سرانجام فصل ششم كاوش‌هاي جيرفت به‌پايان رسيد؛ كاوشي كه با حرف و حديث و اما و اگرهاي فراوان، با حدود 20 روز تأخير آغاز شد و به‌دليل شرايط جوي و مسايل مالي، زودتر از موعد مقرر هر سال به‌پايان رسيد.
يوسف مجيدزاده ـ سرپرست كاوش‌هاي باستان‌شناسي جيرفت ـ پيش از بازگشت به فرانسه با حضور در خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به مسايلي مانند مخالفت خود با انجام بررسي‌هاي باستان‌شناسي توسط افراد خارجي، يافته‌هاي كاوش فصل اخير جيرفت و مهم‌ترين برنامه‌ها و اولويت‌هاي كاوش‌هاي جيرفت در آينده اشاره كرد.
به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي ايسنا، مجيدزاده درباره‌ي بررسي‌هاي باستان‌شناسي در محوطه‌هاي تاريخي ايران توسط گروه‌هاي خارجي، توضيح داد: سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري بايد برنامه‌اي از پيش‌تعيين‌شده براي انجام كاوش‌ها و بررسي‌ها داشته باشد. من با اين مساله كه بررسي‌هاي باستان‌شناسي توسط افراد خارجي و غير ايراني انجام شوند، مخالفم؛ بررسي باستان‌شناسي در واقع، پيمايش قدم‌به‌قدم و تپه‌به‌تپه است، به‌طوري كه هر جا كه آثاري ملموس يا غيرملموس يافت شوند، بايد ثبت و ضبط شوند. اين درحالي است كه ما استقلال داريم و چرا بايد اجازه دهيم كه يك فرد خارجي از خاك ما عكس‌برداري و نمونه‌برداري كند؟ بويژه اين‌كه اين مساله از لحاظ استراتژيك نيز مهم مي‌تواند باشد، زيرا با چنين بررسي‌هايي به‌عنوان مثال، تمام راه‌هاي استراتژيك كه نيروهاي نظامي از آنجا مي‌توانند عبور كنند، مشخص مي‌شود.
وي با اشاره به اين‌كه اين موضوع حتا درباره‌ي گروه‌هاي ايراني كه افراد خارجي در آنها حضور دارند نيز صدق مي‌كند، بيان كرد: در اين‌باره به سازمان ميراث فرهنگي نيز نامه‌اي نوشته و اين مساله را يادآوري كرده‌ام. نوع بررسي كه در اين مواقع، پيشنهاد مي‌كنم اين است كه هيچ فرد خارجي در كشور ما، بررسي باستان‌شناسي انجام ندهد، البته براي انجام كاوش باستان‌شناسي حضور اين افراد مانعي ندارد.
او درباره‌ي يافته‌هاي ششمين فصل كاوش در جيرفت، توضيح داد: آنچه خيلي مهم بود، اين است كه حدود 400 اثر مهر به‌دست آورده بوديم كه همه‌ي آنها به لايه‌اي مربوط به اواسط هزاره‌ي سوم تعلق داشتند، يعني 2500 سال قبل از ميلاد، ولي امسال در يكي از برش‌هاي خود (برش 9) شش اثر مهر پيدا كرديم كه مربوط به 2750 تا 2800 سال پيش از ميلاد و هم‌زمان با دوره‌ي اول سلسله‌هاي قديم در سومر هستند.
اين باستان‌شناس اظهار داشت: پيدا شدن اين آثار كه تعدادشان بدون شك بايد بيشتر هم باشد، بسيار مهم است، زيرا نشان مي‌دهد كه اقتصاد مربوط به اواسط هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد نيست و تجارت در منطقه از اوايل هزاره‌ي سوم وجود داشته است. همچنين با مدارك پيداشده، تاكنون گفته مي‌شد كه تاريخ منطقه به هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد مربوط است؛ اما سال گذشته، در قبرستان مطوط آباد به يك لايه‌ي فرهنگي در زير لايه‌ي قبرستان برخورد كرديم و بررسي‌هايي كه امسال روي سفال‌هاي آن لايه انجام شدند، نشان دادند كه به اوايل، اواسط و اواخر هزاره‌ي چهارم مربوط هستند. علاوه بر اين‌ها، سال گذشته دو تا سه قطعه در لايه‌هاي تپه‌ي كنارصندل جنوبي جيرفت به‌دست آمدند كه در ابتدا ترديد داشتم، به اين محوطه مربوط باشند و به‌نظر مي‌رسيد، به اينجا آورده شده باشند؛ ولي با كشف اين لايه كه به هزاره‌ي چهارم برمي‌گردد، مشخص شد كه اين فرهنگ و تمدن در هزاره‌ي سوم شكل نگرفته است. البته در يك بريدگي در عمق شش متري ديوار چاله، سفا‌ل‌هايي ديده شدند و ژيوفيزيسين‌هاي فرانسوي پس از عكس‌برداري اعلام كردند كه تا حدود 11 متري در اين عمق بايد آثار فرهنگي وجود داشته باشند. در نتيجه، اين منطقه بسيار قديمي است و شايد به حدود 9 يا 10 هزار سال قبل متعلق باشد.
مجيدزاده همچنين درباره‌ي تپه‌ي كنارصندل شمالي، گفت: كنارصندل شمالي جديدتر و به اواخر اين تمدن مربوط است، زيرا تمدن حوزه‌ي هليل‌رود در اواخر هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد از ميان رفته است و ديگر آثاري از آن ديده نمي‌شود. همچنين سكوي پله‌يي كنارصندل شمالي به اواخر هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد مربوط است. البته در اين محل، برش لايه‌نگاري به عمق حدود شش متر زده شد كه با اين عمق، اكنون به سطح زمين‌هاي اطراف كه اين سكو از آن بخش آغاز شده است، رسيده‌ايم؛ اما حفاري در همين حد متوقف شد و سال آينده مشخص خواهد شد كه چه ميزان و تا كجا در كنارصندل شمالي آثار وجود دارند.
وي در ادامه، توضيح‌هايي را درباره‌ي پادشاهي كه در منطقه‌ي جنوب ايران وجود داشته است، ارايه و بيان كرد: در متون موجود دو اسم وجود دارند كه يكي از آنها به دوره‌ي سومري‌ها با نام پادشاهي «اَرَتَّ» مربوط است و ديگري به اواخر هزاره‌ي سوم با نام «مَرحَشي» تعلق دارد. البته تعداد متوني كه در آنها از مرحشي نام برده شده، بيشتر است و نيز تعداد كساني كه مي‌گويند، پادشاهي اينجا مرحشي است، بيشتر است و ارت را به داستان‌ها مربوط مي‌دانند؛ زيرا مي‌گويند بيش از دو يا سه متن درباره‌ي ارت وجود ندارد، درحالي‌كه بايد خيلي بيشتر از اين‌ها وجود داشته باشد.
او با اشاره به اين‌كه معتقدم، پادشاهي اين منطقه ارت است، افزود: ممكن است، نام ارت در آن الواحي باشد كه هنوز خوانده نشده‌اند. البته مطلب مهم ديگر اين است كه براساس متون، گفته شده كه پادشاه بين‌النهرين سومري از پادشاه ارت خواسته است تا معماران و هنرمنداني را براي ساختن و تزيين معبدي براي خدايان سومري بفرستد. به اين ترتيب، به‌نظر مي‌رسد يا بايد مرحشي را در جايي خارج از كرمان جست‌وجو كنيم يا اين‌كه ارت همان مرحشي است؛ يعني در واقع، فقط يك پادشاهي بوده و نام آن عوض شده است. به اين ترتيب كه در زمان سومري‌ها به آن ارت گفته مي‌شد و در زمان سامي‌نژادها، مرحشي.
وي تأكيد كرد: اكنون بيش از هر زمان ديگري، معتقدم كه اينجا بايد ارت باشد؛ حتا هولي پيتمن ـ يكي از كارشناسان گروه كاوش جيرفت ـ نيز كه پيش از اين عقيده داشت، اينجا مرحشي است و اكنون نظرش تغيير كرده است.
مجيدزاده در ادامه اظهار داشت: احتمالا جنوب ايران در دوران رونق جيرفت، يك تمدن يكپارچه داشته، گرچه اين مساله يك فرضيه است كه اميدوارم ثابت شود.
او بيان كرد: هر منطقه‌اي ويژگي‌ها و فرهنگ خاص خود را دارد، ولي در مناطق مرزي، ويژگي‌ها و فرهنگ منطقه‌ي مجاور نيز ديده مي‌شوند. تمدني كه تاكنون در اين منطقه كاوش شده، يكپارچه بوده و محلي كه داراي شرايط مناطق مرزي باشد، هنوز يافت نشده است. در واقع، مرزها بايد دورتر از اين محوطه‌هاي شناخته‌شده باشند. از آنجا كه آثار به‌دست آمده در بافت و بم‌پور شبيه آثار جيرفت‌اند، اين منطقه اكنون از بم‌پور تا بافت گسترده است، ولي گستردگي آن بايد بيشتر از اين‌ها باشد، حتا ادامه‌ي آن‌را در فارس، خوزستان، يزد و حتا پاكستان مي‌توان جست‌وجو كرد. به اين ترتيب، ضرورت شناسايي اين مرزها در آن مناطق وجود دارد.
اين باستان‌شناس همچنين به يافته‌هاي شهر سوخته اشاره و تصريح كرد: به‌نظر مي‌رسد، دو تدفيني كه در شهر سوخته پيش از اين پيدا شده‌اند كه يكي از آنها داراي ظرفي با نقوشي است كه گفته مي‌شود، نخستين انيميشن جهان بوده، به جيرفت مربوط باشند، يعني احتمالا آن گور به يك جيرفتي مربوط بوده كه در آن منطقه فوت كرده و وسايلي كه همراهش بوده، در گور نيز دفن شده‌اند.
مجيدزاده در ادامه‌ي سخنان خود به حضورش پيش از آغاز كاوش‌هاي امسال، در دو سمينار بين‌المللي درباره‌ي جيرفت و نيز چاپ مقاله‌اي در مجله‌ي science آمريكا و اين‌كه حدود سه سال پيش، فرانسوي‌ها فيلمي را از جيرفت تهيه كردند، اشاره كرد كه افراد زيادي در دنيا آن‌را ديده‌اند؛ ولي در ايران هنوز پخش نشده است.
او ادامه داد: اين فيلم تاكنون دوبار جايزه گرفته و آخرين‌بار به‌عنوان بهترين فيلم مستند باستان‌شناسي انتخاب شده است. من در اين‌باره حتا در ايتاليا سخنراني كردم. هفتم يا هشتم ژوئن امسال نيز سميناري درباره‌ي جيرفت در ژاپن برگزار خواهد شد. در ماه سپتامبر هم در سوييس نمايشگاهي در اين‌باره برپا مي‌شود. البته قرار است، 15 تا 20 ارديبهشت‌ماه سميناري بين‌المللي با حضور حدود 25 محقق از نقاط مختلف دنيا در زمينه‌ي مطالعات جنوب شرق ايران با همكاري فرهنگستان هنر و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري برگزار شود.
وي اظهار كرد: امسال شرايط خاصي در آغاز كاوش‌ها ايجاد شد كه با وجود اين شرايط، براي يك حفاري معمولي نتايج خوبي به‌دست آمد. به‌عنوان مثال، در پشت مجسمه، اتاق ديگري پيدا شد كه بايد 11 متر خاكبرداري مي‌كرديم تا به آن برسيم و اين كار انجام شد. البته در توضيح شرايط پيش‌آمده به بودجه‌ي كمتري كه نسبت به سال‌هاي گذشته اختصاص داده شد، به‌دليل برنامه‌ي سازمان براي انجام كاوش‌هاي نجات‌بخشي نيز مي‌توان اشاره كرد.
او توضيح داد: پيشرفت در كاوش امسال نسبت به سال‌هاي گذشته كمتر بود، زيرا در آغاز كار، مسايل جانبي پيش آمدند و شرايطي را به‌وجود آوردند كه به‌نظر مي‌رسيد، ممكن است كاوش امسال تعطيل شود؛ ولي در نهايت، با وجود حمايت‌هاي صورت‌گرفته ازسوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و ديگر نهادهاي مربوط ملي و استاني، كاوش آغاز شد.
وي با اشاره به ملاقاتش با امام جمعه‌ي كرمان و اين‌كه اين ديدار جزو خاطرات خوب او خواهد بود، بيان كرد: تأخير در شروع كاوش كه حدود 20 روز بود، سبب شد از اين فصل حفاري عقب بيفتيم و پس از آن نيز به بارندگي برخورد كرديم، به‌طوري كه همكاران خارجي ما كه به‌دليل مشخص نبودن زمان آغاز كاوش، سفرشان به تعويق افتاده بود، حتا يك روز هم نتوانستند، كار كنند و زماني كه هوا نسبتا مساعد شد، اعلام شد كه هزينه‌اي پيش‌بيني‌نشده براي استان پيش آمده است كه بايد 20 درصد بودجه‌ي تمام پروژه‌هاي استان به آن مساله كه اولويت داشت، اختصاص يابد.
اين باستان‌شناس درباره‌ي برنامه‌هاي آينده و پرسش‌هاي باستان‌شناسي كه براي كاوش‌هاي جيرفت مطرح‌اند به خبرنگار ايسنا گفت: آنچه بيشتر از همه اهميت دارد، خط است كه اميدواريم به آرشيوي با تعداد زيادي لوح برخورد كنيم. موضوع ديگر اين‌كه بايد دژ را به‌طور كامل كاوش كنيم و داخل آن شويم و احتمالا در دژ نيز بايد آرشيوي از الواح موجود باشد. همچنين تاكنون در دو نقطه، آثاري را پيدا كرده‌ايم كه نشان مي‌دهند، يكي از آن مناطق، منطقه‌ي فلزگران است كه فلز ذوب مي‌كردند و يكي ديگر هم احتمالا منطقه‌ي سنگ‌تراشان است، جايي كه ظرف‌هاي سنگي را مي‌ساختند. البته در شهري اين‌چنين بزرگ بايد نقاط بزرگ‌تر و بيشتري را پيدا كنيم. علاوه بر اين‌ها، افرادي كه در اينجا مي‌زيستند، دين مدوني داشته‌اند. آثاري كه در قبرهاي آنها گذاشته شده‌اند، نشان مي‌دهند كه آن مردم به دنياي پس از مرگ اعتقاد داشتند، پس به دين نيز معتقد بودند. بنابراين بايد به‌دنبال مكاني مانند نمازخانه‌اي كه در دژ پيدا شده است، باشيم. البته آن نمازخانه، شاهي و مربوط به حاكم است و بايد نمازخانه‌هايي را در درون شهر جست‌وجو كنيم.
به گفته‌ي او، يكي ديگر از اميد‌ها و اهداف گروه باستان‌شناسي در جيرفت اين است كه در قبرستان مطوط آباد چند قبر سالم و دست‌نخورده پيدا شود، زيرا اطلاعات زيادي در اين قبرستان گم شده‌اند كه با پيدا كردن استخواني سالم و با انجام مطالعات DNA، نژاد، بيماري، تغذيه و اطلاعات زياد ديگري را مي‌توان به‌دست آورد.
مجيدزاده در ادامه درباره‌ي حضور گردشگران در جيرفت، اظهار داشت: در روزهاي نزديك به نوروز، حدود 50 هزار نفر از منطقه ديدن مي‌كنند كه البته همه‌ي آنها محلي نيستند. اكنون درحال درست كردن يك كمپ به وسعت حدود 200 در 200 مترمربع هستيم كه شامل كلبه‌هايي از برگ خرما خواهد بود و داخل آنها موزاييك يا آجر گذاشته مي‌شود. سال گذشته، شش عدد از چنين كلبه‌هايي درست شدند كه تلاش مي‌شود، 10 كلبه‌ي ديگر نيز امسال ساخته شوند تا براي حضور گردشگران اجاره داده شوند.
سرپرست هيات كاوش‌هاي باستان‌شناسي جيرفت در پايان اضافه كرد: سال آينده فصل هفتم كاوش‌ها آغاز خواهد شد و تلاش مي‌شود، خانه‌اي كه الواح در آن پيدا شدند، براي ادامه‌ي كار خريده يا اجاره شود و به‌طور حتم در جايي كه شش اثر مهر پيدا شده است، كاوش انجام خواهد شد. علاوه بر اين‌ها، بررسي و حفاري در لايه‌هاي مربوط به هزاره‌ي چهارم پيش از ميلادي در قبرستان مطوط آباد و در برش‌هايي مانند برش 9 ادامه پيدا مي‌كند تا مشخص شود، چه لايه‌هاي ديگري وجود دارند. البته به‌جز اين اقدامات تا پيش از شروع كاوش، سه يا چهار مقاله در ايران و خارج از كشور منتشر و نيز كتابي فروردين‌ماه از زير چاپ خارج خواهد شد. اگر بودجه‌اي نيز فراهم شود، بررسي‌ها در قبرستان شاهان (سلاطين) را به‌صورت مجزا مي‌توان چاپ كرد.
انتهاي پيام