حميد مجتهدي بيد‌آبادي، كارگردان و تهيه‌كننده‌ي مجموعه‌ي تلويزيوني «مستند ايران » ـ كه مدتي است از شبكه‌ي اول سيما پخش مي‌شود، ـ در سال 1320 در تهران متولد شد؛ او مدرك كارشناسي خود را از كالج ريجنت دانشگاه لندن در رشته سينماتوگرافي و عكاسي گرفته است. مجتهدي همچنين تخصص فيلمبرداري، نورپردازي و فيلمبرداري هوايي از دانشگاه (ucla) آمريكا دارد.
اين كارگردان سينما و تلويزيون، همكاري نزديكي با «مصطفي عقاد» در فيلم عظيم «محمد (ص) رسول‌الله» در جهت تهيه، فيلمبرداري، چاپ و خريد امتياز براي ايران داشته است. مجتهدي همچنين همكاري خود را با مصطفي عقاد، در فيلم ديگرش «عمر مختار» ادامه داد.
به گزارش ايسنا، وي تا كنون مديريت فيلمبرداري يازده فيلم سينمايي در آمريكا و كانادا را برعهده داشته كه از آن جمله مي‌توان به فيلم‌هاي فرمان شاتل، آنسوي هفت در، مبارزه و آنسوي صفحه اشاره كرد. مجتهدي همچنين مديريت فيلمبرداري بيش از 20 عنوان فيلم سينمايي در ايران قبل از سال 1978 از جمله فيلم سينمايي «كندو» را بر عهده داشته است. وي تهيه‌كنندگي چهار فيلم سينمايي را در كشورهاي كانادا و آمريكا بر عهده داشته است.
مجموعه چهارده قسمتي «مستند ايران» با نگاهي توريستي به جذابيت‌ها و ديدني‌هاي سرزمين كهن و پهناور ايران مدت چهار هفته است كه پنجشنبه شب‌ها قبل از برنامه «سينما يك» از تلويزيون پخش مي‌شود، چهار قسمت «مستند ايران» به جذابيت‌هاي توريستي شهر تهران مي‌پردازد. كاشان، اصفهان و شيراز ديگر شهرهايي هستند كه مجتهدي به همراه عوامل خود به قصد نمايش جذابيت‌هاي توريستي و بناهاي تاريخي اين محل‌ها به آن جا سفر كرده است.
ساخت مجموعه‌اي مانند «مستند ايران» ، همرا با بيوگرافي‌اي كه پيش از اين به آن اشاره شد، سرويس تلويزيون خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) را برآن داشت تا در نشستي با حضور حميد مجتهدي كه عنوان هفتمين «فيلمبردار هوايي»(هلي‌برد) دنيا را نيز به نام خود ثبت كرده است ساختار اين برنامه را بيش از گذشته به مخاطب معرفي كند.
دماوند شناسنامه ايران
به گزارش خبرنگار سرويس تلويزيون ايسنا، در ابتداي اين نشست مجتهدي به نحوه‌ي تصويربرداري «قله دماوند» كه نماهاي آن در شروع بخش تهران ديده مي‌شود، اشاره كرد و افزود: «دماوند» شناسنامه‌ي كشور عزيزمان ايران و تك قله‌ي دنياست.
وي با بيان اين كه «الان هم كه درباره‌ي تصاوير دماوند صحبت مي‌كنم همان عرق و اشتياق به من دست مي‌دهد» افزود: براي تصويربرداري از دماوند، ده‌ها بار به آن جا رفتم و با قله حرف زدم كه «بالاخره تو را فتح مي‌كنم». حدود 2 سال طول كشيد تا بتوانيم مجوز تصويربرداري از اين قله را بگيريم و وسايل مورد نياز را تهيه كنيم. براي بستن دوربين به هلي كوپتر، به كش‌هاي خاصي نياز بود چرا كه باد آن بالا غوغا مي‌كند و من 360 درجه دور دماوند گشتم.
به گفته‌ي وي شبكه‌ي اول سيما براي گرفتن مجوز تصويربرداري از دماوند، ايستادگي بسياري كرده است.
هيچ گاه براي گرفتن تصاوير هوايي، خودم را نمي‌بندم
اين كارگردان سينما و تلويزيون ادامه داد: من هيچ گاه براي گرفتن تصاوير هوايي، خودم را نمي‌بندم. يك در هلي‌كوپتر باز است كه دوربين بتواند تصويربگيرد و در ديگر هم باز است تا هوا از در ديگر بيرون برود و هلي‌كوپتر نلرزد.
وي ادامه داد: در گرفتن تصاوير مربوط به «دماوند» هم وقتي خط الراس مدنظرم را گرفتيم يك لحظه ديدم سردوربينم چرخيد به سمت آسمان، هلي‌كوپتر يك دور چرخيد و همان لحظه بود كه با خودم گفتم: «يا ابوالفضل همين الان است كه سقوط كنيم درون برف‌ها» !.
خلبان از من پرسيد «چه كار كنيم»، گفتم «ادامه بده». بنابراين نيم ساعت طول كشيد كه هلي‌كوپتر مجددا بالانس شود تا ما بتوانيم كارمان را ادامه بدهيم.
تهيه‌كننده «مستند ايران» خاطرنشان كرد: اگر مصمم باشيم كه درباره‌ي مملكتي كه چندين هزار سال تاريخ و هويت دارد بحث مي‌كنيم، وقت صرف مي‌كنيم. اين طور نيست كه به كسي به راحتي دوربين و مجوز بدهند. براي ساخت «مستند ايران»، 40 تن با من كار مي‌كنند.
مجتهدي با بيان اين كه ما با كشور ايران طرفيم و نمي‌خواهيم براي خودمان هويت بخريم، ادامه داد: هزاران سال است كه ما هويت داريم و نيازي نيست كه با برج ساختن و نخل درست كردن كناره خليج فارس براي خودمان هويت و تمدن بخريم.
نمي‌توان به راحتي از فرهنگ و تمدن ايراني گذشت
وي با اعتقاد بر اين كه نمي‌توان به راحتي از فرهنگ و تمدن ايراني گذشت، اظهار كرد: بايد كوه دماوند را به عنوان سمبل ايران نشان داد. ميدان آزادي نيز شناسنامه تهران است كه آن را هم نشان داديم.
حميد مجتهدي با اشاره به محدوديت‌هاي هوايي كه براي به تصوير كشيدن بناهاي تهران وجود دارد، تصريح كرد: هلي‌كوپتر ما دور بناهايي از جمله مدرسه مطهري، مسجد امام، بازار تهران، دور بناي مجلس و ميدان فردوسي و ... نتوانست برود. اما بر خلاف قسمت تهران، تصاوير هوايي اصفهان در اين مجموعه تلويزيوني بيداد مي‌كند.
اين كارگردان در ادامه به تصاوير شعرگونه اين مجموعه تلويزيوني اشاره كرد و درباره‌ي تفاوت مستند ايران با مجموعه‌هاي مستندي كه تاكنون توليد و پخش شده است، گفت: ديدگاه ما به اين مجموعه اين است كه يك مجله زيبايي‌شناسي كشور ايران را مي‌سازيم. قصد ما اين است كه به جهانيان بگوييم ايران هم زيباست.
وقتي به شات هوايي مي‌رويم قصدمان اين است كه در وهله نخست كليات را به بيننده نشان دهيم و سپس با رفتن به سمت پايين، جزييات را به تصوير مي‌كشيم.
وي ادامه داد: زماني كه ساخت برنامه مستند ايران را شروع كردم، ناله‌ي بسياري از همكاران درباره سازمان صدا و سيما شنيدم، ولي من برخلاف آن را ديدم. البته شايد تجربه من در اين زمينه كمك حالم بود و مي‌دانستم چه كار مي‌كنم. اما الان به جرات مي‌گويم كه شبكه‌ي اول، چهار سال تمام پاي من ايستاد. بدي آب و هوا، نبودن هلي‌كوپتر، همه مشكلاتي بود كه چهار سال به طول انجاميد. دو سال طول كشيد تا بالاخره در 30 فرودين‌ماه 84 توانتسيم صحنه‌هاي هوايي دماوند را بگيريم. البته مديران شبكه اول از همان راش‌هاي اوليه متوجه شدند كه كار به كجا خواهد انجاميد.
نمايش زيبايي‌هاي ايران در حين تبليغات منفي عليه كشور
كارگردان اين مستند، نمايش زيبايي‌هاي ايران در حالي كه تبليغات منفي بسياري عليه اين كشور در حال جريان است را از عمده اهداف ساخت اين مجموعه تلويزيوني برشمرد و ادامه داد: براي دستيابي به اين هدف خانم شانته هاينز، خبرنگار هلندي الاصل را روانه ايران كرديم.
يك زن خارجي خبرنگار را به اصفهان و شيراز برديم تا خبر تهيه كند و اين كار را ادامه مي‌دهيم. در چنين شرايطي به دور از انصاف است كه نقاط زشت شهر را به بيننده نشان دهيم. به هر حال هر كلان شهري براي خودش بالا و پايين دارد.
سوژه‌ي پنج حرفي «ايران» وزن زيادي دارد و طرف آن رفتن جرات مي‌خواهد
وي تاكيد كرد: قصد ما نشان دادن زيبايي‌هاي ايران است و ممكن است سوژه‌اي پنج حرفي (ايران) را در اختيار داشته باشيم اما خيلي وزن دارد و طرف آن رفتن جرات مي‌خواهد.
به اعتقاد فيلمبردار «مستند ايران»، اين مجموعه تلويزيوني خلاف اغلب مستندهايي كه تاكنون درباره‌ي ايران ساخته شده، واقعيت را لمس كرده است.
مجتهدي با اشاره به بخشهاي مربوط به شهر اصفهان، خاطرنشان كرد: براي گرفتن بناهاي ميدان نقش جهان، كل ميدان را نور داديم. بالا بردن ريل براي چرخيدن دور كلاف مسجد امام و شيخ لطف الله بسيار دشوار بود.
مي‌خواهيم با سند صحبت كنيم
در ادامه نشست ايسنا، پرسيده شد آيا «ايران» را غير از شيوه‌اي كه شما در نظر گرفته‌ايد نمي‌توان نشان داد؟
مجتهدي با دادن پاسخ مثبت به اين پرسش ادامه داد: وقتي با هلي‌كوپتر براي مثال از موقعيت جغرافيايي مسجد شيخ لطف الله تصوير مي‌گيريم، هلي كوپتر هر طرف كه بچرخد، اين مسجد در شرق ميدان نقش جهان قرار دارد.
اما در تصاير زميني دوربين را بايد در ضلع جنوبي ميدان كار بگذاريم. زيبايي تصاويري كه با هلي كوپتر گرفته مي‌شود و نور به خصوصي كه بايد استفاده شود، بر جذابيت تصاوير مي‌افزايد.
كارگردان «مستند ايران» اظهار كرد: گرفتن تصاير هوايي به تماشاچي انگيزه بيشتري براي نشستن پاي تلويزيون را مي‌دهد. وقتي دوربين دور مسجد 700 ساله امام مي‌چرخد از تمام زوايا امكان ديدن اين بنا را به مخاطب مي‌دهد. ضمن اين كه ما مي‌خواهيم با سند صحبت كنيم . بنابراين در ساعات مختلف روز از اين بنا تصويربرداري كرديم تا به مخاطب بگوييم، مسجد امام در تمام ساعات روز به اين زيبايي است. گرفتن تصاوير زميني اجازه نمي‌دهد كه با اين مسجد به اين شيوه صحبت كرد و دوربين سوالات را مطرح كند. از زمين حداكثر مي‌توان از سه زاويه يك بنا را به مخاطب نشان داد. اما ما گاهي 360 درجه دور بنا مي‌چرخيم تا تمام كليات را به مخاطب نشان دهيم.
حميد مجتهدي ساخت مستندهاي موفق درباره‌ي ايران را منوط به ايجاد عرق ميهن‌دوستي در مستندسازي دانست و افزود: وقتي در ميدان نقش جهان مي‌ايستيد و دور تا دور ميدان را نگاه مي‌كنيد، ديگر حساب ماديات براي شما مطرح نيست. در اين شرايط مستندساز ديگر از كوچه ـ پس كوچه‌ها و خرابه‌هاي تهران تصوير نمي‌گيرد تا غرب‌يان خوششان بيايد.
زيبايي مستند ايران، قصه آن است
اين كارگردان در پاسخ به پرسش ايسنا درباره‌ي انتخاب زبان قصه گونه براي مجموعه مستند ايران، خاطر نشان كرد: زيبايي مستند ايران، قصه آن است. اگر بخواهيم براي مثال زيبايي مسجد امام را به تصوير بكشيم. بهترين شروع به نظر من اين است كه خبرنگار ما از در مسجد داخل شود و خصوصيات آن را بيان كرده و سپس ما آن خصوصيات را به تصوير بكشيم.
اگر اين خبرنگار وسط ميدان بيايستد، فيلم فقط به عكس تبديل مي‌شود. در فيلم دوربين بايد حركت داشته باشد و نقطه ديد، خبرنگار ما باشد.
وي ادامه داد: براي ساخت اين مجموعه اول زاويه ديدها را گرفتيم. سپس خانم شانته را آورديم كه توضيحاتش را بگويد. اما ايشان متاسفانه مدت زيادي زمان نداشتند. در پايان هم شات هوايي تصاوير گرفته شده را تكميل مي‌كرد.
تك نوازي‌هاي استاد علي درخشاني براي ايران
مجتهدي در خصوص موسيقي مستند ايران كه توسط استاد علي درخشان ساخته شده است، اظهار كرد: موسيقي در اين مجموعه نقش مهمي دارد و جواب نريشن را مي‌دهد. موسيقي را در استوديوي آقاي شهركي ضبط ديجيتال كرديم و تماما تك نوازي شده است. متاسفانه با آن كه مستند ايران داراي قابليت پخش استوديو است، ولي موقعيت آن را در ايران نداريم.
استفاده از شيوه‌اي نوين در تدوين مستند ايران
وي با اشاره به استفاده از شيوه‌اي نوين در تدوين مستند ايران، گفت: مونتاژ اين مجموعه تلويزيوني مدت زمان بسياري را به خود اختصاص داده است. چرا كه در هنگام تدوين است كه فيلم ساخته مي‌شود.
به گفته كارگردان مستند ايران براي ساخت اين برنامه از جلوه‌هاي ويژه استفاده نشده است و رعد و برق تخت جمشيد تنها جلوه ويژه به كار رفته در اين مستند است.
وي از ساختار مستند گونه و حفظ سنديت اين مجموعه به عنوان دليلي براي عدم به كارگيري جلوه‌هاي ويژه در مجموعه «مستند ايران» ياد كرد.
نريشن‌ها و كم‌آزاري گوينده
اين تهيه كننده سينما و تلويزيون در خصوص نرشين مستند ايران با بيان اين كه «محمد ابراهيميان» نگارش اين متن‌ها را برعهده دارد و بهروز رضوي آن را مي‌خواند، خاطرنشان كرد: «بهروز رضوي» از جمله كم آزارترين عواملي بود كه با اين مجموعه همكاري كرد. او گاه چندين بار يك متن را مي‌خواند بي‌آن كه تقاضاي يك ريال پول داشته باشد. هدفم براين بود كه اتفاقاتي كه در هر يك از اين بنا رخ داده، در نريشن مطرح شود، اما اين به جز مواردي در كاخ سعدآباد به طور كامل انجام نگرفت.
انتخاب نقطه‌ي ديد براي تمام ايران و صحبت با لوكيشن‌ها
مجتهدي با اشاره به بخش‌هايي از اين مستند كه دوربين زاويه را براي تصويربرداري انتخاب كرده است. گفت: شروع كار را از «تخت جمشيد» آغاز كردم. در آن جا بود كه فكر كردم چه زبان تصويري را براي نمايش اين تاريخ با عظمت انتخاب كنم.
نقطه‌ي ديد(pov) را راه انداختم و ديدم جواب مي‌دهد چرا كه دوربين بايد صحنه به صحنه در حركت باشد والا ما كاري انجام نداده بوديم.
براي تصويربرداري مسجد امام (ره) 10 روز به آن جا رفتم با آن بنا حرف زدم و بدون آن كه تصويري بگيرم بيرون آمدم.
دوربين و سرتعظيم به سوژه‌ها
به گفته وي، استفاده از نورپردازي در جهت برجسته نماياندن سوژه، چرخيدن 180 درجه‌اي دوربين و استفاده از لنز و فيلترهاي درست باعث مي‌شود كه دوربين در برابر سوژه سرتعظيم فرود آورد.
اين كارگردان ادامه داد: چيدن ريل در فاصله‌اي نه چندان دور، اين امكان را به بيننده مي‌دهد كه تمامي اجزاي بنا را به راحتي مشاهده كند.
در بخش ديگري از اين نشست مجتهدي در پاسخ به اين پرسش ايسنا، كه آيا در ساخت اين مجموعه در روايت تاريخ با مشكل مواجه شده‌ايد، تصريح كرد: در مستند ايران با اين مشكل برخورد نداشته‌ام هر كجا كه به ما اجازه دادند كه برويم، توانستيم كارمان را آن طور كه مي‌خواهيم انجام دهيم.
وي با اشاره به قسست چهارم از بخش تهران كه به زندگي و شخصيت امام (ره) مي‌پردازد، يادآور شد: مخاطب بارها درباره امام (ه) و نحوه ندگي ايشان شنيده است. بنابراين سعي كرديم وجوه جديد و جذاب تري از زندگي رهبر انقلاب را به تصوير بكشيم . براي نيل به اين هدف وبه نمايش كشيدن محل زندگي امام خميني(ره) ، از كوچه‌اي كه به سمت حسينه امام (ره) مي‌رود آغاز كرديم و پس از نمايش جزئيات براي به تصوير كشيدن كليات به سراغ بخشهاي هوايي حرم امام ( ره) رفتيم .
هدف جلب توريست
كارگردان و تهيه كننده «مستند ايران» در پاسخ به اين پرسش كه آيا اين برنامه با هدف جلب توريست علاوه بر شبكه‌هاي داخلي از شبكه‌هاي جهاني هم پخش مي‌شود، گفت: به احتمال قوي اين برنامه از شبكه جهاني جم جم پخش خواهد ضمن اين كه شبكه‌هاي داخلي ما از طريق ماهواره قابل رويت هستند.
مجتهدي با اشاره به لزوم همكاري ارگاني مانند ميراث فرهنگي در ساختن اين مجموعه تلويزيوني، تصريح كرد: سازمان ميراث فرهنگي بايد براي كمك به ساخت چنين برنامه‌هايي قدم بردارد به صرف اينكه به من اجازه دهند تا وسايلم را به موزه ببريم، مساله حل نمي‌شود.
وي عرضه اين برنامه به شبكه‌هاي خارجي را منوط به تصميم شبكه اول سيما دانست و افزود: پخش دست شبكه است و من در اين امر دخالتي ندارم. البته تا به حال با تلويزيون‌هاي خارجي صحبت كردم كه بسياري از موسسات اروپايي و حتي آمريكايي تمايل خود را به خريد اين برنامه اعلام كرده‌اند.
اين مستند همچنين در قالبت cd مي‌تواند همراه با بليط موزه در اختيار بازديد كنندگان قرار گيرد يا در هواپيما نمايش داده شود.
انتخاب «شانته» و زبان بين‌المللي دنيا
كارگردان مستند ايران در پاسخ به پرسش ديگر درباره‌ي انتخاب «شانته» خبرنگار هلندي الاصل تلويزيون آفريقاي جنوبي به عنوان مجري اين برنامه، اظهار كرد: قصد ما ارايه تصويري زيبا از ايران به جهانيان است. زبان بين‌المللي دنيا هم انگليسي است. بنابراين بايد لهجه‌اي را انتخاب مي‌كرديم كه بين انگليسي اصلا و آمريكايي باشد كه لهجه آتلانتيك شمالي مي‌شد. ضمن اين كه خالنم شانته مجري تلويزيون آفريقاي جنوبي است و در نحوه اطلاع‌رساني‌اش به مخاطب اين لحن كه تاريخ ايران اين گونه است و مشام نمي‌دانيد وجود دارد. ضمن اين كه عمدا شروع صحبت ايشان با يكي دو جمله انگليسي شروع شده و سپس صحبت‌هايشان به فارسي ترجمه و دوبله مي‌شود. از آنجا كه در حال حاضر تبليغات منفي بسياري عليه كشور ما وجود دارد و تاريخ ايران به زبان ديگر شكورها نيز بيان مي‌شود؟ سعي كرديم با اجراي صحيح خانم شانته، مشكلاتي از اين دست را رفع كنيم.
وي از كتابخانه ميراث فراهنگي، كتابخانه ملي، اينترنت و كتابخانه دانشگاه شيراز به عنوان منابع خود در ساخت اين مستند نام برد.
ساخت سري جديد
به گزارش ايسنا، حميد مجتهدي همچنين با اعلام اين كه ساخت سري جديدي مستند ايران به زودي آغاز مي‌شود. گفت: هم اينك در مرحله استخراج منابع اوليه هستيم. قم اولين شهري است كه در سري جديد به سراغ آن خواهيم رفت. ارائه تصويري از موقعيت جغرافيايي، تاريخي و مذهبي قم مدنظر ما قرار دارد. همچنين در سري جديدي به اين مقوله هم خواهيم پرداخت كه مردم قم چه غذاهايي مي‌خورند، نحوه تدريس در اين شهر چگونه است. عروسي و عزا داري، سوقاتي و .... ديگر مقولاتي است كه در سري جديد ارائه مي‌شود.
به گفته وي پس از تصويربرداري از قم، گروه سازنده مستند ايران به سراغ شهرهايي چون زواره، نايين اردستان و ... خواهند رفت.
رتبه‌ي هفتم فيلمبرداري و نبود نيرو متخصص در ايران
اين فيلمبردار كه رتبه‌ي هفتم فيلمبرداري هوايي در جهان را پس دو آلماني ، دو آمريكايي ، يك لهستاني و دو روس دارد درباره‌ي اين كه چه كساني در ايران چنين تخصصي دارند، پاسخ منفي داد و گفت: متاسفانه كسي بعداز من هم نيست كه جايم را بگيرد. البته فرهاد محمودي در گروهم وجود دارد كه در بستن دوربين به هلي‌كوپتر وارد شده و مي‌توان به او اميدوار بود.
حميد مجتهدي همچنين از اختصاص دو قسمت از مجموعه تلويزيوني مستند ايران به پشت صحنه اين برنامه خبر داد و گفت: در صورتي كه شبكه‌ي اول سيما توافق كند، جزييات كارم و نحوه فيلمبرداري هوايي در قالب پشت صحنه اين برنامه به نمايش در خواهد آمد و تحقيق اين امر مي‌تواند به آموزش هنرجويان كمك كند.
انتهاي پيام