اشاره:
كيفيت مطالعات پشتيبان اسناد توسعه، نقش بسيار پراهميتي در قابليت‌هاي اين اسناد دارد؛ اين مطالعات از منظر كاربردي و نظري مباني شكل گيري اسناد توسعه را تدارك مي‌بينند و اهداف و جهت‌گيري‌هاي اصلي آن ها را تعيين مي‌كنند.
بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) يكي از مهم‌ترين مطالعات پشتيبان برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد پيش نويس SWOT بخش كشاورزي است كه توسط دبيرخانه ستاد برنامه‌ي چهارم توسعه در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي براي تنظيم برنامه‌ي پنجم توسعه در بخش كشاورزي تدوين شده است. اين متن به بيان نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و محدوديت‌ها در برنامه پنجم توسعه مي پردازد.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) ضمن تقدير از استقبال موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي از تعامل با دانشگاهيان و افكار عمومي آمادگي خود را براي انعكاس پيشنهادات و انتقادات استادان، پژوهشگران، دانشجويان، فعالان بخش كشاورزي و مديران و سياست‌گذاران بخش در بررسي اين مطالعات اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري درهر حوزه شود.
گفتني‌ست سرويس مسائل راهبردي ايران پيش از اين مطالعات SWOT انجام گرفته در 19 زير بخش كشاورزي كه براي تنظيم برنامه‌ي توسعه چهارم توسعه در همين موسسه انجام گرفته بود را منتشر كرده است. اين مطالعات با عنوان مجله SWOT در زيربخش‌هاي كشاورزي (براي مشاهده متن كامل خبر كليك كنيد) منتشر شد.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران، همچنين، گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعدد ديگري در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي توسعه‌ي بخش از منظر اقتصادي و فني منتشر كرده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
نقاط قوت:
1- تنوع اقليمي و گستردگي عرصه فعاليت‌هاي بخش كشاورزي
2- منابع غني ژنتيكي و گونه‌هاي گياهي، دامي و آبزي
3- نيروي كار قابل توجه در كشور
4- اراضي مستعد براي توسعه كشاورزي
5- وجود امكانات اقتصادي غير از توليدات زيستي در عرصه‌هاي مناطبع طبيعي كشور
6- پتانسيل استفاده از منابع طبيعي كشور در بخش‌هايي مانند گياهان دارويي، صنعتي، خوراكي و توليد علوفه
7- امكانات قابل توجه سازماني و تشكيلاتي در بخش كشاورزي در سطح كشور
8- امكانات مطالعاتي، تحقيقاتي، پژوهشي، آموزشي و ترويجي در بخش كشاورزي
9- اطلاعات حاصل از انجام مطالعات و تحقيقات متنوع در بخش كشاورزي
10- تجربه و دانش بومي در بخش كشاورزي
11- وجود شرايط و پتانسيل‌هاي بالقوه جهت توسعه كشت‌هاي ارگانيك، گلخانه‌اي و كشت دوم
12- ظرفيت‌هاي توسعه كشت محصولات جديد و پرارزش گياهان دارويي و زيتون
13- مزيت نسبي توليد محصولات باغباني
14- توانمندي تشخيص و كنترل بيماري‌هاي دامي
15- وجود شبكه‌هاي مراقبت، پيش آگاهي و كنترل عوامل خسارت‌زاي گياهي
16- احراز مركزيت منطقه‌اي كنترل بيماري‌هاي دامي با همكاري مراجع بين‌المللي
17- وجود شبكه گسترده تعاوني‌هاي روستايي و توليدي و تشكل‌هاي بخش كشاورزي در سراسر كشور
18- تجربيات ديرينه در به كارگيري نظام‌هاي متنوع بهره‌برداري در بخش كشاورزي
19- وجود برخي قوانين، مقررات و ضوابط فني و اجرايي دربخش كشاورزي
20- ظرفيت‌هاي مناسب به منظور توسعه دامپروري
21- وجود بستر مناسب اعمال مديريت پايدار و اصولي با شناسائي و تثبيت مالكيت دولت بر سطح وسيعي از اراضي ملي و دولتي كشور
22- امكان صادرات محصولات شيلاتي و دامي با توجه به احراز شرايط صدور مجوزهاي بهداشتي و بين‌المللي از مراجع معتبر جهاني
23- وجود شبكه گسترده نظارت و ارزيابي در حوزه‌هاي ستادي، سازماني و استاني
نقاط ضعف:
1- كمبود آمار و منابع اطلاعاتي صحيح، منسجم و به‌هنگام در خصوص منابع پايه و توليدات در بخش كشاورزي
2- فقدان نقشه‌هاي كاداستر در بخش كشاورزي
3- پايين بودن آگاهي‌هاي زيست محيطي و دانش فني بهره‌برداران و توليدكنندگان بخش كشاورزي و تركيب نامناسب نيروي انساني
4- خارج شدن سطح قابل توجهي از عرصه‌هاي منابع طبيعي از مالكيت دولت
5- فرسايش شديد خاك در حوزه‌هاي آبخيز و افزايش روند رسوب گذاري در مخازن سدهاي كشور
6- افزايش روند بيابان‌زايي و كاهش توان بيولوژيك
7- كمبود تجهيزات و نيروي انساني كارآمد در بخش به‌ويژه براي مديريت و حفاظت از عرصه‌هاي منابع طبيعي
8- ضعف سيستم‌هاي پايش و ارزيابي فرايندهاي توسعه و نتايج آن‌ها در بخش كشاورزي و محيط زيست
9- تعارض، توازي و ناكارآمدي برخي از قوانين و مقررات موجود و نظارت ضعيف بر اجراي قوانين حفاظت از منابع طبيعي و منابع پايه در بخش كشاورزي
10- ضعف امكانات پيشگيري و اطفاء حريق در عرصه‌هاي منابع طبيعي
11- بهره‌برداري بي‌رويه و تخريب جنگل‌ها و مراتع
12- خرد شدن مراتع و تعدد بهره‌برداران از مراتع و غيراقتصادي و كوچك شدن سطح مراتع
13- فقدان نظام بهره‌برداري منسجم و كارآمد از منابع آب
14- پايين بودن راندمان آبياري و بهره‌وري از آب
15- پايين بودن راندمان بهره‌وري از منابع خاك و اراضي
16- عدم تعادل سرمايه‌گذاري در اجراي طرح‌هاي تامين آب با مصارف آب
17- محدوديت منابع آبي كشور به تناسب ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي موجود براي توسعه بخش كشاورزي
18- عدم وجود مديريت جامع، هماهنگ و نظامند در حوزه‌هاي آبخيز
19- پايين بودن دانش و فنون مديريت در بخش كشاورزي
20- پايين بودن ميزان بهره‌وري و راندمان توليد و عملكرد محصولات كشاورزي
21- وجود ضايعات بالاي محصولات كشاورزي در مراحل مختلف توليد
22- ضعف سيستم كنترل كيفي توليد و توزيع نهاده‌ها و توليدات در بخش كشاورزي
23- فقدان سازوكارهاي هدايت برنامه جامع كشت سالانه كشور
24- پايين بودن تكنولوژي و استفاده از روش‌هاي قديمي در فعاليت‌هاي صيادي و آبزي پروري
25- بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبزيان و ضعف حفاظت از منابع دريايي
26- پايين بودن تنوع در گونه‌هاي در حال تكثير آبزيان
27- عدم پوشش كامل سيستم مراقبت و پيشگيري از بيماري‌هاي دام و طيور و آبزيان كشور
28- فقدان برنامه جامع شناسايي عوامل خسارت‌زاي گياهي در كشور
29- عدم اجراي برنامه مديريت جامع آفات و بيماري‌هاي گياهي در كشور
30- عدم پوشش كامل سيستم حفاظت و مراقبت از گياهان و محصولات كشاورزي در برابر عوامل خسارت زاي گياهي
31- كمبود استانداردهاي كيفي و ضوابط و معيارهاي فني
32- كمبود تحقيقات كاربردي در فعاليت‌هاي بخش كشاورزي
33- فقدان ارتباط لازم بين تحقيقات كاربردي مورد نياز و فرآيندهاي اجرايي
34- عدم تناسب و كارآمدي ماشين‌ها و ادوات كشاورزي موجود با نظام‌هاي بهره‌برداري كشور
35- پايين بودن بهره وري در استفاده از نهادها و عوامل توليد در بخش كشاورزي
36- كمبود ماشين‌هاي تخصصي مورد نياز در بخش كشاورزي
37- نارسايي در ارائه‌ي خدمات بيمه‌اي در بخش كشاورزي
38- پايين بودن ارزش صادراتي محصولات بخش كشاورزي
39- كارآمدي پايين تشكل‌هاي بخش كشاورزي
40- فقدان ضوابط و مقررات لازم براي حفاظت از حقوق مالكيت معنوي
41- ضعف جايگاه نظارت و ارزيابي در فرآيند اجراي برنامه
فرصت‌ها:
1- افزايش تقاضا براي محصولات بخش كشاورزي
2- امكان توسعه شبكه‌هاي آبياري و زهكشي و افزايش راندمان آبياري و بهره‌وري از آب
3- وجود پتانسيل آب‌هاي سطحي قابل كنترل و آب‌هاي زيرزميني در برخي از دشت‌هاي كشور
4- وجود ظرفيت‌هاي لازم جهت استفاده بهينه از نزولات آسماني، آب‌هاي سطحي و زير زميني در حوزه‌هاي آبخيز
5- امكان استفاده از آب‌هاي غير متعارف در بخش كشاورزي
6- امكان صدور خدمات فني و مهندسي آب و خاك
7- امكان افزايش آبزي‌پروري و صيد در آب‌هاي جنوب و بين‌المللي
8- امكان افزايش توليد و عملكرد در محصولات كشاورزي
9- وجود سرمايه‌گذاري‌هاي قابل توجه در دامداري‌هاي صنعتي و امكان ايجاد ظرفيت‌هاي جديد
10- امكان صادرات محصولات شيلاتي و دامي با توجه به احراز شرايط صدور مجوزهاي بهداشتي بين‌المللي از مراجع معتبر جهاني
11- امكان بهره‌گيري از فناوري‌هاي نوين
12- امكان بهبود كيفيت و ارتقاء استانداردهاي محصولات فرآوري شده
13- امكان افزايش ارزش محصولات كشاورزي از طريق بهبود كيفيت و فرآوري مناسب
14- وجود تعداد قابل توجه دانش آموختگان و فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي كشاورزي و منابع طبيعي
15- وجود ظرفيت‌هاي خالي و مناسب در توسعه‌ي مكانيزاسيون كشاورزي و صنايع تبديلي و تكميلي
16- فراهم بودن زمينه افزايش توليد كودهاي شيميايي، آلي، زيستي، سموم، واكسن‌هاي دامي و مواد بيولوژيك در داخل كشور
17- امكان دستيابي به بازارهاي منطقه‌اي
18- امكان استفاده از كمك‌هاي فني و اعتباري بين‌المللي
19- عزم حاكميت نظام در حفظ، احياء و توسعه عرصه‌هاي منابع طبيعي و كشاورزي كشور
20- قابليت توليد و توسعه ماشين‌ها، ادوات و تجهيزات بخش كشاورزي
21- وجود قوانين، مقررات و تجارت مرتبط با نظارت و ارزيابي در بخش كشاورزي
22- امكان توسعه نظام‌هاي بهره‌برداري مناسب در اراضي نوآباد و پاياب سدها و اراضي قابل واگذاري در بخش كشاورزي
23- وجود مراكز بين‌المللي و منطقه‌اي قنات، آبياري و زهكشي در ايران
تهديدها:
1- كمبود و پراكنش نامناسب زماني و مكاني بارندگي در كشور
2- وقوع بلايايي طبيعي نظير خشكسالي، سرمازدگي، سيل و ...
3- افزايش وقوع حريق در عرصه‌هاي منابع طبيعي
4- فقدان برنامه جامع آمايش سرزمين
5- عدم ارزش‌گذاري اقتصادي و زيست محيطي كاركردهاي مختلف منابع طبيعي و نقش آن در اقتصاد و حساب‌هاي ملي
6- عدم قطعيت قانوني و تثبيت مالكيت دولت بر بخشي از اراضي ملي و دولتي
7- خطر انقراض برخي از گونه‌هاي گياهي و جانوري
8- عدم تناسب اعتبارات سدسازي، آبخيزداري و احداث شبكه‌هاي آبياري
9- افت كمي و كيفي منابع آبي و عدم تعادل در آبخوان‌ها
10- افزايش فرسايش، تخريب، شور و زه‌دار شدن اراضي دربخش كشاورزي و تداوم روند بيابان‌زايي در كشور
11- افزايش بار آلودگي منابع آب و خاك كشور
12- افزايش روند تغيير كاربري اراضي كشاورزي و منابع طبيعي
13- ورود آفات و بيماري‌هاي گياهي، دامي و آبزي به واسطه شرايط جغرافيايي و برون مرزي كشور
14- افزايش روند خرد شدن و پراكندگي اراضي و واحدهاي بهره‌برداري كشاورزي
15- كمبود منابع غذايي دام و كاهش علوفه مراتع
16- كاهش شديد ذخاير و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبزيان و خطر انقراض برخي گونه‌ها
17- پايين بودن ميزان مصرف پروتئين دامي به ميزان آبزيان در سبد غذايي خانوارها
18- وابستگي شديد آفت‌كش‌هاي گياهي و داروهاي دامي توليدي در كشور به مواد اوليه وارداتي
19- نابساماني بازار وجود نوسانات شديد در بازار نهاده‌ها و محصولات كشاورزي
20- كمبود ظرفيت‌هاي نگهداري و ذخيره‌سازي محصولات كشاورزي در مناطق عمده توليد
21- ناكارايي نظام بازرگاني محصولات كشاورزي
22- كمبود زيرساخت‌هاي حمل و نقل و پايانه‌هاي صادراتي و نگهداري محصولات كشاورزي
23- عدم وجود قوانين و مقررات در جهت كنترل باقيمانده داروهاي دامي و سموم در محصولات كشاورزي
24- عدم توجه لازم به موازين سلامت و ايمني محصولات كشاورزي
25- كمبود منابع مالي و سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي
26- ناهماهنگي سياست‌هاي برون بخشي با نيازهاي بخش كشاورزي
27- پراكنش نامناسب استقرار صنايع تبديلي و تكميلي بدون توجه به پتانسيل‌هاي بخش كشاورزي
28- عدم توجه لازم به صنايع مورد نياز بخش كشاورزي در برنامه توسعه صنعتي كشور
29- فرسوده بودن ماشين‌ها و ادوات كشاورزي و تجهيزات آبياري
30- تكنولوژي نامناسب و فرسوده بودن ماشين‌آلات صنايع تبديلي و تكميلي و نگهداري
31- توسعه نيافتگي روستاها و جوامع عشايري و فقدان عوامل نگه داشت جمعيت
32- ناكافي بودن زيرساخت‌هاي لازم و مناسب در عرصه‌هاي توليد
33- كمبود متخصص و مشكلات جذب متخصص در بخش كشاورزي و منابع طبيعي
34- عدم تناسب و هماهنگي الزامات و اهداف پيش بيني شده برخي از برنامه‌هاي زير بخشي
35- عدم كفايت سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده در عمليات زير بنايي آب و خاك و منابع طبيعي
36- پايين بودن سهم فرآوري محصولات بخش كشاورزي
37- كم توجهي به دستگاه‌هاي اجرايي فرابخشي به امور مرتبط با ساماندهي و اسكان جامعه عشايري
38- عدم مشاركت ذينفعان در بهره‌برداري، نگهداري و حفاظت از منابع آب و خاك
39- عدم حاكميت مديريت تقاضاي آب كشاورزي
40- عدم تحويل حجمي آب به بهره‌برداران كشاورزي
41- پديده زمين خواري و قاچاق چوب و محصولات فرعي جنگل و مرتع
42- هجوم شن‌هاي روان و گرد و غبار از سوي كشورهاي همسايه و عدم مقابله از كشورهاي مربوطه
43- حضور انبوه دام و جنگل نشينان در جنگل‌هاي كشور
44- وجود بهره‌برداران و دام مازاد در مراتع و عرصه‌هاي منابع طبيعي
45- قطع درخت و بوته كني جهت تامين سوخت مورد نياز روستاييان، عشاير و جوامع محلي مستقر در عرصه‌هاي بياباني
46- عدم وجود قوانين لازم مربوط به امنيت شغلي و جبران آسيب‌هاي جسمي محافظين منابع طبيعي
47- پايين بودن سهم تحقيقات در اقتصاد ملي
انتهاي پيام