پس از گذشت حدود 11 سال از اجراي طرح فاضلاب شهري و مسدود كردن قنات‌هاي قديمي شهر سبزوار كه سبب كور شدن مسير يكسري قنات‌ها شد، هنوز برنامه‌ريزي براي تشكيل جلسه‌هايي با هدف برطرف كردن مشكلات ناشي از بالا آمدن آب‌هاي زيرزميني در اين شهرستان ادامه دارد. اين درحالي است كه خطر تخريب مسجدجامع به‌عنوان يكي از مهم‌ترين بناهاي تاريخي سبزوار هر روز بيشتر مي‌شود.
به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، از حدود ميانه‌ي سال 1376 به‌دنبال اجراي طرح فاضلاب شهري و مسدود كردن قنات‌هاي قديمي، وضعيت نامناسبي براي مسجدجامع سبزوار و به مرور، براي ديگر بناهاي تاريخي اين شهرستان و حتا ساختمان‌هاي تازه‌ساز ايجاد شده است. در اين وضعيت، با ابراز نگراني‌هاي مطرح‌شده از سوي سازمان‌هاي مختلف مانند سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، استانداري و فرمانداري خراسان، نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، رسانه‌ها و برخي مسؤولان سازمان ميراث فرهنگي، اخطار‌هايي نيز داده شده‌اند. سال 1381 نيز معاون وقت حفظ و احياي سازمان ميراث فرهنگي ـ محمدحسن محبعلي ـ در نامه‌اي دستور رسيدگي به اين وضعيت را داد.
مدير كل دفتر حفظ و احياي محوطه‌ها و بناهاي تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: هر كاري كه ما اكنون براي اين قضيه انجام دهيم، يك نوع مُسكن است، چون مشكل ما در آنجا، اين نيست كه مصالح فرسوده شده، تاق‌ها رانش پيدا كرده‌اند يا مناره‌ها انحراف دارند، بلكه مشكل، از زماني است كه نظام شهر كهن شناسايي نشده است و مداخله‌هايي كه در شهر فعلي جديد انجام شده، با بي‌احترامي به نظام شهر كهن بوده‌اند.
سياوش صابري اين مداخله‌ها را مداخله در نظام قنوات شهر كهن ناميد و ادامه داد: اكنون تبعات اين مداخله‌ها را بناها و ساختمان‌هاي قديمي به نوبت كهولت‌نشيني‌شان مي‌بينند.
وي تخريب شدن سرايي از دوره‌ي قاجار را در كنار مسجدجامع سبزوار از جمله اتفاق‌هايي ارزيابي كرد كه پس از تخريب تدريجي مسجدجامع سبزوار درحال رخ دادن هستند و اظهار داشت: اين سرا به‌عنوان پشت‌بندي براي پي جانب جنوب غربي مسجدجامع عمل مي‌كرده كه آن هم به مرور و به همين دليل تخريب شده است.
او در توضيح طرح مرمتي كه براي مسجدجامع سبزوار ارايه شده بود، بيان كرد: قرار بود، اين سرا دوباره بازسازي شود تا بتواند به‌عنوان پشت‌بندي براي پشت مسجد استفاده و مانع انحراف پي شود؛ ولي باز هم اين يك مُسكن است، چون هنوز مشكل بستر را نتوانسته‌ايم حل كنيم و تا زماني كه بحث قنات‌ها و هدايت جريان صحيح آب از زير بافت تاريخي كهن كاملا روان و به شكل گذشته‌اش نزديك نشود، اين مشكل حل نمي‌شود.
وي اظهار داشت: اگر از تزريق بتون يا كارهاي مشابه براي مقاوم‌سازي پي استفاده شود و باز آب به سمت بالا تراوش كند، خطرهايي كه بنا را تهديد مي‌كنند، به‌مراتب بيشتر از وضعيت فعلي است، چون هم تعادل نخست بنا را به هم مي‌زند و هم آسيب مداوم ديگري كه مي‌بيند، به‌جز ورود آب، بخش‌هايي از فاضلاب مردم نيز به قنات‌ها مي‌ريزد كه اين هم به بنا صدمه مي‌زند.
مدير كل دفتر حفظ و احياي بناها و محوطه‌هاي تاريخي با اشاره به ارايه‌ي پيشنهادهايي در اين‌باره، گفت: اين پيشنهادها شايد در حوزه‌ي تخصصي ميراث فرهنگي به‌تنهايي نباشند و بايد مراجعي مانند سازمان آب و فاضلاب، چاره‌انديشي مناسبي براي اين وضعيت كنند.
صابري ادامه داد: يكسري چاه‌ها و كانال‌هايي اطراف مسجدجامع با فاصله‌ي مناسبي در حدود حريم آن بايد حفر شوند تا اين چاه‌ها از طريق يك مسير قنات به هم متصل باشند و بتوانند جريان آبي را كه به سمت مسجد هجوم مي‌آورد، جذب و هدايت كنند تا به سمت پايين برود.
وي با اشاره به قرار دادن پمپاژي براي بيرون كشيدن آب از زير پي‌هاي مسجدجامع، افزود: انجام اين كار به بالا آمدن آب‌هاي زيرزميني در سطح قنوات منجر مي‌شود كه به سمت مسجد متمايل مي‌شوند و آب‌هاي موجود در ديگر نقاط از سطح زيرزمين نيز به سمت مسجدجامع سبزوار مي‌آيند. به همين دليل، در كوتاه‌مدت و ميان‌مدت شايد اين كار پاسخگو باشد، ولي در بلند‌مدت، مشكلاتي را ايجاد مي‌كند.
او با اشاره به كمبود بارندگي در اين نقاط در چند سال اخير، بيان كرد: نام اين قضيه را نمي‌توان شانس گذاشت، ولي دست كم بناهاي تاريخي اين شانس را داشته‌اند كه سطح آب‌هاي زيرزميني بالا نيامده‌اند. حال اگر به هر دليلي، اين فصل خشكسالي به‌پايان برسد، مشكل، آن زمان به‌وجود مي‌آيد كه سطح آب‌ها بالا بيايد و اساسا با چنين روش‌هايي ممكن است، نتوانيم اين مشكل را حل كنيم.
وي اظهار كرد: ما چندبار از استان خراسان رضوي خواسته‌ايم تا جلسه‌هايي با حضور شركت آب و فاضلاب، شهرداري سبزوار، فرمانداري و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان رضوي برگزار شوند و در نهايت اعلام شود كه مسأله، ارتفاع آب است و به اثر تاريخي برنمي‌گردد و راهكاري نيز براي آن ارايه شود.
مدير كل دفتر حفظ و احياي بناها و محوطه‌هاي تاريخي انجام يكسري تعميرات را مانند كاشي‌كاري‌ها و مرمت بدنه‌ها از جمله اقدامات انجام‌شده براي حفاظت كالبد بناي مسجدجامع سبزوار دانست و ادامه داد: به‌طور نسبي، كف‌سازي ايوان جنوبي چند سال پيش انجام شد و حيثيت مناسبي براي مسجد به‌وجود آورد؛ ولي تأكيد مي‌كنم، جايي مانند مسجدجامع سبزوار بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد.
به اعتقاد صابري، رفتاري كه با برخي شهرهاي تاريخي مي‌شود از ناآگاهي ما در احترام گذاشتن به مكان و ارزش‌هاي موجود در مكان است كه چنين اتفاق‌هايي را به‌وجود مي‌آورد. اگر سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري نيز قصد ضمانت دادن براي حفاظت از همه‌ي موضوع‌ها را داشته باشد، در عمل، رفتاري غيرممكن است.
وي با اشاره به تشكيل جلساتي براي اين قضيه و تصميماتي كه در اين زمينه گرفته شده‌اند تا منابع تأمين شوند، گفت: در حوزه‌ي استاني، اين مسايل بايد از طريق دستگاه‌هاي متولي حل شوند، ولي فعاليت‌هاي عمراني آن‌ها در مقياس‌هاي كلان‌شهري و زمان‌بر است، چون به بودجه‌هاي خاصي نياز دارد.
او تصريح كرد: در چند شهر ديگر نيز اين مشكل وجود دارد و به مرور درحال بروز است. به‌طور طبيعي همه‌ي آثار تاريخي و حتا بخش‌هاي تازه‌ساز مسكوني شهرها، در اين مناطق با اين مشكل مواجه هستند، پس مي‌توان بخش زيادي از آثار تاريخي اين شهرها را كه در بافت تاريخي‌اند، شامل اين قضيه دانست.
چندي پيش، يكي از مدرسان سازمان نظام مهندسي استان خراسان رضوي ـ سعيد رسولي ـ مسيريابي قنات‌ها از زير مسجدجامع، تثبيت تونل‌هاي قنات و ايجاد يك قاب مصنوعي براي انتقال بار ديوار‌هاي سنگين به لايه‌ي مستحكم‌تر را براي جلوگيري از نشست از جمله راهكارهاي مناسب براي جلوگيري از نشست بيشتر مسجدجامع سبزوار ارزيابي كرد.
اما آيا استفاده از اين راهكارها تا زمان دستيابي به يك راه حل مناسب امكان‌پذير نيست؟ يا حداقل اين راهكارها، ارزش بررسي و مطالعه‌ي بيشتر را ندارند؟
هم‌چنين با توجه به اين‌كه صابري اعلام كرده است، شهرهايي مانند كرمان و يزد نيز درگير اين مشكل‌اند، آيا بايد آن‌قدر دست روي دست گذاشت تا اين دو شهر نيز به سرنوشتي مانند سبزوار و مسجدجامع آن دچار شوند؟ البته اكنون اين وضعيت براي مسجدجامع بسيار دردناك است و حتا نماينده‌ي مردم سبزوار در مجلس شوراي اسلامي ـ محمدرضا محسني ثاني ـ از عملكرد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان رضوي ناراضي است و وضعيت مسجدجامع را نامطلوب مي‌داند.
انتهاي پيام