگي قرار دارند »
پيشنهاد مي‌كنم كه شركت ملي نفت ايران به عنوان يكي از شركت‌هاي بزرگ نفت دنيا، نرم افزار in house "بومي" براي ميادين نفتي خود طراحي كند و اين امر مستلزم اراده‌اي قوي است، بنابراين بايد با بررسي پروژه‌اي كوچك مجمعي شامل اساتيد دانشگاهي و دانشگاهيان، برترين‌هاي كنكور، دانشمندان جوان پژوهشگاه صنعت نفت و حتي خارجيان تشكيل شود تا بتوانند نرم‌افزاري مختص ميادين نفتي براي شركت ملي نفت ايران طراحي كنند، اين نرم‌افزار بايد اين توانايي را داشته باشد كه عنوان شود از نرم‌افزار "اك ليپس" بهتر است به اين دليل كه فقط براي ميادين ايران ساخته شده است زيرا ميادين كشور ويژگي‌هاي خاصي دارد كه نرم افزارهاي تجارتي قادر به شبيه سازي آنها نيست، با توجه به تمام اين پتانسيل‌ها هم اكنون شركت‌هاي مهندسين مشاور شبيه‌ساز به علت كمبود پروژه در آستانه ورشكستگي قرار دادند اگرچه ميادين بسيار زيادي در ايران هنوز مدل شبيه سازي ندارند در حالي كه تصور مي‌شد اين شركت‌ها پس از تاسيس تا زمانيكه آخرين قطره نفت در ايران وجود دارد پروژه‌هاي بسيار زيادي براي طراحي مدل شبيه‌سازي داشته باشند به اين علت كه شبيه‌سازي اينطور نيست كه مدلي طراحي شود و كار به اتمام برسد، دو سال بعد بايد مدل "Up to date" و مورد بازبيني قرار گيرد بنابراين شبيه سازي تا آخرين دقايق عمر يك مخزن ادامه دارد. تاكنون فقط ميادين مناطق مركزي ايران كه اغلب گاز است براي جلوگيري از نابودي شركت‌هاي مذكور پروژه‌هايي را براي شبيه سازي به آنها واگذار كرده‌اند، در اين قسمت بايد تاكيد شود كه پروژه‌هاي مناطق نفت‌خيز جنوب براي شبيه سازي به هيچ‌وجه به اين شركت‌ها واگذار نمي‌شود جالب توجه است كه خودشان هم اين كار را انجام نمي‌دهند و به خارجيان هم واگذر نمي‌كنند.
خبرنگار:
استدلال آنها براي واگذار نكردن به شركت‌هاي داخلي چيست؟ آنها عنوان مي‌كنند شركت‌هاي داخلي توانايي ما را ندارند، اگر اين توانايي در مناطق نفت‌خيز جنوب باشد، آيا با توجه به كمبود نيروي انساني مي‌توانند براي تمام ميادين مدل شبيه سازي طراحي كنند؟ آيا در شوراي عالي مخازن بحثي در ارتباط با نرم‌افزار ملي عنوان نشد؟
« شبيه‌سازي مسئله بسيار مهمي است بايد پيش از انجام هر كاري توجه ويژه‌اي به آن شود»
« نبايد هيچ مهندسي حق انجام كاري را پيش از ارايه مدل شبيه سازي داشته باشد »
دكتر حقيقي:
اين مسئله در شوراي عالي مخازن مطرح نشد به اين دليل كه قدم‌هاي اوليه‌تري بايد بوجود مي‌آمد، اين كار به شكل آني نمي‌تواند در شركت ملي نفت بوجود آيد، تنها كار شركت ملي نفت بايد نظارت باشد اگرچه در همين زمينه هم نيروي كافي وجود ندارد چه بسا كه قصد دارند هم خودشان كار را انجام دهند هم نظارت بر كار داشته باشند و هم استفاده كننده باشند، اين امري بسيار محال و دست نيافتني است، به نظر من جا دارد اين بحث در رسانه‌ها انعكاس يابد تا افكار عمومي و مجلس بتوانند فشاري وارد كنند تا بحث شبيه‌سازي از سر گرفته شود مگر نه اينكه از طريق شبيه سازي مي‌توانيم با تزريق گاز ضريب بازيافت را افزايش دهيم، متاسفانه اين مسايل در كشور ما به صورت مقطعي عنوان مي‌شود اراده منسجمي پشت اين قضيه نيست اما من هميشه عنوان مي‌كنم شبيه‌سازي مسئله بسيار مهمي است كه بايد پيش از انجام هر كاري توجه ويژه‌اي به آن داشته باشيم و هيچ مهندسي حق انجام كاري را پيش از ارايه مدل شبيه سازي ندارد، اين مسئله بايد به صورت مصوبه‌اي در شركت نفت وجود داشته باشد. در اين صورت تمام افراد مجبور مي‌شوند به هر نحوي مدل شبيه‌سازي را پيش از انجام هر كاري طراحي كنند در اين صورت اگر خودشان نتوانند اين كار را انجام دهند به شركت‌هاي داخلي واگذار مي‌كنند، اگر داخلي را قبول نداشته باشند در اختيار خارجيان قرار مي‌دهند و در نهايت هر طور كه شده مدل شبيه سازي براي ميدان‌هاي نفتي طراحي مي‌شود.
خبرنگار:
اگر از تمام توان داخلي و خارجي استفاده شود چه مدت طول مي‌كشد تا مدل شبيه‌سازي تمام مخازن طراحي شود؟
«شبيه‌سازي بايد تا پايان عمر مخزن ادامه داشته باشد»
دكتر حقيقي:
اگر 40 ميدان اصلي كشور كه داراي مدل نيستند را در نظر بگيريم در برنامه‌اي 5 ساله مي‌توان اين عمل را انجام داد، اگر تمام توان نيروهاي ايراني و خارجي و شركت ملي نفت در كنار يكديگر قرار گيرند به طور حتم مي‌توان در برنامه‌اي 5 ساله براي ميادين ايران مدل شبيه سازي طراحي كرد تمام گروه‌هايي كه كار شبيه سازي را انجام مي‌دهند بايد تا آخرين قطره نفت ميدان در كنار آن حضور داشته باشند و روز به روز بتوانند با بازبيني "Up to date" اعتبار ميادين را افزايش دهند.
خبرنگار:
شوراي عالي مخازن چند جلسه تشكيل داده است؟
«با تاسف فراوان شوراي عالي مخازن نابود شد»
دكتر حقيقي:
متاسفانه شوراي عالي مخازن نابود شد، اين شورا پس از اينكه به اهداف اوليه‌اش كه تاسيس چند شركت و ايجاد مناقصه بود از ميان رفت الگوي ايجاد شوراي عالي مخازن مربوط به پيش از انقلاب و ايده آن از شركت آمريكايي گرفته شد، اين شركت‌ها شورايي با عنوان advisory group داشتند كه تمام مسايل و مطالعات مخازن در اين شورا مطرح مي‌شد، مديران اين شورا را، اساتيد و متخصصان و كارشناسان دانشگاهي تشكيل مي‌دادند كه فعاليت‌هاي بسيار اساسي و زيربنايي انجام مي‌دادند.
خبرنگار:
بنابراين پيش از انقلاب شوراي مديريتي وجود نداشت بلكه شورا علمي بود، آيا اينطور بود؟
« رياست شوراي عالي را وزير نفت بر عهده داشت»
« مجلس تصويب كرد وزير نفت نبايد مدير عامل شركت ملي نفت باشد »
دكتر حقيقي:
بله همان طور كه عنوان شد شوراي علمي و فني به هيچ وجه مديريتي نبود اما شورايي كه پس از انقلاب تشكيل و هم اكنون وجود خارجي ندارد تركيبي از مديران و افراد فني بود، به معناي ديگر وزير و مديران اصلي شركت نفت و تعدادي از كارشناسان و متخصصان فني در شورا حضور داشتند، من و دكتر دانش نيز به عنوان افراد دانشگاهي در آن شورا حضور داشتيم، جلسات شوراي عالي مخازن يكي دو سال هر ماه يكبار تشكيل مي‌شد رياست آن را وزير برعهده داشت شايان ذكر است در آن زمان وزير نفت، رئيس شركت نفت هم بود، اما مجلس با فشارهايي، عنوان كرد رئيس شركت نفت نمي‌تواند وزير نفت هم باشد، به معناي ديگر مدير عامل شركت ملي نفت ايران، رئيس هيات مديره شركت ملي نفت ايران و وزير نفت يك نفر بود، پس از آن مجلس تصويب كرد وزير نفت نبايد مدير عامل شركت ملي نفت باشد.
خبرنگار:
پيش از انقلاب گروهي كه عنوان كرديد در شوراي عالي مخازن حضور داشتند چه كاري انجام مي‌دادند؟
دكتر حقيقي:
اين گروه در رابطه با هر فعاليتي تصميم‌گيري مي‌كردند و مديران بخش‌هاي مختلف براي كارهايشان بايد به آنها توضيح مي‌دادند، به اين علت كه آنها افراد فني بسيار قوي و تركيبي از تمام شركت‌ها بودند كه تعدادي از آنها از آمريكا در جلسات حضور مي‌يافتند، در واقع با گرفتن الگويي از گروه خارجي advisory group قصد تاسيس همان شورا را داشتند، اما در حقيقت امكان پذير نبود به اين علت كه advisory group ضمانت اجرايي داشت.
« هر دستوري كه آن گروه صادر مي‌كرد بي شك انجام مي‌شد»
خبرنگار:
advisory group مانند يك شوراي فني بايد باشد، به نظر مي‌رسد مصوبه هاي اين شورا بيشتر حالت سياست‌گذاري داشت، آيا اينگونه نبود؟
دكتر حقيقي:
شايان ذكر است كه اين شورا داراي كميسيون صددرصد فني بود، من رئيس كميسيون آموزش بودم و با دعوت عده‌اي از كارشناسان برنامه‌هاي آموزشي براي شورا طراحي كرديم.
خبرنگار:
چند كميسيون در اين شورا وجود داشت؟
دكتر حقيقي:
فكر مي‌كنم كميسيون آموزش و كميسيون مربوط به شركت‌ها تنها كميسيون‌هاي تشكيل شده اين شورا بودند.
خبرنگار:
بنابراين به آن advisory group نمي‌توان گفت، آيا اين طور نيست؟
دكتر حقيقي:
قصد ندارم بگويم advisory group بود، اين شورا به تبيعت از آن تشكيل شده بود، اما همان طور كه عنوان مي‌كنيد بسيار متفاوت بود به اين علت كه آن تركيب صرفا از افراد فني تشكيل شده بود و پشتوانه هم داشت به معناي ديگر هر دستوري كه آن گروه صادر مي‌كرد بي شك انجام مي‌شد.
خبرنگار:
در آخر آيا شوراي عالي مخازن ايران به همين صورت داراي پشتوانه بود؟
دكتر حقيقي:
كاري كه انجام شد مخازن را الويت بندي كردند و 8 مخزني كه انتخاب شدند براساس اولويت انتخاب شدند، در آن زمان براساس تزريق كه قرار بود به مخازن صورت گيرد مخازن اولويت بندي شدند در نهايت اين شورا 8 مخزن را اولويت بندي و برايش مدل طراحي كرد.
انتهاي پيام