اشاره:
آن‌چه درپي مي‌آيد اولين بخش از كارگاه«بررسي سياستهاي محصول سالم و دريافت نشان استاندارد محصولات كشاورزي» است كه به بررسي وضعيت سلامت و كيفيت محصولات كشاورزي و اهميت تدوين استانداردهاي ملي مي‌پردازد.
هم‌چنين در اين كارگاه كه از سوي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) برگزار شد مهندس ناديا نيكخو كارشناس اداره كل نظارت بر سيستم‌هاي كيفيت موسسه‌ي استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران حضور داشت.
گفتني‌ست ميزان آمار بيماري‌هاي مهلكي همانند سرطان و انواع آلرژي‌ها مدتي‌ست در كشورما افزايش پيدا كرده‌است كه دليل عمده‌ي آن عدم نظارت بر ميزان باقيمانده‌هاي موادشيميايي و محصولات و بذرهاي تراريخته است.
مهندس نيكخو در اين كارگاه به اين موضوع اشاره دارد، درصورتي‌كه تمام موانع دريافت نشان استاندراد برطرف شود بايد نهاد يا سازماني كه تاييديه‌ي ما را كسب كرده است وظيفه‌ي سنجش ميزان باقيمانده‌هاي سموم در محصولات كشاورزي را به‌عهده گيرد.
در ادامه متن كامل بخش اول اين كارگاه به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.
خبرنگار:
با توجه به اهميت كيفيت و سلامت محصولات كشاورزي از منظر ميزان آلودگي‌هايي همانند مواد شيميايي و تاثيراتي كه باقيمانده‌ي اين مواد مي‌تواند در بلند مدت بر سلامت انسان‌ها و هم‌چنين ديگر موجودات زنده داشته باشد براي خوانندگان توضيح دهيد كه نبود استانداردهاي ملي در ارتباط با مواد غذايي مي‌تواند منجر به بروز چه مشكلاتي در بخش كشاورزي شود؟
*شيوع سرطان و آلرژي در كشور عواقب مصرف محصولات تراريخته و آلوده به موادشيميايي*
مهندس نيكخو:
مدت زيادي است که رويكرد جهاني به سمت رعايت استانداردهاي محصولات غذايي و کشاورزي و کنترل بر روي مصرف نهاده‌هاي شيميايي پيش مي‌رود؛ در بسياري از نقاط جهان محصولات ارگانيک (محصولات کشاورزي و دامي که تحت کنترل بوده و کمترين حد آلودگي از نظر سموم را دارند) در بازار مصرف عرضه مي‌شوند و اين امر با استقبال مردم روبرو شده است، چراکه درمورد سلامت محصول اطمينان دارند.
مبارزات غيرشيميايي همانند مبارزات بيولوژيك و هم چنين کاهش مصرف سم و آفت‌کش‌ها و کودهاي شيميايي با استفاده از مديريت تلفيقي توانسته است براي گياهاني كه در برابر آفات و امراض گياهي حساس هستند جايگزين خوبي باشند.
عدم توجه به سلامت محصولات کشاورزي اثرات زيان‌بار بي‌شماري دارد؛ براي نمونه بي توجهي به اين موضوع منجر به پيدايي بيماري‌هايي همانند آلرژيي و انواع سرطان‌ها مي‌شود که متاسفانه در كشورما در مقايسه با ديگر کشورهاي جهان شيوع بالايي دارد.
عدم كنترل ميوه و سبزيجات توليد شده از نظر ميزان آلودگي و هم چنين محصولاتي که اصلاح ژنتيكي شده‌اند که از آنها به نام محصولات تراريخته ياد مي‌شود مي تواند منجر به پيدايي مشکلات و بيماري‌هاي انساني شود.
از سوي ديگرصادرات ميوه و سبزي کشور با خطرمواجه شده است؛ چرا که اين محصولات به‌دليل عدم رعايت استانداردهاي جهاني و بالا بودن باقيمانده‌ي سموم در آنها، براي ديگر کشورها قابل قبول نبوده و ممکن است در آينده اتحاديه‌ي اروپا و ساير کشورها از واردات محصولات کشاورزي توليد کشور ما خودداري كنند.
بر اساس آئين نامه‌ي حفظ نباتات مصوبه‌ي سال 1346 تا حدودي سازو کار توليدات کشاورزي سالم مشخص شده است؛ اما به دلايلي اين قوانين تا به امروز بدرستي در کشور اجرا نشده‌اند.
*به راستي جايگاه ماده‌ي 28قانون و آئين نامه‌ي سازمان حفظ نباتات كجاست؟*
خبرنگار:
منظور شما ماده‌ي 28 قانون و آئين نامه‌ي حفظ نباتات مصوب سال 1346آئين نامه است که بر اساس آن بهداري‌هاي هر منطقه موظفند ميوه، صيفي جات، تره بار و ساير مواد مصرفي خوراکي سمپاشي شده را پيش از عرضه به بازار معاينه و درصورت موجود بودن بقاياي سم موضوع را به شهرداري و يا ساير مقامات مربوطه اعلام و از فروش آنها جلوگيري كنند؟
مهندس نيكخو:
بله، درست است. از سوي ديگر تعيين حد مجازباقيمانده هر يک از سموم برعهده‌ي موسسه‌ي بررسي آفات و بيماري‌هاي گياهي است. متاسفانه اين قانون تاکنون بدرستي اجرا نشده است؛ شايد به اين دليل که کنترل تمام مزارع و کشاورزان به سادگي امکان پذير نيست. مزارع و کشاورزان بايد داراي شناسنامه و مراحل توليد و فرآوري نيز تحت کنترل باشند تا در صورت مشاهده‌ي تخلف بتوان موضوع را به‌راحتي پيگيري کرد.
لازم به توضيح است رديابي فرآورده‌هاي غذايي توسط سري ساخت آن انجام مي‌شود و اگر مصرف کننده در ارتباط با کيفيت و سلامت آن اعتراض داشته باشد، مي‌تواند اين موضوع را بوسيله‌ي سري ساخت و تاريخ توليد فرآورده پيگري و در نهايت شكايت كند.
به باورمن محصولات کشاورزي تحت کنترل نيزبايد به‌صورت بسته بندي با درج دقيق اطلاعات همانند نام شهر، مزرعه و مهندس ناظر به بازار عرضه شوند تا بتوان رديابي محصولات را به راحتي انجام داد.
*نقش موسسه‌ي استاندراد در توليد محصول سالم*
خبرنگار:
موسسه‌ي استاندارد در چرخه‌ي توليد محصولات سالم مي‌تواند چه نقشي را ايفا مي کند؟
مهندس نيكخو:
تدوين استانداردها و به روز نگه داشتن آنها اولين وظيفه‌ي موسسه استاندارد است؛ استانداردهاي زيادي در رابطه با ويژگي‌هاي ميوه و سبزي‌ها، نحوه‌ي نمونه برداري، انبارش، بسته بندي و ترابري وجود دارد هم‌چنين در ارتباط با توليد محصولات سالم استانداردهاي ملي حدود مجاز باقيمانده سموم و آفت کش‌ها در محصولات و روش آزمون آنها تدوين شده اند.
از سوي ديگر تاييد صلاحيت آزمايشگاه‌ها که در بخش خصوصي به‌عنوان همکار با موسسه فعاليت مي‌کنند و شرکت‌هاي بازرسي کننده به‌عهده‌ي موسسه‌ي استاندارد است.
گفتني‌ست تا به امروز وظيفه‌ي مصوب ديگري وجود نداشته است، اما در راستاي سياست توليد محصولات سالم موسسه همانند ديگر نهادهاي درگير همکاري لازم را در اين باره اعمال مي‌کند.
خبرنگار:
تدوين استانداردهاي سموم شيميايي و آفت‌کش‌ها از چه سالي شروع شده است؟
مهندس نيكخو:
باقيمانده‌ي حدمجاز آن از سال 86 ـ 1385 براساس استاندارد بين المللي كدكس تدوين شده است، بايد به اين نکته اشاره کنم که در برخي از موارد همانند کودهاي شيميايي استانداردهاي جهاني و بين المللي وجود ندارد چراکه براساس شرايط جغرافيايي، نوع و کاربرد استفاده از كودهاي شيميايي متفاوت است، براي نمونه در کشور تايوان روش توليد محصولات ارگانيك اجرا شده است اما اين طرح به‌طورکامل براي کشورما مناسب نيست چراکه وضعيت آب و هوايي اين کشور متفاوت از ايران بوده و حالت گرم و شرجي دارد؛ بنابراين احتمال شيوع آفات و امراض گياهي بيشتر بوده و ممکن است احتياج به مواد و کودهايي داشته باشند که مصرف آن در کشورما لازم نباشد بنابراين ما بايد بتوانيم برنامه‌اي را در اين باره تنظيم کنيم که خاص کشور خودمان باشد.
كشورها بايد حد مجاز و MRL هاي خاص خود را در ارتباط با كودهاي شيميايي انتخاب و اعمال كنند؛ كه در اين‌باره همكاري‌هايي با وزارت جهاد كشاورزي صورت گرفته است.
خبرنگار:
همكاري موسسه‌ي استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با وزرات جهادكشاورزي از چه سالي آغاز شده است؟
مهندس نيكخو:
از سال 1387، وظيفه‌ي نظارت با وزارت جهادکشاورزي و وزارت بهداشت و آموزش پزشكي است چراکه ما نيروي متخصص کشاورزي نداريم، براي تدوين استانداردهاي غذايي از کارشناسان صنايع غذايي استفاده مي کنيم و کارعمده‌ي ما بر روي فرآورده‌هاي غذايي‌ست اگر بخواهيم دامنه‌ي کاري خود را در ارتباط با محصولات و مواد خام گسترش دهيم نيازمند نيروي متخصص کشاورزي و همکاري بيشتر با وزارت جهاد کشاورزي هستيم.
خبرنگار:
علاوه بر صحبت‌هاي پيشين وزارت جهادكشاورزي و وزارت بهداشت مي‌توانند چه نقشي در توليد محصولات سالم‌تر داشته باشند؟
مهندس نيكخو:
بايد همكاري بيشتري ميان موسسه‌ي استاندارد، وزارت بهداشت و وزارت جهادكشاورزي وجود داشته باشد؛ هم‌چنين بايداستانداردهاي بومي در ارتباط با كودهاي شيميايي تدوين شود.
خبرنگار:
شنيده‌ها حاکي از آن است که ميزان مصرف نهاده‌هاي شيميايي در کشورما بالاست و نظارت خاصي در اين باره اعمال نمي‌شود و همان‌طور که پيش از اين نيز به اين موضوع اشاره شده است اين مواد مي توانند تاثيرات مهلکي بر روي سلامت انسان‌ها، محيط زيست و ديگر موجودات زنده داشته باشند؛ اين تهديد از سوي محصولات گلخانه‌اي بيشتر است چراکه اکثر اين مواد داراي ويژگي تازه خوري هستند و در بسياري از موارد توليد کننده بدون در نظر گرفتن دوره‌ي کارنس در اين محصولات آنها را روانه‌ي بازار فروش محصولات کشاورزي کرده و پس از آن در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرد، با توجه به حجم محصولات توليدي در کشور و آن‌که مديريت خاصي در اين باره تا به امروز اعمال نشده است به نظر شما کنترل ميوه، سبزي و ساير محصولات کشاورزي در کل کشور امري شدني ست يا آن که بايد در اين باره به موضوعاتي همانند ترويج و ارائه‌ي آموزش هاي فني به کشاورزان يا نظارت بر کار فروشندگان و واسطه گران نهاده‌هاي شيميايي بسنده کرد؟
مهندس نيكخو:
تغيير رويه‌ي کشاورزي در کشور و آموزش کشاورزان پروژه‌ي عظيمي است؛ کنترل ميوه‌ها و سبزي‌ها در بازار از نظر ميزان آلودگي کار سنگيني اما شدني‌ست و نيازمند برنامه‌ريزي و سياستگذاري دقيق است.
خبرنگار:
شنيده‌ها حاكي از آن است كه تدوين مهر يا نشان استاندراد براي محصولات كشاورزي مدتي‌ست كه در دستوركار موسسه‌ي استاندارد و تحقيقات صنعتي قرار گرفته است.
*نشان استاندارد به محصولاتي ارائه مي‌شود كه ميزان سموم شيميايي آن تائيد شده است*
*دستورالعملي در ارتباط با تدوين حدمجازهاي كودشيميايي وجود ندارد*
مهندس نيكخو:
موسسه‌ي استاندارد داراي بخش‌هايي همانند اداره‌ي كل نظارت بر سيستم‌هاي كيفيت، اداره كل نظارت بر اجراي استانداردها و پژوهشكده‌ي غذايي و كشاورزي است که بخش‌هاي نام برده در ارتباط با يکديگر هستند درحال حاضر من در اداره‌ي کل نظارت بر سيستم‌هاي کيفيت فعاليت مي‌کنم که وظيفه‌ي تاييد صلاحيت شركت‌هاي بازرسي فني و آزمايشگاه‌هاي همكار و شرکت‌هاي گواهي کننده را به‌عهده دارم.
در سال 1386 در ماموريتي که به کشور تايوان داشتم اطلاعاتي را در ارتباط با استاندارد ميوه و سبزي در اين کشور گردآوري و به موسسه‌ي استاندارد ارائه دادم هم زمان با اين اتفاق در معاونت امور گياهي وزارت جهاد كشاورزي نيز گام‌هاي موثري در جهت توليد محصولات سالم برداشته شد.
گفتني‌ست طرح‌هايي نيز به‌صورت پايلوت در شهرهاي ورامين و پاكدشت توسط سازمان حفظ نباتات استان تهران در ارتباط با 11 محصول گلخانه‌اي اجرا شد، بر اساس استانداردهاي حدمجاز باقيمانده‌ي سموم شيميايي به محصولات در پيش گفته شده نشان استاندارد داده شود، بنابراين مشتري پس از مشاهده‌ي نشان مطمئن مي‌شود، محصولي كه مي‌خواهد خريداري كند داراي حدمجاز باقيمانده‌ي سموم و آفت كش‌هاست.
البته لازم به توضيح است كه اين طرح به صورت پايلوت و آزمايشي انجام مي‌شود؛ در ضمن نمي‌توان اين محصولات را ارگانيك ناميد چراكه توليد و فرآوري محصولات ارگانيك نيازمند شرايط و استانداردهاي ويژه‌اي است.
خبرنگار:
اگر قرار باشد به محصولاتي نشان استاندارد ارائه شود براي خوانندگان توضيح دهيد كه اجراي اين موضوع نبازمند پيمودن چه مراحلي است و اين محصولات بايد داراي چه ويژگي‌هايي باشند.
مهندس نيكخو:
قرار است محصولاتي همانند مركبات، حبوبات، سبزيجات و دانه‌هاي روغني كه به‌طور آزمايشي براساس استاندارد مورد نظرما توليد شده‌اند نشان استاندارد داده شود؛ خوشبختانه دستورالعمل‌ها، سازوكارها و ماهيت مدارك موردنياز از متقاضيان تا حدود زيادي مشخص شده‌اند كه ما در اين‌باره با سازمان حفظ نباتات استان تهران تعامل خوبي داشته‌ايم.
هنوز نشان استاندارد به توليدكنندگان ارائه نشده است ما دستورالعمل‌ها را تدوين و نظر خود را در ارتباط با مدارك موردنياز متقاضي اعلام كرده‌ايم چراكه ما بايد مطمئن شويم محصولاتي كه مي‌خواهند چنين نشاني دريافت كند كنترل شده و سالم است.
در واقع پس از آن‌كه متقاضي دراين باره درخواست خود را به وزارت جهادكشاورزي اعلام كرد و كارشناسان اين وزارت‌خانه بر روند توليدي آن نظارت لازم را اعمال كردند، از محصولات نمونه برداري شده و به آزمايشگاه‌هاي تعييين باقيمانده‌ي سموم و آفت‌كش‌ها فرستاده مي‌شود؛ لازم به توضيح است آزمايشگاه‌هاي سنجش ممكن است در موسسه‌ي استاندارد يا آزمايشگاه‌هاي كه صلاحيت آنها توسط كارشناسان ما تائيد شده است باشند.
خبرنگار:
بنابراين اقدام شما (ارائه‌ي مهر استاندارد) رويكردي تشويقي دارد.
مهندس نيكخو:
درست است اين طرح در ارتباط با بهره‌برداراني اجرا مي‌شود كه اعلام آمادگي كرده‌اند، گفتني‌ست براي بهره‌برداران در ابتداي کار توليد محصولات بر اساس استانداردهاي ما آسان نيست؛هنگامي‌كه توليدككندگان از سموم و آفت‌كش‌ها استفاده نكنند در عمل ميزان محصولات آنها كاهش مي‌يابد اما اين شانس را دارند كه محصولات‌شان را با قيمت بالاتري بفروشند؛ ما پيش بيني‌مي‌كنيم مردم از محصولاتي كه داراي نشان استاندارد هستند استقبال خوبي كنند.
گفت وگو: مهندس مرجان طاووسي
خبرنگارمهندسي كشاورزي سرويس مسائل راهبردي ايران