اشاره:
آن‌چه كه در پي مي‌آيد، ويرايش نخست پنجمين بخش از مقاله‌ي «راهبرد‌ها و استراتژي‌هاي پيشگيري از مصرف مواد مخدر» از مجموعه‌ي مقالات آشنايي با مفاهيم علوم اجتماعي، ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌ پژوهان‌اجتماعي ا‌ست كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران تدوين شده است.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به دنبال بررسي موضوع مهندسي فرهنگي و اهميت پيشگيري و كنترل آسيب‌هاي اجتماعي در اين زمينه به بررسي اين موضوع مي‌پردازد. 
اين مقاله به توضيح درباره‌ي راهبردها و استراتژي‌هاي پيشگيري از مصرف مواد مخدر مي‌پردازد. مقالات «آشنايي با مفاهيم علوم اجتماعي» با ادبياتي ساده، مفاهيم تخصصي را براي خواننده توضيح مي‌دهد كه با استفاده از آن‌ها تا حدودي مي‌توان به ارزيابي سياست‌گذاري اجتماعي پرداخت. سرويس مسائل راهبردي ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستندسازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود. سرويس مسائل راهبردي ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت(rahbord.isna@gmail.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.  
در ادامه متن كامل اين مقاله به حضور خوانندگان تقديم مي‌شود.

ج ـ راهبرد آموزش رسانه‌اي ضد مواد مخدر

اين راهبرد، رويكردي جهت پيشگيري از اعتياد به خصوص براي جوانان است. رسانه‌ها در تمام زواياي زندگي جوانان حضور دارند و در اهميت اين راهبرد بايد خاطر نشان كرد كه رسانه‌ها و آموزش رسانه‌اي به نوجوانان و جوانان كمك مي‌كند تا مهارت‌هايي به دست آورند تا بتوانند به گونه‌اي عقلاني در رسانه‌ها به جست‌و‌جو پرداخته و از بين صدها پيام دست به انتخاب بزنند. راهبرد آموزش رسانه‌اي مي‌تواند با آموزش مسائل زير به جوانان به تلاش‌هاي به عمل آمده براي پيشگيري از اعتياد كمك كند:
الف ـ تشخيص چگونگي تاثير پيام‌ها بر آن‌ها:
افراد مي‌توانند مهارت‌هاي مورد نياز براي حفاظت از خود در مقابل پيام‌هايي در رابطه با مواد مخدر و انتخاب سبك‌هاي غيرسالم زندگي را فرا‌گيرند.
ب ـ ايجاد تفكر انتقادي:
زماني كه جوان ياد مي‌گيرد چگونه دست به تحليل رسانه‌ها بزند، مي‌تواند پيام‌هاي ارزشي در رابطه با مواد مخدر را كه در رسانه‌ها گنجانده شده‌اند، كشف كند و بپذيرد و يا روي آن پيام‌ها تصميم‌ بگيرد.
پ ـ تقويت عزت نفس:
جواناني كه در مورد رسانه‌ها و تكنيك‌هاي آن‌ها مهارت و دانش كافي داشته باشند، مي‌توانند از رسانه‌ها براي توليد خلاقانه پيام‌هاي خاص خود استفاده كنند. تشويق عزت نفس سالم يكي از اهداف برنامه موثر پيشگيري از اعتياد است.
آموزش رسانه‌اي به جوانان كمك مي‌كند تا به جامعه كمك مثبت كنند، بدبيني و بيتفاوتي را به چالش بكشند و به عنوان عوامل تغير اجتماعي عمل نمايند. آموزش رسانه‌اي و مبارزه رسانه‌اي ضد مواد مخدر در سال 1998 به عنوان يك راهبرد براي پيشگيري از مواد مخدر براي جوانان، كمك فراواني به آموزش و توانا كردن جوانان براي امتناع از مصرف مواد مخدر و نيز الكل و دخانيات كرده است. اين برنامه در آمريكا اجرا شده و شامل موارد زير بود:
ـ خريد مبالغ هنگفتي از رسانه‌هاي تبليغاتي
ـ ايجاد انواع ابزارهاي مبتني بر رسانه آموزش دهندگان و گروه‌هاي اجتماعي
ـ دسترسي به خالقين رسانه‌ها

هدف از مبارزه در واقع آموزش دادن و توانا كردن جوانان آمريكايي براي اجتناب از مصرف مواد مخدر است. از جمله اهداف آن ارتباط با جوانان براي تلقين عقايد زير است:
1ـ تلقين اين عقيده كه بيشتر جوانان از مواد مخدر، استفاده نمي‌كنند. براي مقابله با اين حقيقت كه نوجوانان و جوانان هميشه ميزان شيوع استفاده از مواد مخدر در بين همسالان خود را بيش از حد تخمين مي‌زنند.
2ـ تقويت اين تصور كه استفاده از مواد مخدر به احتمال بيشتر منجر به نتايج متفاوت داراي ارزش منفي مي‌شود.
3ـ تقويت اين تصور كه اتخاذ يك سبك زندگي عاري از مواد مخدر به احتمال بيشتر منجر به نتايج متفاوت داراي ارزشي مثبت مي‌شود.
4ـ تقويت مهارت‌هاي فردي و اجتماعي كه مشوق انتخاب سبك‌هاي مثبت زندگي و مقاومت در برابر استفاده از مواد مخدر باشد، شامل مهارت‌هاي بين فردي و رقابتي.
5ـ تقويت استفاده مثبت از زمان.

بهترين راهبردها در استراتژي آموزش رسانه‌اي:
تعداد كثيري از كارشناسان آموزش و شاغلين حرفه‌هاي بهداشتي نوعي رويكرد آموزش رسانه‌اي به آموزش بهداشت را كه شامل راهبردهاي مهم براي پيشگيري ازاعتياد به مواد مخدر و خشونت است، اتخاذ كرده‌اند. به عنوان مثال از سال 1995 تا 2000 تعداد كارشناسان آموزشي‌اي كه در كنفرانس ملي آموزش رسانه‌اي شركت مي‌كردند از كمتر از 5 درصد به بيش از 17 درصد شركت كنندگان افزايش يافت. در ميان اين كارشناسان، نوعي شناخت در حال رشد از مجموعه‌اي از بهترين روش‌ها كه تاثير كار كردن با كودكان و نوجوانان و جوانان در رابطه با مسائل رسانه‌اي را افزايش مي‌دهند، وجود دارد. در ميان روش‌ها و راهبردهايي كه در اجلاس مورد بحث قرار گرفتند موارد زير قابل اشاره‌اند:
ـ آموزش رسانه‌ها زماني به موثرترين وجه انجام مي‌شود كه معلمان و والدين به هوش جوانان احترام بگذارند و نوعي رويكرد هم آموزي را به كار گيرند. تاكيد فزاينده بر فنآوري در كلاس درس به تغيير نقش معلمان از فرد خردمند روي صحنه به راهنما و مشاور دوش به دوش در آموزش رسانه‌اي منجر مي‌شود.
ـ بايد لذت استفاده از رسانه به رسميت شناخته شود. فرهنگ جوانان ارتباط نزديكي با رسانه‌ها و فرهنگ عامه دارد. زماني كه تجربه جوانان و آشنايي با فرهنگ رسانه به رسميت شناخته و معتبر دانسته شود، مهارت‌هاي آموزش رسانه‌اي به احتمال بيشتري مورد پذيرش قرار گرفته و درمورد پيام‌هايي كه آن‌ها هر روز استفاده مي‌كنند، به كار مي‌آيند.
ـ توليد رسانه‌اي فرصتي‌ براي ايجاد پيام‌هاي رسانه‌اي مخصوص به خود، راهبردهايي نيرومند براي كمك به اتخاذ مهارت‌ها هستند. تكنيك‌هاي آموزش رسانه‌اي را مي‌توان در برنامه‌هايي ادغام كرد كه هدف آن‌ها اين است كه جوانان بياموزند چگونه پيام‌هاي پيشگيري از اعتياد خود را خلق كرده و در بين همسالان به نوعي تشخيص مثبت دست يابند. جنبه فنآوري بالاي توليد رسانه‌اي به خصوص براي نوجوانان جذاب بوده و مي‌توان از آن به عنوان قلابي براي درگير كردن هدفدار آن‌ها در برنامه‌هاي پيشگيري از مواد مخدر استفاده كرد.
ـ كودكان از سن پايين در معرض پيام‌رسانه‌اي قرار دارند. مداخله زودرس مي‌تواند درك كودكان از هدف متقاعدسازي را افزايش دهد. انتظارات در مورد عواقب مثبت نوشيدن مشروب را تقليل دهد و احتمال انتخاب يك محصول مربوط به الكل مانند تيشرت يا كلاهي كه نشان آبجو روي آن باشد، توسط آن‌ها را كاهش مي‌دهد.
ـ دست اندركاران برنامه مبارزه با مواد مخدر زماني داراي اعتبار هستند كه تسلط كامل به فرهنگ عامه جوانان داشته و قادر باشند از نمونه‌هاي حاضر رسانه‌هاي معاصر استفاده كنند. در صورتي كه آن‌ها از نمونه‌هاي كهنه شده پيام‌هاي رسانه‌اي كه ديگر مردم با آن‌ها آشنا نيستند يا ربطي به جوانان ندارند، استفاده كنند اعتبار خود را از دست مي‌دهند.
ـ جوانان را بايد به عنوان شركت كنندگان فعال در ساخت ارزش‌ها و باورهاي خود به رسميت شناخت نه به عنوان افراد ساده‌لوحي كه قرباني تصاوير نيرومند رسانه‌اي هستند.
ـ اعتراف كنيد كه رسانه‌ها عوامل نفوذي نيرومند و حيرت انگيزي هستند كه مي‌توان از آن‌ها براي مقاصد مثبت و سالم استفاده كرد. افرادي كه آگاهي رسانه‌اي دارند، پيچيدگي، خلاقيت و توان رسانه‌ها را به نحوي بهتر درك مي‌كنند. آن‌ها رسانه‌ها را مسئول مشكلات جامعه نمي‌دانند.
ـ بايد از پيام‌ها و فعاليت‌هاي مناسب سن استفاده شود. دست اندركاران برنامه‌هاي مبارزه زماني كه مسائل پيچيده‌اي مربوط به رسانه‌ها يا اعتياد به مواد را به زباني بيش از حد ساده براي نوجوانان بزرگتر بيان مي‌كنند، ممكن است سبب احساس بيگانگي در آن‌ها شوند. برعكس از به كار بردن مواد آموزشي پيچيده كه با مراحل رشد جوان ارتباط نداشته اجتناب شود.
ـ دخالت والدين: والدين براي كنترل فعال ميزان استفاده فرزند خود از رسانه‌ها و درگير شدن در گفت‌و‌گوي مستمر در مورد پيام‌هاي رسانه‌اي، نياز به انگيزه دارند. والدين نه تنها ميزان تماشاي تلويزيون بلكه فعاليت اينترنتي، موسيقي و فيلم‌ها را بايد كنترل كنند.
ـ دخالت اعضاي اصلي كادر آموزشي: دانش رسانه‌اي اغلب به عنوان موضوعي فرعي در بين مواد آموزش مدارس در نظر گرفته مي‌شود. در صورت امكان آموزش رسانه‌اي بايد به يك درس اصلي و مشخص كه توسط اعضاي اصلي كادر آموزشي تدريس مي‌شود تبديل شود.

در نتيجه صرف نظر از اين‌كه جوانان تا چه حد پيام‌هاي ضد مواد مخدر دريافت مي‌كنند، رشد تصاعدي عصر اطلاعات موقعيتي به وجود مي‌آورد كه در آن، دانش و ارتباطات متقاعد كننده به خودي خود كافي نيست. جوانان به مهارت‌هاي راهبردي براي ارزيابي اطلاعاتي كه از منابع مختلف مي‌آيند و اخذ تصميمات مناسب نياز دارند. يك بعد مهم حفظ يك سبك سالم و بدون مواد مخدر در زندگي، ممكن است مستلزم توانايي براي پرسيدن سوالاتي در مورد آن‌چه تماشا مي‌كنيد، مي‌بينيد و مي‌خوانيد، باشد. آموزش رسانه‌اي نماينده راهبردي موفق در زمينه پيشگيري است كه فرصت‌هايي ارائه مي‌دهد كه ممكن است به جوانان براي مقاومت در برابر پيام‌هاي منفي، مشوق خطر كردن، ارضاي فوري و تغيير خلق آني كه محيط فرهنگي ما را شديدا منحرف كرده‌اند، كمك كند. تفكر انتقادي در مورد پيام‌هاي رسانه‌اي كه مشوق روابط مخرب، تهاجم و خشونت، استفاده از مواد مخدر و رفتار جنسي نامناسب هستند مي‌تواند به جوانان كمك كند تمامي ادراكات خود را شناخته و آن‌ها را كنترل كنند. در نهايت ممكن است اين شيوه نيرومندترين استراتژي مبارزه با مواد مخدر باشد.

ادامه دارد...

تدوين: مختار نائيجي
دانشجوي كارشناسي ارشد جامعه شناسي دانشگاه تربيت مدرس تهران
خبرنگار علوم اجتماعي سرويس مسائل راهبردي ايران